Общество

Туох кистэлэ кэлиэй, сыыппара үйэтин оҕолоро, төрүөхтэриттэн аһары гаджекка умньананнар, үгүстэрэ хойутаан тылланар, илиилэринэн тутталлара да мөлтөһүөр соҕус буолар.

Маныаха логопедтар өрүү этэллэр: “Мелкай моторикатын сайыннарыҥ”, -- диэн. Онуоха хаамыска, тыксаан, хабылык курдук оонньуулар олус туһалаахтар. Хайа, уонна оҕо толкуйдуур дьоҕурун да сайыннараллар, сымса, сылбырҕа, чопчу хамсаныылардаах буоларыгар да көмөлөһөллөр.

Дьэ, бачча үчүгэй оонньууларбытын биһиги, мас тардыһыыбытын курдук, эмиэ аан дойду таһымыгар таһаарыах тустаахпыт.

Ол туһуттан киэҥ хабааннаах үлэ барыахтаах. Ону барытын көҕүлүүр уонна сүрүннүүр тэрилтэнэн Остуол төрүт оонньууларыгар федерация буолар.

Быйыл үбүлүөйдээх 30 сылларынан, Уопсастыбаннай палаатаны кытта кыттыһан, өрөспүүбүлүкэтээҕи таһымнаах тэрээһиннэри ыыттылар. Ол курдук, бэс ыйын 8 күнүгэр учуонайдар болҕомтолорун тардар, бииргэ үлэлэһиигэ далаһа уурар соруктаах “Современные тенденции развития национальных настольных игр в Республике Саха (Якутия)” диэн научнай-практическай кэмпириэнсийэни тэрийдилэр. Сарсыныгар министиэристибэлэр, биэдэмистибэлэр, бэрэстэбиитэллээх уорганнар кыттыылаах “Социализация личности через развитие настольных игр: актуальные проблемы и перспективы” диэн “төгүрүк-остуол” буолла.

Бу туһунан СӨ Остуол төрүт оонньууларыгар федерациятын президенэ, Уопсастыбаннай палаата чилиэнэ, “Камелек” хампаанньа генеральнай дириэктэрэ, СӨ урбаанньыттарын “Саха Сиригэр оҥоһулунна” ассоциациятын бэрэссэдээтэлэ Ольга Григорьева кэпсиир:

--Остуол төрүт оонньууларын “патриарха” диэн ааттыыр ытык киһибит, бу көрүҥү салҕыбакка пропагандалаабыт Андрей Донской көҕүлээһининэн, Александр Ким-Кимэн салайааччылаах “Сахаада-спорт” ассоциация өйөбүлүнэн, Юрий Григорьев дириэктэрдээх Спорт төрүт көрүҥнэрин өрөспүүбүлүкэтээҕи киинин көмөтүнэн 1992 сыллаахха биһиги федерациябыт тэриллибитэ.

Мин 2018 сылтан салайабын. Ол иннинэ президеннэринэн үлэлээбиттэрэ: 1992 с. – А.И. Донской, 1998 с. М.Ф. Федоров, 2001 с. – А.И. Борисов, 2013 с. - А.С. Бурцев.

Федерациябыт билигин 17 чилиэннээх. Олор маннык НПК-лары, сэминээрдэри, күрэхтэһиилэри, маастар-кылаастары тэрийэн ыыталлар. Холобура, Андрей Иванович кэриэһигэр  чемпионат, В.Г. Дмитриев, А.П. Ушницкай, Д.Я. Федотов, Р.Н. Готовцева ааттарыгар турнирдар сыл аайы буолаллар.

Өрөспүүбүлүкэ эрэ иһигэр буолбакка, аан дойду таһымыгар тахсар соруктаах буоламмыт, Арассыыйа эрэгийиэннэригэр, итиэннэ Монголияҕа, Кыргызстаҥҥа, Казахстаҥҥа, Турцияҕа пропагандалыыр үлэни ыыта олоробут. 15 улууспутугар бэйэлэрэ оройуоннааҕы федерациялаахтар. Олортон Сунтаар, Нам, Мэҥэ Хаҥалас ордук көхтөөхтөрүн бэлиэтиир оруннаах.

Остуол оонньууларын киэҥ эйгэҕэ тарҕатар үлэбитин үс хайысханан: спортивнай, адаптивнай уонна маассабай – диэн арааран ыытабыт.

Адаптивнайга тохтуур буоллахха, доруобуйаларынан хааччахтаах дьоҥҥо бу көрүҥ бары өттүнэн табыгастааҕынан сэҥээриини ылла. 2019 сыллаахха кинилэргэ анаан разряд уонна ааты иҥэрии нуорматын Спорт министиэристибэтэ ылыммыта. Онон интэриэстэрэ өссө улаатта.

Спортивнай хайысхатыттан сырдаттахха, 2017 сыллаахха Спорт судаарыстыбаннай кэмитиэтигэр регистрацияны ааһан, остуол национальнай оонньуулара спорт көрүҥүн быһыытынан бигэргэммиттэрэ. 2019 сылтан остуол оонньуулара Туймаада уонна Олоҥхо ыһыахтар программаларыгар, 2017 сылтан Манчаары оонньууларыгар күрэхтэһэр көрүҥ быһыытынан  киирбиттэрэ. Онон анаан эрчиллэннэр, оонньуур таһымнара үрдээн иһэр. 2021 с. абсолютнай чемпионунан Амматтан Владислав Попов буолбута.

