Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -14 oC

Ил Түмэн судаарыстыбаннай тутулга уонна олохтоох салайыныыга сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев ааһан эрэр сылга ыыппыт үлэтин, үгүс дьону долгуппут икки сокуон барылларын быһаарда, Саҥа дьылынан эҕэрдэтин тиэртэ:

Ил Түмэн судаарыстыбаннай тутулга уонна олохтоох салайыныыга сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев ааһан эрэр сылга ыыппыт үлэтин, үгүс дьону долгуппут икки сокуон барылларын быһаарда, Саҥа дьылынан эҕэрдэтин тиэртэ:

— Ааһан эрэр 2021 сылга Ил Түмэн судаарыстыбаннай тутулга уонна олохтоох салайыныыга сис кэмитиэтэ сүрдээх сыралаах үлэни ыытта. Аны, сыл ортотугар икки кэмитиэти холбоон, олохтоох бэйэни салайыныы уонна судаарыстыбаннай тутул боппуруостарыгар кэмитиэт диэн буоллубут, оннук сыл аҥаара үлэлээтибит.

Бу сыл сүрдээх элбэх ураты түгэннэрдээх буолла. Ол курдук, бастакытынан, Арассыыйаҕа урут үлэлии турбут 184 №-дээх федеральнай сокуон оннугар алтынньы ыйга дойдуга аһаҕас (публичнай) былаас тиһигин тэрийии туһунан сокуон барыла көрүүгэ, ырытыыга турбута. Ыйтан ордук туһааннаах кэмитиэт киэҥ ыҥырыылаах мунньахтары, «төгүрүк остуоллары», «бырабыыталыстыба чаастарын» тэрийэн, сокуон барылын дьүүллэһэн, кэккэ итэҕэстэри ыйан, этиилэри киллэрэн турабыт.

Сокуон барылыгар көннөрүүлэри киллэрэллэригэр этиилэрбитин түмэн, Госдумаҕа ыыппыппыт. Бу сокуон дьон олоҕор-дьаһаҕар, былаас сыһыаннаһыытыгар сүрдээх улахан суолталаах. Ол курдук, «Арассыыйаны кытта ханнык таһымҥа үлэлиэхтээхпитий?» «Бэйэбит субъект буоларбыт быһыытынан, туох бырааптаах, боломуочуйалаах буолуохтаахпытый?» «Олохтоох бэйэни салайыныыны кытта хайдах үлэлиэхтээхпитий?» диэн боппуруостарга бу ылыллыбыт саҥа сокуон эппиэттиир. Ол аата, быһаччы эттэххэ, үп-харчы, нолуогу кытары дохуоту үллэстии боппуруостарын  таарыйар сокуон.

Сокуон барылын олус болҕомтолоохтук көрдүбүт. Ил Түмэммит спикерэ Алексей Еремеев оннук соругу туруорбута. Уопсастыбаны да, тэрилтэлэри да, биэдэмистибэлэри да кытта үлэ тэҥинэн күүскэ барда. Түгэнинэн туһанан, СӨ Уопсастыбаннай палаататыгар, Ил Түмэн иһинэн үлэлиир Экспертнэй сэбиэт чилиэннэригэр, Консультационнай сэбиэккэ, урукку өттүгэр өрөспүүбүлүкэ таһымыгар араас салайар үлэҕэ үлэлээн кэлбит урукку дьокутааттарбытыгар уонна сүбэһиттэрбитигэр, чуолаан,  Ульяна Винокуроваҕа, Макар Яковлевка, Егор Ларионовка, Михаил Санниковка, Егор Жирковка, Иван Шамаевка улаханнык махтанабын.

Итинник үлэ түмүгэр барыта 19 көннө­рүүнү бэлэмнээбиппит. Итини барытын 5 бөлөххө араарыахха сөп, түөрдэ Госдуманан ылылынна. Сокуон ахсынньы ортотугар бигэргэммитэ. Онон сибээстээн Госдума дьокутааттарыгар Галина Данчиковаҕа уонна Сардаана Авскентьеваҕа махтанабын. Кинилэр бу сокуон ылынылларыгар күүскэ үлэлээтилэр.

Бастакытынан, федеральнай сокуон оҥоһуллар кэмигэр субъектар этиилэрбитин бэлэмнээн киллэрэрбитигэр 15 хонуктаах болдьоҕу анаабыттара. Ити кылгас болдьоххо сөптөөх, хаачыстыбалаах этиилэри кэмигэр оҥорбоккун, олус ыгым. Онон сибээстээн урукку болдьоҕу оннунан хаалларар туһунан бары субъектар этиммиппит. 

