«Хотугу сулус» оҕо телерадиоакадемията тэриллибитин туһунан мин Уус Алдан улууһун Суотту орто оскуолатыгар иитэр үлэҕэ дириэктэри солбуйааччынан үлэлии сылдьан истибитим.
Оччолорго Суотту орто оскуолатыттан телерадиоакадемия үөрэҕин бастакы түһүмэхтэригэр Роза Татаринова уонна омук тылын учуутала Лена Васильевна Ксенофонтова кыттыыны ылбыттара. Кинилэр харахтара чаҕылыйан, элбэҕи билэн-көрөн кэлбиттэрэ бу баарга дылы. Оттон икки төгүл үөрүүлээҕэ -- бу академияны учууталым Татьяна Афанасьевна Гоголева төрүттээбитэ буолар.
Сардаҥалаах сырдык иһин
2001 сыл күһүнүгэр ССРС уонна РСФСР үөрэҕириитин туйгуна М.П. Бубякина аатынан Дьокуускай куорат 14-с нүөмэрдээх оскуолатыгар иитэр үлэҕэ дириэктэри солбуйааччынан үлэлии кэлбитим.
Алын сүһүөх кылаастар завучтара, нуучча тылын уонна литературатын учуутала Галина Гаврильевна Попова үөрэтэр оҕолоро Лера Павлова, Света Гуляева, Максим Березкин уо.д.а. «Саха» көрдөрөр-иһитиннэрэр хампаанньа «Хотугу сулус» телерадиоакадемиятын эдэр кэрэспэдьиэннэрэ этилэрэ. Кэлии-барыы, айан бөҕөлөр. Оҕолорбут сайдыылаахтара тута харахха быраҕыллар, оскуола тэрээһиннэрин барытын бэйэлэрэ иилээн-саҕалаан тэрийэллэр, ыыталлар. Харахтара чаҕылыһан олорор.
“Хотугу сулуска” редактор-режиссерынан үлэлии-хамсыы сылдьар Надежда Анатольевна Константинова үөрэммит оскуолатын туһунан «Школа на озере Сайсары» диэн бэртээхэй биэриини тэлэбиидэнньэҕэ бэлэмнээн устубутун өйдүүбүн.
Онтон учууталым Татьяна Афанасьевна Гоголева ыҥырыытынан саха араадьыйатыгар Кыайыы 65 сылыгар аналлаах «Сардаҥалаах сырдык иһин» биэриини звукорежиссер Анна Николаевна Пудовалыын таһааран саҕалаабыппыт.
Бастакы биэриибит саха биллиилээх поэта, судаарыстыбаннай уонна уопсастыбаннай диэйэтэл, П.А.Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата, буойун-поэт Сергей Степанович Васильев-Борогонскай олоҕор уонна айар үлэтигэр анаммыта. Бу бастакы биэриигэ Суотту нэһилиэгин Хоноҕоруттан С.С.Васильев-Борогонскай аатын сүгэр оскуола үөрэнээччилэрэ поэт айымньыларын ааҕан киэргэппиттэрэ.
Мантан салгыы саха тылын уонна литературатын учуутала Елена Константиновна Санниковалыын, кини биир дойдулааҕа, Баатараттан төрүттээх сахалартан бастакы Сэбиэскэй Сойуус Геройа Федор Кузьмич Попов туһунан уонна буойун-поэттар айар үлэлэрин сырдатар биэриилэри биир-биир бэлэмнээн, хас биирдии ыал дьиэтигэр араадьыйа долгунун устун айаннаан, эрэхсэбиллээх кэпсээн буолан тиийбиттэрэ. Ыытааччы оҕолорум Сардаана Давыдова, Саша Антонов, Ян Васильев, Лира Рожина уо.д.а. бу умсулҕаннаах үлэҕэ улаханнык сэҥээрэн туран кытталлара.
