Здравоохранение

Бүгүн СӨ Ис дьыала министиэ­ристибэтин наркотик хонтуруолун салалтатын үһүс отделын начаалынньыгын солбуйааччыта, полиция подполковнига Ольга Бурцевалыын кэпсэтэбит.

– Ольга Евгеньевна, кэпсэтиибитин статистикаттан саҕалыахха. Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр төһө наркоман баарый?

– СӨ Доруобуйаҕа харыстабылын министиэристибэтэ, быйыл сыл саҕаланыыта өрөспүүбүлүкэҕэ 1671 наркоман учуокка турарын туһунан иһитиннэрбитэ. Былырыыҥҥы дьылга холоотоххо, учуокка турар наркоман ахсаана 10% улааппыт (1519 киһи этэ). Оттон «наркомания» диэн диагнозтаах киһи ахсаана, 2021 сылы кытта тэҥнээтэххэ, 612-тэн 593-кэ диэри аҕыйаабыт. Арассыыйа уон­на Уһук Илин атын эрэгийиэннэрин кытта тэҥнээтэххэ, биһиэхэ хаһыс да сылын наркотик балаһыанньата биир кэмҥэ турар, кыратык эрэ халбаҥныыр. Биллэн турар, дойду киин өттүгэр балаһыанньа быдан уустук. Биһиэхэ, сүрүннээн, бырамыысыланнастаах улуустарга уонна Дьокуускайга наркоман элбэх. Киин улуустарга, илин эҥээргэ, оннооҕор Бүлүү сүнньүгэр, учуокка турааччылар кытары бааллар.

– Былырыын наркотигы туһанааччы ахсаана 10% элбээбитэ. Биһиги курдук мөлүйүөнү кыайбат ахсаан­наах өрөспүүбүлүкэҕэ иэдээннээх сыыппара. Тоҕо улаатта?

– Өссө төгүл этэбин – эмискэ улаатта диир сатаммат. Уопсайынан, наркомания, уопсастыба сатарыйыытыттан тахсар, дойду социальнай-экэнэмиичэскэй олоҕо уустугуруутуттан уонна аан дойду балаһыанньатыттан. Холобур, бу икки сыл хамсыкка хааччахтанан  олорбуппут эмиэ оҕуста. Туох кистэлэ кэлиэй, дьон тугу да гынара, ханна да аралдьыйара суох буолан, маннык куһаҕан дьаллыкка ыллараллар.

– Ити учуокка эрэ ылыллыбыт дьон статистикаҕа киирдэхтэрэ?

– Оннук. Дьиҥнээх хартыына олох атын. Учуокка суутунан эмтэтиигэ күһэллибиттэр эбэтэр наркотиктаан баран тутуллубуттар. Холобур, ГАИ-ларга тутуллан, Суһал көмөҕө тиийэн эҥин биллибит буоллаҕына, тустаах учуокка ылыллаллар. Биир наркоман аччаабыта бэйэтин курдук наркотигы туһанар 10  киһини кытта кыттыгастаах буолуон сөп.

Наркотрафик суох

– Биһиги курдук, суола-ииһэ мөлтөх, балай эмэ ыраах, чиэски сиргэ наркотигы хантан, хайдах аҕалалларый?

– Кырдьык, биһиги дьолбутугар буолуо, ыраах, суол-иис улаханнык сайдыбатах эрэгийиэн буоламмыт, наркотрафик ханаала ааспат. Ол эбэтэр, биһиэхэ  субъектары холбуур тимир суол уонна федеральнай трасса силбэспэт буолан, наркотик бэйэбитигэр эрэ кэлэн сөҥөр. Наркотрафик билиҥҥитэ суох.

Тыйыс айылҕалаах буоламмыт, наркотиктаах үүнээйилэр мээнэ үүммэттэр. Наркотик биһиэхэ атын эрэгийиэннэртэн аҕалыллар. Каннабистаах наркотик массыынанан, тимир суолунан – Уһук Илин эрэгийиэннэриттэн, синтетическэй наркотик – сөмөлүөтүнэн, массыынанан, тимир суолунан, пытанан уонна таһаҕаһы тиэрдэр, өҥөнү оҥорор сулууспаларынан киин, хотугулуу-арҕаа, сүрүннээн Урал уонна Сибиир федеральнай уокуруктарыттан киирэр.

