Култуура

Арассыыйа биллиилээх учуонайа, Саха Сириттэн маҥнайгы академик, тиэхэньиичэскэй наука дуоктара Владимир Петрович Ларионов аатынан “Инникигэ хардыы” өрөспүүбүлүкэтээҕи научнай-практическай кэмпириэнсийэ быйыл XXVI төгүлүн ыытылынна. Хамсыгынан сибээстээн, тэйиччиттэн онлайн киэбинэн буолла.

Быйылгы кэмпириэнсийэҕэ 34 улуустан, ити иһигэр куораттартан, барыта 1816 кыттааччы 1610 чинчийэр үлэтинэн кытынна. Эспиэртэр 35 сиэксийэнэн үлэлээтилэр. Хамыыһыйаҕа барыта 346 киһи баар: учуонайдар, аспираннар, магистраннар уонна устудьуоннар.

Аартыка улуустарын оҕолоро бу кэмпириэнсийэҕэ бэйэлэрин кыахтарын, билиилэрин-көрүүлэрин тургуттулар. Ол курдук, Абый улууһун эдэр чинчийээччилэрэ сылын аайы ситиһиилээхтик кытталлар. Быйылгы  өрөспүүбүлүкэтээҕи ааҕыыларга 20 үөрэнээччи кыттыбытыттан, наука дуоктара А.Е. Слепцов аатынан Абый орто оскуолатын үөрэнээччилэрэ Любовь Слепцова бастакы, Саина Неустроева үһүс, В.Н.Дохунаев аатынан Муҥурдаах орто оскуолатыттан Арсен Стручков уонна Анастасия Дохунаева үһүс истиэпэннээх дипломант буоллулар.

Түөрт кыттааччы Арассыыйа таһымыгар научнай үлэлэрин көмүскүөхтэрэ. Ол курдук, Любовь Слепцова «Г.Ф. Никулин «Эргис халлаан уола Эр Соҕотох» олоҥхоҕо тыл-өс туттуллуута» уонна Ураһалаах орто оскуолатыттан Семен Заровняев «Разработка мини универсального станка на базе Lego конструктора» дакылааттарынан Н.И. Лобачевскай аатынан Бүтүн Арассыыйатааҕы VII научнай кэмпириэнсийэҕэ, Н.Н. Ефимов аатынан Белай Горатааҕы гимназия үөрэнээччитэ Эрик Никулин «Исследование перспективы использования природных сорбентов регионального компонента при очистке почвы от нефтепродуктов» чинчийэр үлэтинэн Бүтүн Арассыыйатааҕы «Большие вызовы» научнай-технологическай бырайыактар куонкурустарыгар кыттыахтара.

 Оттон В.Н.Дохунаев аатынан Муҥурдаах оскуолатын XI кылааһын үөрэнээччитэ Арсен Стручков “Инникигэ хардыы” норуоттар икки ардыларынааҕы түһүмэҕэр кыттарга мэктиэлэннэ. Кини «Создание якутских музыкальных инструментов» дакылаатынан өрөспүүбүлүкэтээҕи НПК-ҕа үһүс истиэпэннээх дипломант буолла.

--Бу үлэбинэн «Инникигэ хардыы» кэмпириэнсийэҕэ үһүс сылбын кыттабын. Хас сырыы ахсын дириҥэтэн, кэҥэтэн иһэбин. Тиэмэтин салайааччым Дария Петровна Левина сүбэлээбитэ. Бастаан сахалыы үстүрүмүөннэри оҥоруунан дьарыктанар Александр Чахов уонна Василий Мохначевскай үлэлэрин үөрэппиппит.

Салгыы интэриэһиргээн, ыкса ылсан барбытым. Аттыгар баар айылҕа матырыйаалларыттан ырыаны, үҥкүүнү доҕуһуоллуур үстүрүмүөннэри бэйэҥ илиигинэн оҥорон таһаардаххына, үлэҥ түмүгүттэн наһаа астынаҕын.  Аны тыастара олох атын-атын буолар. Ону, дьэ, истэн, ырытыһан, толкуйдаан, араастаан боруобалыыгын. Саамай уустуга -- матырыйаалгын булар. Онон эрдэттэн сайыҥҥы сынньалаҥ кэмигэр бэлэмниир буолбутум. Биир дойдулаахтарбытыттан сүбэлэтэбит, көмөлөһүннэрэбит. Ол курдук, нэһилиэкпит биллэр уруһуйдьута, хомус оҥорор, уһанар дьарыктаах Виктор Новиков элбэх сүбэ-ама биэрбитэ, көмөлөспүтэ.

Быйыл күпсүүр (барабаан) оҥордум. Үлэбэр фанераны, рейкалары, тириини туһанным. Тириини инчэҕэйдии тиирэҕин. Кытаанах буоларын наадатыгар. Бүтэһигэр барабааҥҥын киэргэтэҕин.