Бу үлэбитинэн өрөспүүбүлүкэ учууталларыгар сэминээр, аһаҕас уруогу үрдүк таһымҥа ыытан турабыт. 2005 сыллаахха тахсыбыт биэриилэрбит саха араадьыйатын пуондатыгар кичэллээхтик харалла сытар буоланнар, Кыайыы күнүгэр сыллата хатылаан иһитиннэрэллэриттэн үөрэбин.
Салайааччылар уонна төрөппүттэр өйөөннөр
«Хотугу сулус» академия киэҥ эйгэлээх үлэтигэр 2005 сылтан сыстан барыым итинник саҕаламмыта. Мантан ыла өрөспүүбүлүкэ араас муннуктарыгар тиийтэлээтим. Ол курдук, Бүлүү, Үөһээ Бүлүү, Сунтаар, Ньурба, Ленскэй, Усуйаана, Таатта, Чурапчы, Горнай, Кэбээйи, Нам, Хаҥалас, Уус Алдан, Мэҥэ Хаҥалас уо.д.а. улуустарга үөрэх түһүмэхтэрин, куонкурус кэнсиэртэрин тэрийсэ, үлэлэһэ сылдьыбытым. Бу сырыыларым миэхэ тус олохпор да улахан суолталаахтар.
Дмитрий Дмитриевич Махаров баһылыктаах Бүлүү, Владимир Семенович Поскачин баһылыктаах Үөһээ Бүлүү, Владимир Михайлович Прокопьев баһылыктаах Ньурба, Владимир Иванович Тихонов баһылыктаах Сунтаар улуустарын салайааччылара, учууталлара, үөрэнээччилэрэ, төрөппүттэрэ уонна талааннаах дьоно-сэргэтэ бука бары биһигинниин күргүөмнээх үлэҕэ кэскиллээхтик ылсан үлэлэспиттэрэ. Ордук чуолаан Бүлүү улууһун үөрэҕин салаатын начаалынньыга Семен Викторович Иванов, солбуйааччыта Юрий Иванович Тутукаров, оҕо киинин дириэктэрдэрэ Василий Федотович Гоголев, Саргылаана Алексеевна Васильева, Сунтаар улууһун үөрэҕин салаатын оччотооҕу солбуйааччы начаалынньыга Гаврил Михайлович Еремеев уо.д.а. оҕо сайдыыта, улуус чэчирээһинэ диэни өйдөөн туран, ситимнээх үлэни күүскэ ыыталлара.
Өрөспүүбүлүкэбит бастыҥ үлэлээх энтузиаст-педагогтара Любовь Васильевна Гольдерова, Вера Афанасьевна Андреева Үөһээ Бүлүүгэ, Кыыдаана Владимировна Дорофеева, Марианна Константиновна Ионова Бүлүүгэ, Вера Петровна Огонерова, Галина Иннокентьевна Федорова, Ирина Романовна Бястинова, Дария Егоровна Иванова Тааттаҕа, Вера Николаевна Заровняева, Ксения Егоровна Новикова, Семен Николаевич Старостин Кэбээйигэ, Лидия Семеновна Ларионова Сунтаарга, Лена Васильевна Ксенофонтова Өлөөҥҥө, Матрена Ивановна Стручкова, Зинаида Петровна Лугинова Уус Алдаҥҥа, Светлана Георгиевна Емельянова Намҥа, Полина Михайловна Новикова Аммаҕа, о.д.а. араас улуустарга уонна Дьокуускай куоракка Зоя Егоровна Егорова, Галина Гаврильевна Попова юнкоровскай хамсааһын сайдыытыгар кылааттарын киллэрсэллэр.