Иккиһинэн, сокуон барылыгар табыгаһа суох нуорма киирбитин бэлиэтээбиппит. Федеральнай сокуон ылылла илигинэ субъект сокуону оҥорууга бэйэтэ кыттыгас үлэлиир боломуочуйатын күөмчүлүүрэ. Биһиги сүрдээх элбэх сокуоннардаахпыт. Арассыыйаҕа ылыллыбыт-ылыныллыбатах, ылыллыа да сөбө суох курдук сокуоннар. Холобура, сайылыктааһын, саха ынаҕа, сылгыны үөрдээн иитии, кымыс, ирбэт тоҥ, сир баайын эппиэтинэстээхтик туһаныы тустарынан. Ол аата барылга киллэрбит бырайыактарын быһыытынан, биһиги итинник бырааба суох хаалар, ити биһиэхэ эрэ баар сокуоннарбыт суолталарын сүтэрэр курдук этилэр. Ону биһиги утарбыппыт. Госдума ол этиибитин ылынна. Ити курдук, бэйэбит боломуочуйабыт иһинэн сокуоннары ылынар бырааппыт, федеральнай сокуон ылылла илигинэ эрдэ дьаһанаммыт уонна туруорсаммыт, хата, оннунан хаалла.

Үсүһүнэн, сокуон барылыгар уустук күчүмэҕэйдэри үөскэтэр нуорманы  киллэрбиттэрэ. Сокуон барылыгар Арассыыйа Бырабыыталыстыбатын түмүгүн ылан эрэ баран, субъект этиитин Госдума көрүүтүгэр киллэрэр бырааптааҕын туһунан этиллэрэ. Ону биһиги сөбүлэспэтибит. Биһиги өттүбүтүттэн сокуон көҕүлээһиннэрэ, үрдүкү салалта ирдиирин курдук, дойду үрдүгэр сыһыаннаах экэнэмиичэскэй, финансовай суоттааһыннаах буолар кыаҕа суоҕа. Ол иһин биһиги этиибит – субъектартан сокуон барылыгар этиилэр сокуон көҕүлээһинин быһыытынан барыахтарын сөп, ол эрэн түмүгэ кэлин көрүллүөхтээх, уопсай ааҕыллыахтаах. Федеральнай уорганнар манна көмөлөһүөхтээхтэр.

Ити курдук, киллэрбит этиилэрбит учуоттаннылар. Субъект Аҕа баһылыга, сокуону оҥорор уоргаммыт хайдах ааттаналлара -- бу биһиги бэйэбит бырааппыт. Холобур, өрөспүүбүлүкэ Аҕа баһылыга Ил Дархан диэн Төрүт сокуоммутугар сурулла сылдьар. Саха сирин сокуоннарын, СӨ Төрүт сокуонун быһыытынан, Өрөспүүбүлүкэ Баһылыга уонна Ил Дархан диэн тэҥ суолталаахтар. Саҥа  сокуоҥҥа «субъект бэйэтэ быһаарар» диэн нуорманы киллэртэрдибит.

Билигин үлэлэһэ олорор боппуруоспут -- сокуон барылын 60-с ыстатыйа 4-с чааһа. Ол эбэтэр Аартыкатааҕы зонаҕа федеральнай сокуон былаас уорганын кытта үлэлииригэр кыра уратылардаах буоларын туһунан нуорма. Холобур, маннык территорияларга биһиги үс өрүттээх сөбүлэһии бэрээдэгинэн быһаарыахтаахпыт: федеральнай, субъект уонна олохтоох салайыныы таһымнарыгар. Чуолаан Хоту дойдуга айылҕата уйан, усулуобуйата сүрдээх  уустук, килиимэтэ олох атын, онон ылбычча ким да бэйэтин дьаалытынан соҕотоҕун мээнэ дьаһайара табыллыбат. Ити боппуруостарынан Москубаҕа тиийэ сылдьан, Госдумаҕа туһааннаах сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Павел Крашенинниковы уонна Госдума федеративнай тутулга уонна олохтоох бэйэни салайыныыга сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Алексей Диденконы кытары, кэмитиэт мунньаҕын иннинэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтэ бэлэмнээбит көннөрүүлэрин дьүүллэспиппит. Кэмитиэт салайааччыта буоларым быһыытынан, парламент, экспердэр, исписэлиистэр бэлэмнээбит көннөрүүлэрин ылыммыттарыттан олус үөрэбин. Манна салгыы үлэлэһиэхпит, сөптөөх балаһыанньаны булуохпут диэн эрэллээхпин.   Павел Крашенинников биһиги этиилэрбитин кытта «үөрэтиэххэ наада» диэн сөбүлэстэ.

verhneviluisk 750x503.jpeg

 Аһаҕас былаас туһунан сокуон Госдумаҕа ылылынна, онон сибээстээн  аччаабыта 60-ча федеральнай сокуоҥҥа уларыйыы киириэхтээх. Маны таһынан өссө салааларынан сокуоннарга уларыйыылар, сүрдээх элбэх  сокуоннай, сокуон таһынан быраап аахталарыгар уларыйыылар киириэхтээхтэр. Оттон өрөспүүбүлүкэбитигэр уонунан ааҕыллар сокуоннары уларытыахтаахпыт. Онон инникитин өссө да улахан үлэ күүтэр.

