Култуура

   Үҥкүү театра 2019 сылтан ыла, эстрадалары кытта дьукаахтаһан, урукку “Европа” кулууп дьиэтигэр базаланан үлэлиир.  

    -- 2019 сыл Арассыыйаҕа Театр сыла этэ. Ол сыл саҕаланыыта, СӨ Култуураҕа министиэристибэтин дьаһалынан, биһиги бу “Европа” түүҥҥү кулууп 5-с (1000 кв. м иэннээх) уонна 2-с (500 кв. м) этээстэригэр көһөн кэлбиппит. Анараа Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Норуоттар доҕордоһууларын киинигэр, кырдьыга да, кыараҕас этэ. Дьарыктанар саалабыт да суоҕа. “Сюрприз”, “Тетрис” курдук оҕо ансаамбылларын кытта уочараттаһан, күн аҥаара эрчиллэр бириэмэни болдьоһон ыларбыт. Кэнсиэртиир саалабытын эмиэ уларсарбыт.

Манна үс эрэ ый иһигэр улахан өрөмүөнү ыытан, уруккута хабыс-хараҥа боулинныыр сирдэрин уларытаммыт, түннүктэри эҥин туруортараммыт, дьарыктанарга туох да ааттаах үчүгэй саалалаах, үлэлиир кэбиниэттэрдээх, ырыа устар аныгы устуудьуйалаах, таҥас уурар костюмернайдаах, иистэнэр сыахтаах, оннооҕор сынньанар хостоох буоллубут. Оркестрбыт репетициялыырыгар эмиэ бэртээхэй усулуобуйа оҥоһулунна.

1980 сыллаахха тэриллибит Үҥкүү судаарыстыбаннай ансаамбыла, 1992 сылтан Үҥкүү национальнай театра, 2005 сылтан С.А. Зверев-Кыыл Уолун аатын сүгэр култуура биир улахан тэрилтэтэ, дьэ, саҥа бас билэр дьиэлэнэн-уоттанан үөрэ сылдьабыт. Ол эрээри Эстрада театрын кытта кыттыгас сыанабыт олус кыра.

Марийскай үҥкүү

Ол үлэбитин улаханнык адаҕалыыр. Элбэх киһилээх үҥкүүлэр, испэктээктэр сатаан турбаттар, онон туох баар реквизиттэрбитин тиэммитинэн, малларбытын соспутунан, атын сиргэ баран кэнсиэртииргэ күһэллэбит. Дьиҥэр, манна бэйэтигэр баара эбитэ буоллар, үрдүттэн олорон үлэлииргэ табыгастаах буолуо этэ. Ол иһин билигин аны кэнсиэртиир саала буларга үлэлэһэ, туруорса сылдьабыт, -- Үҥкүү театрын дириэктэрэ, РФ уонна СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Александр Алексеев ити курдук кылгастык билиһиннэрэн кэпсээтэ.

Салгыы мин 25 cыл үҥкүүлээбит, солист быһыытынан биллибит, билигин Кыыл Уолун аатынан театр литературнай-драматическай чааһын сэбиэдиссэйинэн үлэлиир Вера Черноградскаялыын кэнсиэр көрө, үһүс мэндиэмэҥҥэ түстүбүт.

Онто да суох олорор миэстэтэ ахсааннаах саалаҕа, эпидемиологическай ирдэбилинэн, социальнай арыты тутуһан, сорох сидиэнньэлэргэ олордубаттар эбит. Онон көрөөччү аҕыйах да буоллар, хата, артыыстар мыыммакка, туох да ааттаах үчүгэйдик үҥкүүлээтилэр.

--60-70-c cылларга ССРС өрөспүүбүлүкэлэрэ бары кэриэтэ национальнай ансаамбыллаахтара: молдованнар “Жок”, бүрээттэр “Байкал”, кэрээктэр “Мэнго”, чукчалар “Эргырон”, о.д.а. Балар биһиги иннибитинэ баар буолбуттара уонна билигин да айа-тута сылдьаллар. Дьэ, ол иһин оччолорго Саха сиригэр олохтоох аҕыйах ахсааннаах төрүт омуктар үҥкүүлэрин үйэтитэр, киэҥ эйгэҕэ билиһиннэрэр национальнай ансаамбылы тэрийэр сорук турбута. Онон 1979 сыллаахха үс түһүмэхтээх сүүмэрдээһини ыытан, өрөспүүбүлүкэ араас муннугуттан үҥкүүһүт кыргыттары, уолаттары талан, балтараа сылга Ленинградка эстраднай искусство мастарыскыайыгар үөрэттэрбиттэрэ. Олор истэригэр култуурунай-сырдатар училищены бүтэрбит Катя Алексеева, Галя Горохова, Лена Аркадьева, Света Кириллина, Света Бессонова, Дмитрий Харлампьев уонна уус-уран самодеятельность кыттыылаахтара Лена Ноговицына, Михаил Макаров, Галина Тарабукина, Владимир Захаров, Афанасий Афанасьев уо.д.а. бааллара.

