Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -14 oC

Халлаан лаппа сылыйаатын кытта ойуур баһаардара туран,  нэһилиэктэргэ кытары чугаһаан ыксаталыы сырытта.  Иннибитигэр өссө да сайыҥҥы икки ый баар. Сотору от үлэтэ саҕаланыа...  Кэлиҥҥи кэмҥэ нэһилиэктэр аттыларыгар  буолар баһаардар дьон сыыһа-халты  туттууларыттан тахсаллара биллэр. Уонна сааскы өртөөһүн бобуллубутун кытта сибээстииллэр. Бу боппуруоска Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа баайыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьевтан санаатын үллэстэригэр көрдөстүбүт.  

Халлаан лаппа сылыйаатын кытта ойуур баһаардара туран,  нэһилиэктэргэ кытары чугаһаан ыксаталыы сырытта.  Иннибитигэр өссө да сайыҥҥы икки ый баар. Сотору от үлэтэ саҕаланыа...  Кэлиҥҥи кэмҥэ нэһилиэктэр аттыларыгар  буолар баһаардар дьон сыыһа-халты  туттууларыттан тахсаллара биллэр. Уонна сааскы өртөөһүн бобуллубутун кытта сибээстииллэр. Бу боппуруоска Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа баайыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьевтан санаатын үллэстэригэр көрдөстүбүт.  

Наука этэринэн, Ийэ сирбит итийиитин, сылыйыытын охсуулара хайыы-үйэ биллэн эрэр, билиннэ даҕаны. Маны халлаантан ылан ким даҕаны эппэт. Барытын наука мэктиэлиир. Кэлиҥҥи бүтэһик 30 сылтан бэттэх килиимэт сылыйыыта күүскэ бара турар. Бу сылыйыыттан сылтаан айылҕаҕа араас уларыйыылар тахсыталыыллар. Ол курдук, кэлиҥҥи кэмҥэ  өрүстэр дохсуннук халаанныыллар, күүстээх ардахтар түһэллэр, аны туран, ойуур баһаардара туруулара элбээтэ. Инники да өттүгэр сабаҕалыылларынан, бу уларыйыы өссө улаатар, элбиир кэриҥнээх. Ол курдук, Саха сиригэр кэлиҥҥи кэмҥэ сыл аайы ойуур баһаардара туруулара элбээн иһэр. Сиир иэннэрэ кытары улаатар. Ойуур баһаара айылҕа биир ураты көстүүтэ буолар. Кэлиҥҥи кэмҥэ киһи сабыдыалыттан тахсыталыыра элбээбитэ биллэр. Манна хас даҕаны кэккэ төрүөттэр бааллар. Устуоруйаны сэгэтэн көрдөххө, Саха сирин урукку чинчийээччилэрин суруйууларын, научнай үлэлэрин аахтахха (Маак, Серошевскай),  урут даҕаны Саха сиригэр ойуур баһаардара элбэхтик тахсыталыыр эбит. Кинилэр суруйалларынан, ол кэмнэргэ халлаан сылыйыаҕыттан күһүн буолуор диэри ойуур баһаара турар эбит. Сайыны быһа буруо быыһыгар олороллорун туһунан элбэхтик суруллар.

Ойуур баһаарын бохсууга Сэбиэскэй кэм саҕана күүскэ туруммуттар. Судаарыстыба өттүттэн күүстээх үлэ ыытыллыбыт. Бу иннинэ нэһилиэнньэ бэйэтин  эрэ кыаҕынан, көмүскэнии бэрээдэгинэн эрэ умуллара, бохсо олорбут. Судаарыстыбаннай анал структуралар тэриллибиттэр. Ол курдук, ойуур хаһаайыстыбалара (лесхозтар), ойуур баһаарын умулуннарарга аналлаах авиация (этэрээттэр, парашютистар) баар буолбуттара. 90-с сылларга диэри судаарыстыба ойуур баһаарын умулларыынан систиэмэлээхтик күүскэ дьарыктанан үлэлээбит.  Оччолорго Саха сирин үрдүнэн ойуур хаһаайыстыбатыгар 2500-тан тахса киһи үлэлиирэ. Маны таһынан ойуур баһаарын умулуннарыыга аналлаах авиацияҕа 1300 кэриҥэ киһи сулууспалыыра. Элбэх үп көрүллэн,  авиация быыстала суох күн аайы да кэриэтэ көтөн, ойуур баһаарын  кэтиирэ. Ханна уот турбутун чопчу көрөллөрө уонна тута умулларарга дьулуһаллара. Ол иһин оччолорго тайҕа ортотугар буолбут баһаардары барытын умуруоран иһэллэрэ.