Маассабай өттүн ылар буоллахха, былырыын РФ Президенин граныгар кыайан, 497,626 солк. ылбыппыт. Ол үбүнэн «Настольные игры хабылык, хаамыска – доступный спорт для всех» бырайыагынан саҥа саҕалаан эрэр инструктордарга практикум-сэминээрдэри ыытабыт, тренердэргэ методическай босуобуйалары бэлэмнии сылдьабыт, оонньуу кэмпилиэгин оҥорторуохтаахпыт, видео-уруоктары устан тарҕатыахтаахпыт.

2021 сылга “Сахаада-спорт” быһаарыытынан, национальнай көрүҥнэргэ бастыҥ федерация буолбуппут.

-Бу буолан ааспыт тэрээһиннэри сырдат эрэ.

--Үчүгэй конструктивнай кэпсэтиилэрдээх, элбэх туһалаах информациялаах, сонун этиилэрдээх сугулааннар буоллулар. НПК-ны миигин кытта “Сахаада-спорт” сүрүн сэкирээтэрэ Михил Ершов салайан ыытыста.

Аптарытыаттаах, спорт эйгэтигэр үгүс үтүөлээх дьон кыттыыны ылбыта кэрэхсэбиллээх. Ол курдук, “Сахаада-спорт” президенэ, мас-рестлинг норуоттар икки ардыларынааҕы федерациятын вице-президенэ, РСФСР уонна РФ спордун маастара, юридическай наука дуоктара Александр Ким-Кимэн спорт төрүт көрүҥнэрин сайдыытыгар федерация оруолун туһунан тиэмэҕэ дакылааттаата.

Федерациябыт салгыы сайдар суолларын ыйда. Онуоха остуол төрүт оонньууларын туһунан сокуон ылыллыан наадатын эттэ. Научнай-методическай матырыйаалын бэлэмнииргэ күүстээх үлэ ыытыллыахтаах. Аан дойду таһымыгар таһаарар гына ситимнээх үлэ барыахтаах. Үөрэх программатыгар остуол оонньууларыгар анаан чаас тыырыллыахтаах. Итиэннэ оонньуу биир кэлим быраабылатын чопчулуохтаахпыт.

Манчаары Баһылай аатынан Спорт национальнай көрүҥнэрин киинин дириэктэрэ, Ил Түмэн дьокутаата Геннадий Васильев киин остуол оонньууларыгар ыытар үлэтин сырдатта. Манна даҕатан эттэххэ, бу көрүҥ сайдыытыгар сүҥкэн үтүөлээх Прокопий Готовцев кэлэн кыттыбыта барыбытын үөртэ.

Бу киин тренерэ Надежда Белолюбская спортсменнар кэнники 5 сыллаах ситиһиилэрин кэтээн көрбүттэрин кэпсээтэ. Мониторинг түмүгүнэн, сайдыыга динамика баара биллибит.

Адаптивнай кииҥҥэ тренердиир Элеанора Николаева хабылык, хаамыска доруобуйаларынан хааччахтаах дьоҥҥо туһатын, Нам I Хомустааҕын “Сайдыы” оҕо айымньытын киинин дириэктэрэ Анастасия Винокурова эбии үөрэхтээһин тэрилтэлэригэр оҕону остуол оонньууларынан сайыннарыы көдьүүһүн, “Мичээр” оҕо уһуйааныттан Анна Захарова оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах оҕолор сайдыыларыгар маннык интеллектуальнай оонньуулар суолталарын, Андрей Иванович төрөппүт кыыһа, мэдиссиинэ учуонайа Ариадна Донская доруобуйаны чөлүгэр түһэрэргэ остуол оонньууларын оруолун, Мэҥэ Хаҥалас Бэдьимэтиттэн оскуола тэрийэр үлэтин сүрүннүүр Екатерина Попова этноспорт быһыытынан ырытан кэпсээтилэр.

НПК-ҕа ити курдук элбэх этии киирдэ, санаалар этилиннилэр. Ону түмэн түмүктүүр курдук, сарсыныгар “төгүрүк остуол” буолла. Миигин кытта Уопсастыбаннай палаата наукаҕа, үөрэхтээһиҥҥэ уонна патриотическай иитиигэ хамыыһыйатын бэрэссэдээтэлэ, п.н.к. Вера Жерготова модератордаата.

Сытыы боппуруостары туруордулар, сайдыытыгар туох адаҕалыырын, харгыстыырын дьүүллэстибит. Ол түмүгүнэн маннык быһаарыыны ылынныбыт:

• Научнай төрүтүгэр, методическай өрүтүгэр үлэлэһии;
• Сокуонунан бигэргэнэригэр үлэни ыытыы;
• Киэҥ эйгэҕэ тарҕатыы (популяризация);
• Элбэх киһини тэҥинэн оонньотон, Гиннесс рекордугар кыттыы;
• Төрөппүт улахан мунньаҕынан төрөппүттэргэ эрэкэмэндээссийэ биэрии – хас биирдии ийэ, аҕа оҕото күҥҥэ 15-30 мүнүүтэ остуол төрүт оонньууларын оонньуурун ситиһиэхтээх, ирдиэхтээх;
• Хабылыгы, хаамысканы, тыксааны элбэх ахсаанынан оҥорон, атыыга таһаарыы.

Түмүккэ бу 30 сыл устата остуол сахалыы оонньууларын пропагандалыырга үгүс  сыраларын биэрбит дьоммутун наҕараадалаатыбыт.

Остуол төрүт оонньуулара – норуоппут култууратын үйэлээх баайын сорҕото. Онон харыстабыллаахтык сыһыаннаһан, кэлэр кэнчээри ыччакка умуннарбакка тэриэрдэр – биһиги көлүөнэ соруга.

Николай Барашков, Владислав Коротов хаартыскаларын туһанныбыт.