Үстүрүмүөннэрбит таах сыппаттар, туһалыыллар. Оскуолабыт иһинэн фольклорнай ансаамбыллаахпыт. Кинилэргэ доҕуһуоллуубун. Оҥорбутуҥ туһалаах буоллаҕына, өссө тугу эрэ тобулуоххун, эбии оҥоруоххун баҕараҕын. Онон үлэм сылтан сыл эбиллэн, кэҥээн испитэ. 

Бастакы сылбар өрөспүүбүлүкэҕэ үһүс, былырыын бастакы истиэпэннээх дипломант буолбутум. Москубаҕа “ЛЕОНАРДО" кэмпиирэнсийэҕэ кыттыбытым. Быйылгы улуустааҕы НПК-ҕа Уолбукка кыһыҥҥы сынньалаҥҥа сылдьан кыттыбытым. Эмиэ дистанционнай этэ. Онно улаханнык ыксаан ылыбытм. Интэриниэт сүтэн хаалан, үстүрүмүөннэрбин тыаһатан көрдөрбөтөҕүм. Видеом эмиэ сатаан холбоммотоҕо. Биһиэхэ, хоту улууска, түргэн Интэриниэт суоҕа өссө элбэҕи билиэхтээхпитин, онно-манна кыттыахтаахпытын адаҕалыыр, -- диэн кэпсиир Арсен Стручков.

Салайааччыта Дария Левина санаатын үллэстэр: 

--Дойдубар Халымаҕа оскуолаҕа фольклорнай ансаамбылга дьарыктаммытым. Онно технологиябыт учуутала Владимир Винокуров маһынан үстүрүмүөннэри оҥорор этэ. Арсеҥҥа ол туһунан кэпсээбитим уонна дьарыктаныахпытын сөп диэбитим. Салгыы бэйэтэ интэриэһиргээн, матырыйаал көрдөнөр буолбута.

Үлэбитин саҕалыырбытыгар биир бастакынан саха национальнай музыкальнай үстүрүмүөннэрин оҥорууну сөргүппүт уоннат илиннэрбит норуот маастарын Василий Мохначевскай үлэлэрин билсибиппит, үөрэппиппит. Кини кэргэнэ Мариялыын Саха Сиригэр соҕотох национальнай музыкальнай үстүрүмүөннэри оҥорор мастарыскыайы төрүттээбиттэрэ. Уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин маастарын, аан бастаан биһилэхтээх хомуһу оҥорбутунан биллэр Александр Чахов «Саха былыргы инструменнара” кинигэтин туһаммыппыт. Итиннэ үчүгэйэ диэн, үстүрүмүөннэри хайдах оҥоруу тиэхиньикэтэ сиһилии суруллубут. Онтон, дьэ, бэйэбит оҥорон боруобаламмыппыт.

“Шумовойдартан” саҕалаабыппыт. Дьаҕаны, сахсыыры оҥорбуппут. Быйыл охсордору (барабаан көрүҥнэрэ) бэлэмнээтибит.

Үстүрүмүөннэрбитин кэнсиэргэ, куонкурустарга уларсан тутталлар. Ол курдук, улууска «Алаас оҕолоро» фольклорнай куонкурус ыытыллар. Онно «Элгэс эрэллэрэ” фольклорнай ансаамбылбыт кыттыбыта. Арсен бэйэтэ оҥорбут үстүрүмүөннэринэн норуот ырыаларын доҕуһуоллаабыта. Нэһилиэккэ буолар тэрээһиннэргэ эмиэ оонньуур. Бу соторутааҕыта нэһилиэкпит 95 сааһын бэлиэтиир үөрүүлээх бырааһынньыкка ансаамбыл норуот ырыаларын толордо.

Оҕолор да, нэһилиэнньэ да наһаа сэҥээрэллэр. Онон үлэбит таах хаалбат. Үстүрүмүөннэрбит туттубат кэммитигэр оскуола мусуойугар көрдөрүүгэ тураллар.

Итинник, дьэ, научнай-чинчийэр үлэни сэргиир эдэр чинчийээччилэрбит өрөспүүбүлүкэтээҕи «Инникигэ хардыы» научнай-практическай кэмпириэнсийэҕэ кыттан, ситиһиилэнэн, инникилэригэр тирэх ылаллар. Саҥаны билэргэ дьулуһуулара, чинчийиигэ дьулуурдара уҕараабат.

Оҕолорбут салгыы Арассыыйаҕа, норуоттар икки ардыларынааҕы кэмпириэнсийэлэргэ ситиһиилээхтик кытталларыгар баҕарабыт.

Сусанна Никитина.