Олор төннөн кэлиилэригэр, 1980 cыллаахха Национальнай үҥкүү ансаамбыла тэриллибитэ. Бастаан репертуарбыт сахалыы уонна хотугулуу эрэ үҥкүүлэртэн турара. Манна даҕатан эттэххэ, бастакынан аан дойду үҥкүүлэрин толорбут киһинэн норуодунай артыыс Дмитрий Артемьев буолар.

Бу бүгүҥҥү кэнсиэр программата олус дириҥ историялаах. Урукку үҥкүүлэр сүтэн-умнуллан хаалыа суохтаахтар, көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэн, сыанаҕа хаалан иһиэхтээхтэр диэн санааттан тэрийдибит.  Холобура, “Алгыс” үҥкүүнү Кыыл Уолугар үҥкүүлээбит Анна Чойнова-Никифорова биһиэхэ Сунтаартан аҕалбыта. Ону биир дойдулааҕа, Элгээйиттэн төрүттээх, СӨ култууратын туйгуна Лена Ким солистка быһыытынан толорор.

Оттон үтүөлээх артыыстар, кэргэннии Афанасий, Зоя Соловьевтар бары билэр “Северные картинки” үҥкүүлэрин аны билигин СӨ култууратын туйгуна Валентина Аммосова уонна Семен Дьяконов, “Утренняя бабочка”диэн кытайдыы үҥкүүлэрин Саяна Егорова, Василий Колосов уһун үйэлии сылдьаллар.

2017 сыллаахха турбут “Дети белого солнца” этно-испэктээктэн быһа тардыыны тыйаатырбыт солистара, норуоттан икки ардыларынааҕы куонкурус дипломана Виолетта Ноговицына уонна Василий Эверстов үҥкүүлүллэр.

Эмиэ биир чаҕылхай үҥкүүһүппүт Виктория Син монгуоллар “Узымчиннарын” бэркэ толорор.

Бүрээт балетын сулустара Лариса Сахьянова Петр Абашеевтыын “Баяр” үҥкүүлэрин 1976 сыллаахха Наталья Христофорова Геннадий Баишевтыын толорон, Америкаҕа, Японияҕа тиийэ гастроллаабыттара. Ити омук сиригэр бастакы тахсыы буолар.  Билигин “Баяры” норуоттар икки ардыларынааҕы куонкурустар лауреаттара Саина Винокурова уонна Семен Кузьмин үҥкүүлүүллэр.

Бастакы балеринабыт Евдокия Степанова үтүөлээх артыыс Марианна Дмитриеваҕа анаан туруорбут “Бухарскайын” уопуттаах үҥкүүһүппүт, СӨ култууратын туйгуна Анна Попова, норуодунай артыыс Афанасий Афанасьевка анаан туруорбут “Филиппинскэй” үҥкүүтүн Дьулуур Андреев СӨ култууратын туйгуна Мария Заболоцкаяны уонна Любовь Степанованы кытта үһүөн толороллор. Урут мин уонна Людмила Аммосова үҥкүүлэһэрбит.

1996 сыллаахха Франция Мартиг куоратыгар “Театр миров” диэн улахан куонкурус буолбута. Онно Таититтан сылдьар ансаамбыл экзотическай үҥкүүтүн сэргээн, Юрий Федоров Зоя Соловьеваҕа үҥкүү туруорбута.Билигин ону Маргарита Афанасьева үҥкүүлүүр.

Биир сыл биһиэхэ үлэлээн баран, аармыйаҕа сулууспалаан кэлбит уолбут Николай Павлов “Табуреточкатын” бары сөбүлүүллэр.

