Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -16 oC

Соҕотуопкалыыр, астыыр-үөллүүр улахан кэпэрэтииптэр салайааччыларын бу күннэргэ биир дьиксинэр санаа түмнэ. Ол туһунан Ил Дархан Айсен Николаев аатыгар сурук суруйан киллэрдилэр.

Соҕотуопкалыыр, астыыр-үөллүүр улахан кэпэрэтииптэр салайааччыларын бу күннэргэ биир дьиксинэр санаа түмнэ. Ол туһунан Ил Дархан Айсен Николаев аатыгар сурук суруйан киллэрдилэр.

Сурукка тыа сирин сүөһүлээх ыалларын, хаһаайыстыбаларын түмэр улуус таһымнаах «Чурапчы», «Таатта», «Эрэл» (Нам), «Сыа Бүлүү», «Амма», «Хоту» (Мэҥэ Хаҥалас), «Кириэстээх» (Сунтаар), «Полюс холода» (Үөһээ Дьааҥы), ону тэҥэ «Хаҥалас Ас», «Байар» (Ньурба), «Мүрү Ас» (Уус Алдан), «Горнай Ас» тыа хаһаайыстыбатын потребительскэй кэпэрэтииптэрин, «Үөһээ Бүлүү» ХЭУо салайааччылара илии баттаабыттар.

Итилэр бары тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын, ол иһигэр үүтү соҕотуопкалыыр уонна астыыр тэрилтэлэр. Биллэрин курдук, Ил Түмэн ахсынньы 8 күнүгэр буолбут пленарнай мунньаҕар «Тыа хаһаа­йыстыбатын үлэтин өйөөһүҥҥэ көрүллэр судаарыстыба сорох боломуочуйаларын Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай оройуоннарын уонна куораттардааҕы уокуруктарын олохтоох салайыныыга уорганнарыгар биэрии туһунан» СӨ Сокуонугар уларытыылары киллэрии туһунан» СӨ Сокуонун ылынна. Аны бырабыыталыстыба Бэрээдэк оҥорон бигэргэтэрэ хаалла.

Оҥоһулла сылдьар Бэрээдэк барылын быһыытынан, улуустар дьаһалталара субсидияны (үүт харчытын) икки суолунан тиэрдиэхтэрин сөп буолуоҕа. Бастакыта – Сөбүлэһиигэ олоҕуран, быйылга диэри үлэлээн кэлбиттэрин курдук, үүт харчыта соҕотуопкалааччыга тиксэриллэр, ону кини сыллааҕы контрактация дуогабарыгар олоҕуран, үүт туттарааччыны кытта тутуллубут кээмэй иһин биир атыылаһыллар сыананан аахсар. Бу түбэлтэҕэ үүт туттарааччыга эрдэ­лээн төлүүр (абаансалааһын) кыах үөскүүр. Оччоҕуна үүт туттарааччылар кыһын үүт ыама намтыыр кэмигэр даҕаны харчыланар, сааскы сир үлэтигэр бэлэмнэнэр, ыраах, суола суох нэһилиэктэр, учаастактар олохтоохторо кыһыҥҥы суолу баттаһа уматыгынан хааччынар, саас сайылыкка көһөр, кирэдьиит­тэрин кэмигэр төлөһөр кыахтаналлар. Олох көрдөрөрүнэн, үүт харчытын маннык мэхэньиисиминэн тиксэрии үүт туттарааччыга даҕаны, соҕотуопкалыыр тэрилтэҕэ даҕаны олус табыгастаах.

Иккис суол – улуус дьаһалтата быһаччы үүт туттарааччыга төһөнү туттарбытынан көрөн, үүт харчытын ыытар. Ол эбэтэр соҕотуопкалааччы туппут квитанциятыгар уонна статистика официальнай дааннайыгар олоҕурар. Онуоха өссө субсидия ылааччылары – үүт туттарааччылары сүүмэрдээһин ыытыллар. Сүүмэрдээһини ааспыт хас биирдии үүт туттарааччыны кытта сөбүлэһии түһэрсиллэр, онно өрүттэр чопчу эбэһээтэлистибэ ылыналлар. Бу түбэлтэҕэ эрдэлээн төлөөһүн уустугурар. Ол хаһаайыстыба үлэтигэр охсуулаах буолара чахчы. Маннык мэхэньиисим урут туһанылла сылдьыбыта, билигин даҕаны сорох улуустарга үлэлиир гынан баран, үлэни тэрийиигэ үүт туттарааччыга даҕаны, соҕотуопкалааччыга даҕаны соччо көдьүүһэ суоҕа көһүннэ.