Наркотигы тарҕатарга кыайа-хото интэриниэтинэн маркетинг араас көрүҥүн туһаналлар. Уу харчынан буолбакка, араас криптовалютаны туһаналлар. Почтанан, курьер сулууспатынан кытары ыыталлар, оттон тарҕатааччылар кистэлэҥ сиргэ илдьэн уураллар. Ол эбэтэр, атыылаһааччы илиитигэр туттарбаттар. Онон итини бохсорго ыарахан.

– Оттон наркотикка сыһыаннаах буруйу оҥоруу биһиэхэ төһө элбэҕий?

– Атын эрэгийиэннэргэ холоо­тох­хо биһиэхэ балаһыанньа үчүгэй. Өскөтүн быйыл 7 ый түмүгүнэн Саха сиригэр 7397 буруйу оҥоруу тахсыбыт эбит буоллаҕына, наркотикка сыһыаннааҕа – 302 (4,1%). Ис дьыала уорганнара наркотикка сыһыаннаах буруйу оҥорууну булуулара быйыл 7 ый түмүгүнэн улаатта – 298 буолла, оттон былырыын баччаларга 293 буруйу оҥорууну булбуттара. Быйылгы буруйу оҥоруулартан 211 ыар уонна ордук ыар буруйу оҥоруу (былырыын 193 этэ, ол эбэтэр 9,3%-нан улаатта), наркотигы тарҕатыыны кытары сибээстээх буруйу оҥоруу 42,9% улаатта. Былырыын 35 эбит буоллаҕына, быйыл – 50.

Холобур, быйыл олунньуга Мииринэйдээҕи наркохонтуруол салаата Айхал бөһүөлэгэр каннабистаах наркотигы тарҕатыынан дьарыктанар киһини туппуттара. Бу киһи дьиэтиттэн 40,7 гр. марихуананы, 7 көлөппүнэ угун былдьаабыттара. Аны туран, бу киһи наркотигы тарҕатыыга 15 саастаах кыыһын кытыннарбыт этэ. Оҕото 3,8 гр. марихуананы кистии турарын тараччы тутан ылбыттара. Арассыыйа ХК 150, 222, 228, 228.1 ыст. холуобунай дьыалалары көбүппүттэрэ. Оттон быйыл кулун тутарга Удачнай куоратыгар «Алроса» руднигар үлэлиир киһи олорор сириттэн бэйэтэ үүннэрбит көлөппүнэтин уонна 6,4 гр. марихуананы былдьаабыттара.

Маны таһынан, сымыйа докумуоннары туһанан наркотиктаах эми ыларга сымыйа ырысыабы сурунар түбэлтэлэрэ эмиэ бааллар. Холобур, быйыл, тохсунньуга, Өлүөхүмэ олохтооҕор тэриллибит холуобунай дьыаланы суут көрүүтүгэр ыыппыттара. Бу киһи сымыйа ырысыабынан наркотик суурадаһыннаах күүстээх эми ыла сылдьыбыт. Дьиҥэр, оннук эмкэ наадыйбат, ыалдьыбат киһи, арай наркотиктанаары ити курдук быһыыламмыт. Уопсайа 14 буруйу оҥорууну булбуттара. Сымыйа ырысыабы кини бииргэ олорор дьахтара, Кыыллаах амбулаториятын бырааһа суруйа олорбут этэ. Бу бырааска, биллэн турар, эмиэ холуобунай дьыала көбүтүллэн, былырыын ахсынньыга суут көрүүтүгэр ыытыллыбыта.

Ким баҕарар убанар

– Наркоманнар диэн кимнээҕий?

– Тоҕо эрэ уопсастыбаҕа наркоманнары ассоциальнай олохтоох, ускул-тэскил сылдьар дьон эрэ курдук өйдөбүл олоҕуран хаалбыт. Наркоман мэтириэтин ойуулуур буоллахха, кини – 20-40 саастаах эр киһи, түптээх үлэтэ суох. Бу ыарыы сааһыттан, социальнай балаһыанньатыттан тутулуга суох, кими баҕарар буулуур. Үчүгэй үлэлээх, үрдүк үөрэхтээх, кыахтаах ыал оҕолоро, кэргэннээхтэр да бааллар. Кэргэнниилэр кытары ыллараллар. Биллэн турар, үгүстэрэ урут сууттана сылдьыбыт, ханна да үлэлээбэт дьон буолаллар.