Сайынын лааҕырдары тэрийэн, үлэ күөстүү оргуйара. Оннооҕор эдэр кэрэспэдьиэммит, оскуола үөрэнээччитэ Алина Иванова Сунтаарын сиригэр сайыҥҥы лааҕырбытын үс сыл үлэлэтэр тэрээһиммитигэр кыттыбыта. Орто Халыматтан Луиза Потапова, Анаабыртан Роза Борисова, Дьокуускайтан Саргы Леонтьева, Ваня Дьячковскай, Сережа Бучугасов, Бүлүүттэн Саша Павлов, Диана Новгородова, Настя Алексеева, Горнайтан Сардаана Васильева, Үөһээ Бүлүүттэн Макар Узнаев, Миша Саввинов, Эдьигээнтэн Уйгулаана Григорьева, Ньурбаттан Лиза Яковлева, Мэҥэ Хаҥаластан Нарыйа Березкина уо.д.а. эдэр кэрэспэдьиэннэр сыллата анаан-минээн Бүлүү сүнньүн улуустарын историяларын, култуураларын, сайдыыларын үөрэтээри-билээри, дьаныһан туран тэҥҥэ айаҥҥа туруналлара. Бу айаннарбытын айылҕаттан талааннаах Ефросинья Дмитриевна Петровна алҕаан, аар аартыкпытын арыйан биэрэрэ.
Эдэр кэрэспэдьиэннэр төрөппүттэрэ: Дьокуускайга Валентина Михайловна Попова, Людмила Дмитриевна Тарасова, Раиса Николаевна Ноева, Людмила Дмитриевна Герасимова, Татьяна Ивановна уонна Анатолий Николаевич Николаевтар, Сунтаарга Николай Иванович Иванов, Үөһээ Бүлүүгэ Светлана Николаевна Саввинова, Айталина Макаровна Узнаева, Бүлүүгэ Эльза Николаевна Павлова, Анастасия Афанасьевна Новгородова, Данил Степанович Алексеев, Уус Алдаҥҥа Екатерина Николаевна Гоголева, Ньурбаҕа Мария Егоровна уонна Леонид Николаевич Яковлевтар уо.д.а. – бары академиябыт ыытар үлэтин өрүү интэриэһиргии, күүс-көмө, көх-нэм буолаллара олус махталлаах.
Академиябыт сыалын-соругун билэн сөҕөөччүлэр
2008 сыллаахха «Аан дойду цивилизацията» үөрэх түһүмэҕин чэрчитинэн аан бастакыбын оҕолору илдьэ, Харбин-Пекин куораттарынан барбытым. Үксэ Бүлүү эҥээр улуустар этэ. Айаммыт «Олимпиада ыытыллыахтаах Пекинигэр» диэн тиэмэлээҕэ.
Бу түһүмэххэ кыттыбыт оҕолорбун олус чугастык санаан, билиҥҥэ диэри умнубаппын: Айаал Ильин, Ньургун Прокопьев, Алина Иванова, Марианна Семенова, Жора Илларионов, Нарыйа Зедгенидзева, эдьиийдии-балыс Ноговицыналар уо.д.а. Бары да бастакыбытын омук сиригэр тахсыбыт буолан, сөҕүү-махтайыы, барытын сонурҕаан, чинчийэн көрүү-истии, чаҕылыҥнаһыы этибит. Араадьыйа редактора Светлана Диодорова-Лаврентьева, оператор-режиссер Наталья Лопатина, оҕо бырааһа Татьяна Бабикова оҕолор бөлөхтөрүн эрэллээхтик уонна үрдүк айар таһымҥа арыалласпыттара.
Итинтэн ыла хас сыл усталаах-туоратыгар, үлэм бырайыактарын чэрчитинэн, араас историялаах, култууралаах, сайдыылаах дойдуларга сырыттым ини, сырыппатым ини.
Хас биирдии үөрэхпит түһүмэҕэ бэйэтэ ураты суоллаах-иистээх, сыаллаах-соруктаах буолара. Бу сырыыларбытыттан саамай өйбөр-сүрэхпэр хатанан хаалбыт айаннарбын бэлиэтээн аастахха, 2010 с. Шанхай куоракка «ЭКСПО-2010» аан дойдутааҕы быыстапкаҕа сылдьыбыппыт. Онно Саха Өрөспүүбүлүкэтин дэлэгээссийэтин састаабыгар киирэн, оҕолор бары сахалыы таҥастарын сайбаччы кэтэн, үс тылынан төрөөбүт дойдуларын туһунан кэпсээн-ипсээн, хомус тардан, тойуктаан, оһуохайдаан, дьону-сэргэни сөхтөрөн кэлбиттэрэ.