Кэпэрээтэрдэр сабаҕалыылларынан, үүтү тутуу кээмэйин 30 бырыһыанынан кыччатыы киинтэн ыраах, мөлтөх эбэтэр төрүт суола суох, 2-4 бааһынай хаһаайыстыбалаах нэһилиэктэргэ, учаастактарга баар арыы сыахтарын сабарга күһэйиэ.  Иккиһинэн, соҕотуопкалыыр уонна астыыр тэрилтэлэр үлэһиттэрин ахсаанын ортотунан 30-40 бырыһыан сарбыйалларыгар, хас биирдии арыы сыаҕар уонна үүт тутар пууҥҥа үлэлээн хамнастана сылдьыбыт 4-5 киһи суотугар үлэтэ суох киһи элбииригэр тириэрдиэ. АПК хайыс­хатынан идэ ылбыт эдэр исписэлиистэр тыа сиригэр үлэлии тиийэр миэстэлэрэ суох буолар. Дьокуускайга, улуустар кииннэригэр атыыга киирэр олохтоох бэйэ сибиэһэй үрүҥ аһа биллэрдик кэмчитийиэ. Ити барыта соҕотуопкалыыр тэрилтэлэр оҥорон таһаарыы кээмэйин улаатыннарарга уонна үлэ саҥа миэстэтин тэрийиигэ анаан ылбыт граннарын үбүн төннөрөллөрүгэр, онон сиэттэрэн үп-ас өттүнэн мөлтөөн, моҥкурууттуулларыгар тириэрдиэҕэ.

Соҕотуопкалыыр тэрилтэ ночоото суох үлэлииригэр сылга тутар үүтүн кээмэйэ 800 туоннаттан итэҕэс буолуо суохтаах. Итинтэн аҕыйах буоллаҕына, соҕотуопкалыыр тэрилтэлэр бытарыйаллар, ночоокко тэбиллэллэр. Уонна, сүрүнэ, Ил Дархан 2018 сыл ахсынньы 11 күнүгэр таһаарбыт «Саха Өрөспүүбүлүкэтин тыатын хаһаайыстыбатын сайыннарыы стратегическай хайысхаларын туһунан» Ыйаа­ҕар ыйыллыбыт пууннар туолбат, малтаччы эттэххэ, «үүт тохтор» кутталлаах. Ол курдук, өрөспүүбүлүкэ нэһилиэн­ньэтин олохтоох бэйэ үүтүнэн уонна үрүҥ аһынан хааччыйыыны 2024 сылга диэри 60 бырыһыаҥҥа тиийэ үрдэтии, үүтү астыыр тэрилтэлэр оҥорон таһаарар кыамталарын 46-тан 50 бырыһыаҥҥа диэри улаатыннарыы соруктара хайдах даҕаны кыаллыбаттара көстөн турар.

WhatsApp Image 2020 12 17 at 10.43.31

Киин уонна илин эҥээрдээҕи улуустарга кэтэх хаһаайыстыбалаах ыаллар үгүстэрэ үүт туттаран харчылаһаллар. Сүрүн дохуоттара – үүт харчыта. Күннээҕи ороскуоттарын онон сабыналлар, оҕолорун үөрэттэрэллэр. Билигин үөрэх барыта төлөбүрдээх буолла. Оттон кырыы нэһилиэктэр оскуолаларын бүтэрбит оҕолор баһыйар өттүлэрэ төлөбүрдээххэ үөрэнэллэр. Тыа сирин ыаллара биир үксүн бу кыһалҕаларын толунаары сүөһү ииттэллэр.

Кэпэрэтииптэр салайааччылара итинник төрүөттэри ыйан туран: «Биһиги, тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын тутар уонна астыыр салааҕа уһуннук үлэлээбит исписэлиистэр буоларбытынан, үбүлээһин мэхэньиисимин  уонна бэрээдэгин оннунан хаалларарга, ол эбэтэр сылга 800 туоннаттан кырата суох үүтү тутар соҕотуопкалыыр тэрилтэлэр нөҥүө тэрийэргэ этии киллэрэбит», — диэн туруорсубуттар. 

main

Кэтэхтэн туппатахха –«үүт тохторо» чуолкай 

«СахаАгроПродукт» өрөспүүбүлүкэтээҕи кэпэрэтииби уһун сылларга үүннээн-тэһииннээн илдьэ сылдьыбыт, билигин бу кэпэрэтиип иһинэн Астыыр-үөллүүр технология киинин салайар Константин Тимофеевтан, өйөбүл саҥа мэхэньиисимигэр сыһыаннаан, быһыы-майгы хайдах буолуоҕун чинчилиирин токкоолостум.