СӨ култууратын туйгуна Дьулустаан Харлампьев, Сергей Алексеев, Любовь Степанова, СӨ култууратын туйгуна Лариса Егорова, Валерий Прокопьев, Георгий Уваровскай, Алексей Максимов, үтүөлээх артыыспыт Владислав Попов, норуоттар икки ардыларынааҕы куонкурус лауреата Капитон Ильин, Мотрена Охлопкова уо.д.а. курдук талааннаах ыччат уруккуну сөргүтүүгэ кыттыһан, биһиги үҥкүүлэрбитин тупсаран толоро сылдьаллара көрөргө долгутуулаах.

Чахчыта да, билигин биһиги болҕомтону эдэрдэргэ уурабыт. Ол аҥаардас үҥкүүһүттэри эрэ таһаара сатаабаппыт, национальнай үнүстүрүмүөннэр оркестрын эдэр мусукааннарын эмиэ. Холобура, домраҕа оонньуур Инна Скрыбыкина уонна Мария Коротова айар биэчэрдэрин кэлэр ыйга тэрийээри сылдьабыт. Баянист Владимир Боярскай кэнсиэрэ буолан ааста.

Аны туран, үбүлүөйдээх дьоммут быйыл элбэхтэр. РФ искусстволарын үтүөлээх диэйэтэлэ, уус-уран салайааччыбыт Геннадий Баишев 75 сааһынан уонна улахан сыанаҕа тахсыбыта 55 сылынан “На краю Ойкумены” этно-испэктээгин көрдөрүөхпүт.

Кылаабынай дирижербут, СӨ искусстволарын үтүөлээх диэйэтэлэ Николай Петров ааспыт сыл бүтүүтэ 55 сааһын туолбута. Ону пандемиянан сибээстээн ылбакка хаалбыппыт, онон бу кулун тутар 27 күнүгэр Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан кииҥҥэ бырааһынньыктааҕы улахан дьоро киэһэни бэлэмнии сылдьабыт. Онно Николай Павлович доҕотторо -- опера артыыстара кэлэн, оркестрбыт тыыннаах доҕуһуолунан ыллыахтара. Балетмейстербит, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Юрий Федоров 65-һинэн “Куллустай Бэргэн” үҥкүүнэн олоҥхотун оонньуохтара.

“Бохсуруйуу”, “Атыыр муҥха”, “Ньырбакаан”, “Киһи” курдук улахан испэктээктэрбитигэр режиссердаабыт ытыктабыллаах киһибит, алгысчыт Афанасий Федоров 80 сааһа. Өрүү биһиги көрдөһүүбүтүн быһа гыммакка кэлэн көмөлөһөрүн иһин махтанан туран, төрөөбүт күнүнэн “Ньырбакааны” туруоруохпут. Балет оскуолатын төрүттээбит Наталья Посельская тыыннааҕа эбитэ буоллар, 75 сааһын туолуо эбит. Кини сырдык аатыгар сүгүрүйэн, уһуйбут оҕолоруттан биирдэстэрэ, СӨ үтүөлээх артыыһа Изабелла Егорова “Киһи” испэктээгин көрдөрүөхпүт.

“Кыл саха” төрүт дорҕоон бөлөҕө араас тэрээһинэ элбэх. Поэттары кытта эҥин бэртээхэй бырайыактаахтар. Салайааччылара Анна Томская “Доҕотторбун кытта бииргэ” диэн кэнсиэри оҥоруохтаах.

СӨ үтүөлээх артыыһа Долаана Федотова “Халдьаайы” диэн испэктээги режиссер Костас Морсанныын туруоруохтаах. Муусукатын Долаана кэргэнэ, оркестрбыт тутаах киһитэ Егор Федотов суруйуохтаах.

Сатаннаҕына, бырамыысыланнай оройуоннарга гастроллуу барыахпыт. Быһата, былаан баһаам. Бары сыананы, көрөөччүлэри ахтыбыппыт. Ол эрээри хааччахтааһын да кэмигэр үлэбит тохтооботоҕо, өссө ордук элбээбит курдуга. Онлайн дьарыктары, үөрэхтэри, кэнсиэрдэри ыытарбыт,-- диэн сиһилии кэпсээтэ СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, РФ театральнай диэйэтэллэрин чилиэнэ Вера Черноградская.

Саха култууратын, искусствобытн аан дойдуга көрдөрөр баар-суох национальнай театрбыт 40 сыл тухары бэйэтэ бас билэр сыаната, кэнсиэртиир саалата суох сылдьара кыһыылаах. Үрдүкү салалта, Ил Түмэн дьокутааттара өйөөн, бу боппуруоһу быһаара охсоллоро эбитэ буоллар...