Санкт-Петербург – Эстония (Тарту) – Польша – Германия – Франция – Австрия - Венгрия (Будапешт-Немешкерестур)–Чехия маршрутунан эспэдииссийэ-айаммыт эмиэ ураты этэ.
Биир дойдулаахпыт, каучугу айбыт улахан учуонайбыт Иван Лаврентьевич Кондаков үлэлээбит Тарту куоратын университетыгар, мусуойга олус истиҥ көрсүһүүлэргэ сылдьыбыппыт. 90 сааһын ааспыт профессор Туллио Илометс бастаан тоҥуй соҕустук, онтон сыалбытын-сорукпутун билэн баран, ис-иһиттэн долгуйан туран кэпсээбитэ, И.Л. Кондаков докумуоннарын, туттубут тэриллэрин, каучук ылбыт аппараатын көрдөртөөбүтэ.
Ити биир холобур да элбэҕи этэр -- араас дойду ааттаахтара, биһиги академиябыт үлэтин-хамнаһын үрдүктүк сыаналаан, оҕолорбут барахсаттары тэҥнээхтэрин курдук ылынан көрсөллөрө. Сахабыт оҕолорун уонна академиябыт сыалын-соругун билэн, өйдөөн, элбэхтик сөҕөөччүлэр уонна өйөөччүлэр. Эстонияҕа Иван Лаврентьевич уҥуоҕар сылдьан, төрөөбүт буорун ууран, ону тэҥэ «Первым в мире открыл синтетический каучук» диэн суруллан турарын илэ харахпытынан көрөн турардаахпыт. Кылабыыһаттан тахсарбытыгар, күннээх халлааҥҥа эмискэ үстэ төхтүрүйэн этиҥ «лүҥ» гына эппитэ уонна ардахтаан ылбыта... “Бу Иван Лаврентьевич Кондаковпут, арааһа, биһиэхэ махтанна быһыылаах” дии санаабыппыт...
Салгыы элбэх дойдуну нөҥүөлээн, айан суолун тутаммыт, Нэмэшкерестур диэн кыра куоракка кэлбиппит. Бу куоракка биһиги биир дойдулаахпыт, Сэбиэскэй Сойуус Геройа, снайпер Алексей Афанасьевич Миронов көмүс уҥуоҕа харалла сытар. Биһиги дэлэгээссийэбитин Нэмэшкерестур мээрэ Иосиф Сеев, Венгрияҕа РФ посольствотын бастакы сэкирэтээрэ, полковник Владимир Анатольевич Семидетко, венгр суруналыыстар, куорат олохтоохторо истиҥник көрсүбүттэрэ. Биһиги эмиэ Сахабыт Сирин туһунан кэпсээн, туойан, оһуохайдаан, түмүгэр «Доҕордоһуу, дружба, баратшаг» диэн үөрүүлээхтик дуораппыппыт. А.А. Миронов уҥуоҕа олус кичэллээхтик көрүллэр эбит этэ, аалай сибэкки олордоллор эбит. Атын сэбиэскэй саллааттар уҥуохтарыгар эмиэ ытыгылаан сүгүрүйэн кэлбиппит. Бу кылабыыһа эргэ чочуобуна аттыгар баара.
Посоллары кытта көрсүһүүлэр
Маны сэргэ олохпор умнуллубат түгэннэринэн Арассыыйа араас дойдуларга посолларын кытта иһирэх көрсүһүүлэрбит буолаллар.
2008, 2010, 2012 сылларга Кытайга Арассыыйа посольствотын Атыыга-эргиэҥҥэ бэрэстэбиитэлистибэтин иһинэн үлэлиир Саха Өрөспүүбүлүкэтин бастайааннай бэрэстэбиитэлэ Александр Иннокентьевич Ядреев өрүү үөрэ-көтө көрсөн, оҕолору кытта Саха Сирэ уонна Кытай сыһыаннаһыыларын боппуруостарыгар ирэ-хоро кэпсэтэрэ.