Билигин, хомойуох иһин, балаһыанньа адьас атын. Холобур, Саха сирин ылар буоллахха,  сирбит-уоппут  82 %-на ойуур пуондата диэн ааттанар. Бу федеральнай бас билии буолар. Маны сорохтор сыыһа өйдүүллэр. Ойуур уонна сир баайа биһиги бас билиибит диэччилэр элбэхтэр. Оннук буолбатах. Былыр-былыргыттан сир баайа, күөллэр, өрүстэр, ойуур барыта судаарыстыба киэнэ буолаллар. Онон барыта биһиэнэ диэн этэрбит арыый да сыыһа соҕус. Ол эрээри, олохтоох дьон быһыытынан, өбүгэлэрбититтэн ситимнээх  сирбитигэр-уоппутугар харыстабыллаахтык сыһыаннаһыахтаахпыт.

Аны туран, баһаар араастаах. Нэһилиэнньэлээх пууннар аттыларыгар дьон сыыһа-халты туттуутуттан элбэх баһаар тахсар буолла. Сааскы өртөөһүн эмиэ туспа дьайыылаах, туспа ис хоһоонноох. Биһиги өбүгэлэрбит  үчүгэй үүнүүнү ылаары, саас аайы кур сэтиэнэҕи өртөөн суох гыналлара. Сэбиэскэй кэм саҕана маны олус тэрээһиннээхтик ыыталлара. Хомойуох иһин, кэлиҥҥэ кэмҥэ федеральнай таһымҥа сааскы өртөөһүн бобуллубута. Бу төрүөтэ тугуй? Киин Арассыыйаҕа урукку өттүгэр сири оҥоруунан күүскэ дьарыктаналлара. Бааһыналара олус элбэх. Хомойуох иһин, 90-с сыллартан ити бааһыналар барыта быраҕыллыбыттара. Билигин ол барыта кур сэтиэнэх буолан турар, онно кыра кыым түстэ даҕаны, буорах курдук бурҕас гынар да, уот турбутунан барар. Бүтүн  дэриэбинэни да ылан ааспыта биллэр, улахан айдаан тахса сыспыта. Онон сэдиптээн, өртөөһүн бобуллубута. Ол гынан баран, биһиги Сахабыт сирин усулуобуйата адьас атын. Итини федеральнай  салайааччыларга  барытын көрдөрбүппүт, билиһиннэрбиппит уонна Саха сиригэр өртөөһүн ыытыллыахтааҕын туһунан элбэхтик туруорустубут эрээри, сөптөөх быһаарыныы ылылла илик. Саха сиригэр өртөөһүн хайаан да наада.  Кур сэтиэнэх умайдаҕына эрэ, өлгөм үүнүү тахсар кыахтааҕа толору өйдөнөр. Онон бу боппуруоһунан инники да өттүгэр күүскэ туруулаһан үлэлиэхпит.

пал фото 2

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением
Лента новостей

Суоппар буолар уустугурда

Муус устар 1 күнүттэн байаҥкамаат бэбиэскэтиттэн куотунар дьону тырааныспары ыытар…
28.03.24 17:19
Лента новостей

Интерактивнай быыстапка

«Арассыыйа – Мин устуоруйам» мультимедийнай устуоруйа пааркатыгар кулун тутар 20 күнүттэн…
28.03.24 16:23