Иккис сокуон барылын туһунан этэр буоллахха, «Биир тиһик аһаҕас былаас систиэмэтин иһинэн олохтоох бэйэни салайыныы уопсай бириинсиптэрэ» диэн ааттанар.  Быһаарар буоллахха, эмиэ аһаҕас былаас систиэмэтин иһигэр олохтоох бэйэни салайыныы тэрээһинин сүнньэ диэххэ сөп. 131-с №-дээх федеральнай сокуон оннугар эмиэ саҥа сокуон кэллэ, төрдүттэн олох атын. Ол эрээри үгүс балаһыанньалара олохтоох бэйэни салайыныы бириинсиптэрин быһыытынан барар. Сокуон барылын дьүүллэһэн саҕалаатыбыт. Парламент спикерэ Алексей Еремеев сорудаҕынан бэйэбит испитигэр кэккэ оробуочай бөлөхтөр бигэргэнэн тураллар. Болдьоҕо ыгым. Тохсунньу 19 күнүгэр диэри сокуон барылыгар этиилэри бэлэмниэхтээхпит,  тохсунньу 26 күнүгэр бастакы ааҕыыга көрүллүөхтээх.

Сокуоҥҥа олохтоох бэйэни салайыныы боломуочуйалара уонна бырааптара кэҥэтиллибит. Ол гынан баран, билигин икки таһымнаах олохтоох бэйэни салайыныы буоллахпытына, инникигэ биир таһымнаах буолуохтаах. Аны туран, олохтоох бэйэни салайыныы биир таһымын иһигэр кини кэккэ территориальнай ситимнээх буолуон сөп.

5e4d041f85600a3b272ccc78

Докумуоҥҥа олохтоох бэйэни салайыныы боломуочуйалара чуолкайдык ыйыллыбыттар. Билиҥҥи туругунан Арассыыйа 180-ча сокуонугар олохтоох бэйэни салайыныы бэйэтин боломуочуйаларын биитэр киниэхэ  сүктэриллибит араас боломуочуйаларын, бырааптарын, ыйыллыбыт эбээһинэстэрин кээмэйдэрэ 1700-тэн тахса буолуохтаах. Үбүлээһин боппуруоһа, биллэн турар, манна ситэ быһаарыллыбатах. Арассыыйа үрдүнэн олохтоох бэйэни салайыныы ситимигэр кыһалҕалар мунньуллан хааллылар. Ити курдук, 26 боломуочуйа чуолкайдык ыйыллыбыт, маны таһынан эбии судаарыстыбаннай боломуочуйаны субъект бэйэтин быһаарыытынан көрөр. Олохтоох бэйэни салайыныыга үбүн кытары чопчулаан, билигин өссө 28 боломуочуйаны бигэтик суруйбуттар. Онон балачча чуолкай, чопчу суруллубут бырааптар, боломуочуйалар олохтоох бэйэни салайыныыга киллэриллиэхтээхтэр. Биллэн турар, сокуон барылын бастакы, иккис ааҕыыларын быыстарыгар уларыйыылар тахсыахтарын сөп. Ол эрээри сүнньүнэн биһиги туһааннаах исписэлиистэрбитин, нэһилиэк уопуттаах баһылыктарын, урукку өттүгэр үлэлээн ааспыт улуус баһылыктарын, билигин үлэлиир-хамсыыр дьону кытта алтыһабыт, ону билэр, ааҕар-көрөр дьон өттө сэргээн олорор. Ити барыта чопчуланнаҕына, чуолкайданнаҕына, олохтоох бэйэни салайыныыга эрэ салайбакка, судаарыстыба сорох эппиэтинэһи бэйэтигэр ылыннаҕына уонна боломуочуйаларын сөпкө аттаран туруордаҕына, үлэни-хамнаһы тэрийиэххэ, инникигэ хардыылыахха сөп диэн түмүккэ кэллим. Билигин быһа этэн кэбиһэр эрдэ. Эппитим курдук, сокуон барыла куһаҕана суох.

Түгэнинэн туһанан Саха сирин олохтоохторун  Саҥа дьылынан эҕэрдэлиибин! 2022 сыл сүрдээх үтүө сыл  буоллун, ыарыы аастын, урукку үтүө олохпутугар бары төннүөҕүҥ. Доруобай,  дьоллоох, ситиһиилээх уонна табыллыылаах буолуоҕуҥ!

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением
Лента новостей

Суоппар буолар уустугурда

Муус устар 1 күнүттэн байаҥкамаат бэбиэскэтиттэн куотунар дьону тырааныспары ыытар…
28.03.24 17:19
Лента новостей

Интерактивнай быыстапка

«Арассыыйа – Мин устуоруйам» мультимедийнай устуоруйа пааркатыгар кулун тутар 20 күнүттэн…
28.03.24 16:23