А.И. Ядреев көмөтүнэн Пекиннээҕи биир бөдөҥ медиа-тэрилтэҕэ, оскуолаларга, циркэҕэ үөрэтэр уһуйааҥҥа сылдьыталаабыппыт. Ити 2012 сыллаахха Пекиннээҕи оҕо искусствотын уонна спордун оскуолатын дириэктэрэ Минг Чанг, Пекиннээҕи медиа-холдинг генеральнай дириэктэрэ Луи Шинг Хин, солбуйааччыта Фэн Вей Ли курдук бөдөҥ салайааччылары кытта көрсүбүппүт.
2008 сыллаахха Соҕуруу Кэриэйэҕэ Арассыыйа посола Глеб Александрович Ивашенцов уонна сэкирэтээрэ Игорь Константинович Решетов Сеул куоракка посольство дьиэтигэр прием оҥорбуттара.
2009 сыллаахха Стамбулга РФ генеральнай консула Алексей Владимирович Ерхоз Истикляль уулуссаҕа турар Консульство дьиэтигэр эмиэ биһиги дэлэгээссийэбит бэрэстэбиитэллэрин көрсүбүтэ.
2010 сыллаахха Францияҕа РФ посола Александр Константинович Орлов, 2011 сыллаахха Австрияҕа РФ посола Сергей Алексеевич Нечаев бэйэлэрин посольстволарыгар олус иһирэх көрсүһүүлэри оҥортообуттара -- сүрэхпитигэр өрүү истиҥ өйдөбүл буолан сылдьар.
2010 сыллаахха Саха Өрөспүүбүлүкэтэ Москубаҕа бастайааннай бэрэстэбиитэлэ Александр Константинович Акимов, 2011 сыллаахха Чехияҕа славян бастакы гимназиятын дириэктэрэ Татьяна Ивановна Пергнер, 2012 сыллаахха Эстония Тарту куоратыгар Тартутааҕы университет профессора Янус Пааль, информационнай отдел салайааччыта Кадри Куннус, профессор Туллио Илометс, Вена куоракка Варган аан дойдутааҕы ассоциациятын бэрэсидьиэнэ Франц Кумпл, Чөл буолуу аан дойдутааҕы ассоциациятын бэрэсидьиэнэ Александр Николаевич Маюров, вице-бэрэсидьиэнэ Карл Георгиевич Башарин эмиэ хас биирдии эдэр кэрэспэдьиэн дууһатыгар умнуллубат үтүө өйдөбүлү хааллардахтара. Маннык чулуу дьоннуун алтыһыы киһи олоҕор ураты суолталаах буолара саарбахтаммат.
Чэгиэн ыччат – чөл нация
Саха уһулуччулаах учуонайдара Варвара Борисовна Окорокова саха литературатын, Зоя Константиновна Башарина сахалар сэрии сылларыгар, Анатолий Николаевич Николаев дендрология, Парасковья Алексеевна Гоголева экология, Пантелеймон Пантелеймонович Петров куораты тутуу историятыгар, Карл Георгиевич Башарин чөл олох туһунан лиэксийэлэрэ үүнэр көлүөнэ патриотизм тыынын иҥэринэригэр, духуобунас сыаннастарын өйдүү улаатарыгар бигэ укулаат буолаллар.
Салайааччыбыт Татьяна Афанасьевна Гоголева туруорар соруктарыттан биирдэстэрэ – оҕо аймах чэбдигириитэ, доруобуйатын тупсарыы.