— Ити суолу тутустахпытына, сүүрбэччэ сылы быһа сыралаһан олоҕун булларбыт кэпэрээссийэбит тиһигэ үрэллэр турук­таах, — диир Константин Егорович. – Биһиги бытарыйбыт хаһаайыстыбаларбыт көрүлээн буолбакка, үлэ-хамнас кыайтарбат өрүттэригэр кыахтарын-күүстэрин түмээри, кыһалҕаттан кыттыспыттара. Маннык кыттыһыы көдьүүстээҕин көрдөрдө: аны бадыбаалларга арыы аҕырбат, былдьаһыгынан бүтэр буолла. Тыа сирин сүөһүлээх ыаллара бигэ дохуоттаналлар. Онон, ыаллартан ынахтарын үүтүн туппатахха, охсуута улахан буолуоҕа.

Бүтүн Арассыыйа үрдүнэн кэпэрээссийэ хамсааһынын өйүүр бэлиитикэ ыытылла турар кэмигэр биһиги, төттөрүтүн, үрэллэр-ыһыллар суолга үктэнэн эрэрбитин хайдах даҕаны ылыммаппын. Үөһэттэн кэпэрээссийэни өйүүргэ элбэх хайысха баар. Холобур, «Агростартап» бырагырааманан кэпэрэтииптэр материальнай-техническэй базаларын хаҥатыыга көмө үп көрүллэр. Бааһынай хаһаайыстыбаны саҥа тэринэн, кэпэрэтиипкэ чилиэнинэн киирдэхтэринэ, атахтарыгар туралларыгар анаан, 2 мөл. солкуобайга диэри субсидия биэрэллэр.

Биһиги, кэпэрээтэрдэр, саҥа мэхэньиисими олоччу утарар буолбатахпыт. Ол туһунан Ил Дархаҥҥа сурукпутугар ыйбыппытын хатылыы барбаппын. Билигин үүккэ уонна эккэ диэн арахсан, идэтийэн үлэлииргэ тоҕоос­тоох кэм кэллэ. Сүөһүлээх ыал эт туттаран дохуоттанар буоллаҕына, ынаҕын төбөтүгэр 35 тыһ. солкуобайы ыллын. Оттон ынах ыан, үүт туттаран харчылаһыан баҕарар ыалы хааччахтаамыахха, туттарбыт үүтүгэр ыллын.

Кыһалҕаттан тахсар суол баар дуо?

—Сунтаар Күндэйэтигэр Розалия Иванова салайааччылаах «Сырдык аартык» тыа хаһаа­йыстыбатын потребительскэй кэпэрэтиибэ тэриллэн үлэлээбитэ ыраатта. Кэпэрэтиип сыала – сүөһү аһылыгын базатын тэрийэр, сиилэс угар, бурдук быһар. Онно үлэлиир анал биригээдэлээхтэр. Кыттыгас тиэхиньикэлэрэ кэпэрэтиип гараһыгар турар, тырахтарыыстаахтар. Сүөһүлэрэ уопсай хотоҥҥо турар, ыанньыксыттаахтар, сүөһү-хотон үлэһиттээхтэр. Күндэйэлэр уопуттарын туһаныахха, тарҕатыахха. Нэһилиэктэр баһылыктара ылыстахтарына, кыаллар дьыала. Улууска боломуочуйа бэрилиннэ, бэйэлэрин истэригэр мэхэньиисим оҥостон үлэлээтиннэр.

Константин Егоровичтыын кэпсэтэ олорон, эрдэ 2016 сыллаахха кэтэх хаһаайыс­тыбалаахтарга ынах төбөтүгэр 10-нуу тыһ. солкуобай бэриллэ сылдьыбытын, ол түмүгэр үүтү тутуу кээмэйэ 10 тыһ. туоннанан аҕы­йаан (ол саҕана «төбөҕө харчы ылар буоллаххытына, үүт туттарбаккыт» диэн хаач­чахтааһын суоҕун үрдүнэн), сүөһү ахсаана даҕаны балачча көҕүрээн,  «эксперимент» суһаллык тохтотуллубутун санатыһан ыллыбыт. Кэлэр сылга 23 тыһ. туонна үүтү сүтэрээри олоробут уонна, Уйбаан Пономарев этэринии, адьас холкубут. Баҕар, ыаллар айахтарыгар аһаан абыраныахтара диэххит. Иккиэйэх-үһүөйэх ынахтаахтар буоллун даҕаны. Оттон уончалыы ынахтаах ыаллар хайдах гыналлар? Сиргэ тоҕоллор дуо? Үгүстэр ньирэйдэрин кытта эмньик ыыталлара чуолкай. «Маҥааччыйам, хата, отун бэйэтэ булунар» диэн оттообот ыал кэккэтэ хаҥыыр чинчилээх. Төбө харчытын, 35 тыһыынчаны, отчуоттатыы олуйан, оннукка тиэрдиэҕэ: киһи бэйэтигэр оттонон баран, хайдах төлүөҕэй, «судаарыстыбаны албыннаабыккын» диэн сууттаныа турдаҕа, ол оннугар Уйбаантан от атыыласпытым көнө буолан тахсар.

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением