Маннык социальнай хантараак көмөтүнэн нэһилиэктэргэ балай да үгүөрү үбүлээһиннэр тиэрдиллэллэр. Ону таһынан, СӨ Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин өттүттэн урукку сылларга холоотоххо, араас таһымнаах субсидиялар балай да элбэхтик тыа сиригэр үбүлээһини тиэрдэллэр. Манан сибээстээн, үлэни-хамнаһы тэрийэргэ табыгастаах кэмнэр кэлэн тураллар диэн этиэххэ сөп.
Урут СӨ Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин өттүттэн үбүлээһин аҕыйах кэмигэр, Үөһээ Бүлүү улууһа баһылык Поскачин Владимир Семенович тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыыга саҕалааһын быһыытынан, улуустар өттүлэриттэн табыгастаах мэхэньиисими оҥорон саҕалаабыта. 2008-2009 сылларга улууска «Алроса» дивидиэнин харчыта бэриллибэт этэ. Эбэтэр бэриллибит да буоллахтарына, суумата олус кыра эбитэ буолуо. Ол курдук, улуус баһылыга Владимир Поскачин улуус дьаһалтатын уонна нэһилиэктэр баһылыктарын икки ардыларыгар тыа хаһаайыстыбатын бары көрүҥнэрин сайыннарыыга сөбүлэҥ түһэрсибитэ. Сөбүлэҥҥэ олоҕуран, 2008-2009 сылларга кыстыыр убаһа төбөтүгэр улуус дьаһалтата үстүү тыһыынча субсидия көрбүтэ. Бу сылларга икки тыһыынчаттан тахса убаһа эбии кыстаабыта, итиннэ 7 мөл. 500 тыһ. курдук үбүлээһин тиэрдиллибитэ. Бу маннык мэхэньиисим өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн Үөһээ Бүлүү улууһугар эрэ киирбитэ уонна улууска сылгы төбөтүн ахсаана элбииригэр төһүү күүс буолбута. Үөһээ Бүлүү улууһа итинник мэхэньиисими оҥорбутун кэннэ, Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ итинник хамсааһыны өйөөн, сонун мэхэньиисим оҥорбута. Ол курдук убаһа атыылаһыытыгар бааһынай хаһаайыстыбалар атыылаһар убаһалара 50 бырыһыан субсидияланар буолбута. Бу 50 быраһыанын субсидиянан 3 сыл устата төлүүр этилэр. Ол эрэн сонун мэхэньиисим сотору кэминэн тохтообута хомолтолоох.
2010-2011 сылларга эмиэ үөһээ ааттаабыт улуус дьаһалтатын уонна нэһилиэк икки ардыларыгар сөбүлэҥҥэ олоҕуран, Чурапчы, Таатта, Бүлүү сүнньүн улуустарыттан биирдии ньирэйи 6 тыһ. солк. атыылаһан тиэйэр-таһар ороскуоттарын улуус дьаһалтата уйунан, нэһилиэктэргэ 3 тыһ. солк. ньирэйдэри атыылаан турардаахпыт. Нэһилиэктэр дьаһалталара, ол кэминээҕи нэһилиэктэригэр кыра бүддьүөттэриттэн хас эбиллибит ынах-сүөһү төбөтүгэр 5-тии тыһ. солк. эбии биэрбиттэрэ. Ити сылларга улуус, нэһилиэк бүддьүөттэриттэн 12 мөл. солк. курдук үбүлээһин тиэрдиллибитэ. Атын улуустары кытта тэҥнээн көрдөххө, Бүлүү улууһа тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар 500 тыһ. солк., Чурапчы, Ньурба улуустара 2 мөл. солк. эрэ тахсаны үбүлүүр этилэр, атын улуустар мантан өссө кыраны.
Онон сибээстээн, өрөспүүбүлүкэҕэ сылгы төбөтө эбиллиитигэр үөһээ бүлүүлэр улахан кылааты киллэрэн турабыт. Бу үөһээ этиллибит үчүгэй хамсааһыннары ахтан туран, «Сылгыттан, ынахтан ылыллар бородууксуйаны толору туттабыт дуо?”,- диэн боппуруоһу көтөҕүөхпүн баҕарабын. Сэбиэскэй кэмҥэ «Эт, үүт кэмбинээттэрэ», тоһоҕолоон биэрдэххэ, «Мясо комбинаттар» ынах, сылгы тириитин, атаҕын, туйаҕын тутар этилэр. Ол кэмнэргэ ынах тириитинэн тигиллибит атах таҥастарын хамаҕатык атыылаһан кэтэр этибит. Билигин өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн, балай да тыа хаһаайыстыбатыгар үбүлээһин көрүллэр, ол гынан баран, ынахтан үүт эрэ тутулларын, арыы эрэ астанарын курдук боппуруостар, сүөһү төбөтө аҕыйаабытын курдук сурах-садьык тарҕанар. Тоҕо эрэ тыа хаһаайыстыбатын соҕотуопкалыыр тэрилтэлэртэн сылгы, ынах тириитин атаҕын, туйаҕын тутар туһунан биир да этии көтөҕүллүбэт. Дьиҥэр, сылгы, ынах атахтарын, туйахтарын удамыр сыанаҕа нэһилиэнньэттэн хомуйан, астаан кустуунньа оҥорон, киэҥ атыыны тэрийэр тоҕо сатаммат буолуо этэй.
Ынах, сылгы да тириитин имитэн таҥас оҥоруохха эмиэ сөп эбитэ буолуо. Манна Ньурба улууһун Киров нэһилиэгин олохтооҕо Денис Иванов диэн чааһынай киһи социальнай хантараагынан 250 тыһ. солк. тирии тигэр, сымнатар станоктары атыылаһан, атах таҥастарын тигэр саҕалаһыннарыгар олоҕуран, СӨ Урбаан уонна Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэлэрэ ураты болҕомтоҕо ылан, отхуода суох, киэҥ эйгэҕэ оҥорон таһаарыы тэрийэр туһунан үлэни ыытыахтарын сөп этэ.
Ыраата барбакка эттэххэ, сэбиэскэй кэмҥэ мас талкынан тирии имитэн, сарыы этэрбэс эдэрдиин-эмэҥниин кэтэн кэлбит кэмнэрдээх этибит. Билигин тирииттэн массыына сабыытыттан саҕалаан, араас тирии таҥастары тигэн атыылыыр буолларбыт, арааһа хамаҕатык барыа эбитэ буолуо. Онтон билиҥҥи туругунан эттэххэ, ынахпыт сылгыбыт тириитэ курүөҕэ быраҕыллан сытыйар-ымыйар ынахпыт, сылгыбыт атаҕын, туйаҕын ыт соһоро мэлдьэх буолбатах. Аҕыйах сүрэхтээх эрэ ыал кустуунньа оҥорон аһыыллар. Билигин бу үлэлэри тэрийэргэ ордук табыгастаах, ол курдук социальнай хантараагынан туһанан тирии имитэр тэриллэри атыылаһан, дьиэҕэ олорон бу үлэни толорор хамсааһыны тэрийиэххэ сөп. Онтон сылгы, ынах туйахтарын түргэнник «болгарканнан» ыраастыылларын бассаап нөҥүө элбэхтик тарҕаталлар. Бу боппуруоһу "Үүтү тутар, астыыр соҕотуопка тэрилтэлэрэ" сүрүннээн үлэни ыытан бардахтарына, кыаллар боппуруос буолуо. Түмүктээн эттэххэ, ынахтан, сылгыттан ылыллар бородууксуйаны тугун да хаалларбакка, толору туһаннахха, экэнэмиичэскэй өттүнэн ордук туһалаах буолуо этэ.
Үөһээ-Бүлүү улууһун Балаҕаннаах нэһилиэгин баһылыга, Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ,1995-2011 сылларга Үөһээ Бүлүү улууһун тыатын хаһаайыстыбатын управлениетын салайааччыта Степан Иванович Дмитриев.
-
1
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