– Көлөппүнэ биһиэхэ балай да үүнэр, сыллата сыалай бааһыналары уоттууллар...

— Биһиэхэ, дьиҥэр, оннук айылаах үүммэт ээ. Ол эрээри, кырдьык, көлөппүнэни анаан үргүүр, үүннэрэр дьон бааллар, суохтар диэбэппин. Биһиги ону кыраҕатык кэтээн көрөбүт. Сыллата «Мак» диэн оперативнай-профилактическай аахсыйаны ыытабыт. Көлөппүнэни суох оҥорорго бүддьүөттэн анал харчы көрүллэр.

– Өскөтүн тэлгэһэбэр бэйэм да билбэппинэн көлөппүнэ үүммүт буоллаҕына? Эппиэккэ тардыллабын дуо?

— Бастаан сэрэтии бэриллэр. Оччоҕуна учаастак хаһаайына хайаан даҕаны бэйэтэ наркотиктаах үүнээйини суох оҥоруохтаах. Биһиги ону бэрэбиэркэлиибит, ол кэннэ сэрэтиини ылымматах түгэнигэр, сокуон хараҕынан эппиэттиир.

— Билигин наркотигы интэриниэтинэн күүскэ тарҕаталлар. Ону хайдах бохсобут?

— Биһиги манна анаан үлэлэһэр туспа отделлаахпыт. Кинилэр күннэтэ мониторинг оҥороллор, интэриниэт-провайдердары кытары итинник биллэриилэри тута сотторорго үлэлэһэллэр. Ол түмүгэр, сыллата хас да интэриниэт маҕаһыыннар сабыллаллар.  Хас биирдии биллэриини тута бэрэбиэркэлии олороллор. Кыраҕытык кэтииллэр.

– Наркотик арыгы, табах эҥин курдук биллэр сыта суох буолан, билэргэ, сэрэйэргэ уустук. Төрөппүттэр, уопсайынан, дьиэлээхтэр бу оҕо наркотигы туһанар эбит диэн хайдах билиэхтээхтэрий?

– Бастатан, оҕо майгытыгар-сигилитигэр, тутта-хапта сылдьарыгар болҕомтону ууруохха наада. Наһаа ыгым, киҥнээх эбэтэр бүгэн хаалбыт буолуон сөп. Хоһугар хатанар, кимниин да кэпсэтиэн баҕарбат эбэтэр солуута суох үөрэр буолуон сөп. Уопсайынан, настарыанньа уларыйарыгар болҕомтону ууруохха наада. Эбэтэр харах иччитэ улааппыт буолар. Төрөппүттэр тута айманыа уонна куттаныа суохтаахтар. Наркологка тиийэн эмиэ көрдөрүөххэ наада. Маны таһынан, билигин аптыакаларга анал тургутук баар. Нарколог анонимнайдык эмиэ көрөр. Наркотиктаммыт буоллаҕына, тута учуокка ылаллар диэн буолбатах, ону хамыыһыйа быһаарар. Мин санаабар, иэдээн дириҥии илигинэ, тута быһаарсан, быыһаабыт ордук.

– Биһиэхэ наркотик хайа көрүҥэ ордук тарҕаммытый?

– Синтетическэй наркотик. Уопсайынан, наркотик испииһэгэр тыһыынчаттан тахса көрүҥ баар. Биллэн турар, наркотик барыта кутталлаах, охсуулаах, ол эрээри, ити синтетическэй наркотик быдан тэтимнээхтик киһини сиир. Олунньуттан саҕалаан синтетическэй наркотигы боруобалаабыт кыыс, бу сайын номнуо ремиссияҕа киирэр кыаҕа суох буолбут этэ. 

Арассыыйаҕа, уопсайынан, аан дойду үрдүнэн, наркотигы сокуоннайа суохтук эргитии, тиэйии, туһаныы, харайыы, оҥоруу иһин олус кытаанах накаастабылы аныыллар. Биһиэхэ кээмэйиттэн, арааһыттан көрөн, үс сылтан саҕалаан, үйэҕин моҥуоххар диэри күлүүс хаайыытыгар утаарыллыаххын сөп. Онон ыччаттарбытыгар сөптөөх сэрэтэр, иитэр үлэ ыытыллан, бу аныгы үйэ биир суостаах дьаллыгыттан быыһыырга бары үлэлэһиэхпитин наада.