Ыччат чэгиэн буоллаҕына -- норуот инникилээх саргыта, кэскилэ сырдык-ыраас буолара чахчы. Онон Дьокуускай куораттааҕы оҕо балыыһатын доруобуйаны чөлүгэр түһэрии салаатын кытта ситимнээх үлэбит таһаарыылаах буолааччы. Мин тус бэйэм Альбина Михайловна Халанникова, Артем Леонидович Тимофеев, Алена Георгиевна Прокопьева сэбиэдиссэйдиир, Любовь Васильевна Александрова, Маргарита Ивановна Самсонова, Мария Дмитриевна Говорова салайар кэмнэригэр үлэлэспитим. Уопуттаах быраастар Федора Васильевна Гоголеваны уонна Татьяна Алексеевна Бабикованы сэргэ, эдэр быраастар оҕо доруобуйата чөл буоларыгар кыахтарын барытын уураллар. Амтаннаах минньигэс аһынан үрдүк кылаастаах повардар Светлана Семеновна Емельянова, Маргарита Кимовна, диет-сиэстэрэ Наталья Владимировна Саргсян меню оҥорбутунан ис дууһаларыттан күндүлүүллэр. Эдэр кэрэспэдьиэннэр кэскиллээх үлэҕэ ылсан үлэлэһэ, үөрэнэ сылдьан, доруобуйаларын тупсарыналлара -- бары өттүнэн туһалаах буолара. Бу үлэ түмүгэр саамай махталлаах дьонунан, арааһа, төрөппүттэр барахсаттар буолаллара буолуо.
Сүүрбэ сыл тигинэччи үлэлээн кэллибит
Академия бу 20 сыл устата оскуола, нэһилиэк, улуус, өрөспүүбүлүкэ, Арассыыйа, аан дойду түмэллэрин оҕо хараҕынан көрөөччүгэ тириэрдэр ураты миссиялаах.
Бу норуот өбүгэ саҕаттан үүйэн-харайан аҕалбыт үтүөкэн үгэстэрин, кэм кэрэһиттэрин дьоҥҥо-сэргэҕэ көрдөрөр мусуойдары көрбүт-истибит оҕолорбут олоххо ураты бэлэмнээх, төрөөбүт төрүт дойдуга тапталынан толору, бэриниилээх дьон буола үүнэллэригэр эрэнэбит.
Биһиги академиябытын кытта биир соругу толорсор араас идэлээх дьон үлэлэһэллэр – Вадим Анатольевич Ганкевич салайааччылаах телеоператордар Иван Семенов, Петр Шестаков, Александр Жуков, Андрей Рукавишников, Андрей Асекритов, Семен Афанасьев уо.д.а.. Улуустарга үлэлиир оператордар: Бүлүүгэ Леонид Менкяров, Иннокентий Колесов, Үөһээ Бүлүүгэ Александр Адамов уо.д.а. Звукорежиссердар Данил Еремеев, Илья Петухов, монтаж режиссердара Мавра Смирникова, Дмитрий Андерсон, Анастасия Бояркина кыттыылара эмиэ улахан суолталаах.
«Хотугу сулус» академиябар бииргэ үлэлиир кэллиэгэлэрим Светлана Хрисанфовна Элякова, Нюргуяна Анатольевна Куличкина, Татьяна Константиновна Апросимова, Надежда Анатольевна Константинова уонна үгүс элбэх штаты таһынан сотрудниктар Антонина Егоровна Семенова, Альбина Афанасьевна Тарабукина, Светлана Семеновна Попова, Ида Афанасьевна Белых, Галина Иннокентьевна Раевская, Людмила Дмитриевна Тарасова уо.д.а., салайааччыбыт Татьяна Афанасьевна Гоголева – бука бары биир санаанан салайтаран, өрөспүүбүлүкэбит кэскилин, кэнчээри ыччатын туһугар, оҕону иитии-үөрэтии боппуруостарыгар сыаллаахтык-соруктаахтык тигинэччи үлэлиирбитинэн киэн туттабын.
Биһиги үлэбит хас биирдии үөрэнээччибит төрөөбүт дойдутугар итии тапталынан, бэриниитинэн, чиҥник үктэнэн, инники диэки хардыылаан иһэригэр ананар.
Саргылаана Лебедева,
«Хотугу сулус» телерадиоакадемия редактора.
-
3
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
