Общество

Сабантуй (Хорутуу күнэ) – татаардар уонна башкирдар үгэскэ кубулуйбут национальнай бырааһынньыктара. Сааскы ыһыы үлэлэрэ түмүктэммиттэринэн тэриллэр.

Сахабыт Сирин олохтоохторо татаар омук үгэһин, култууратын кытары ыкса билистилэр. Ол курдук, төрүт оонньууларын оонньоотулар, кэнсиэрдэрин кэрэхсии көрдүлэр, амтаннаах астарын амсайдылар, оҥорон таһаарар табаардарын атыыластылар.

Майгыннаһарбыт элбэх

Үөрүлээх тэрээһиҥҥэ Ил Дархан Айсен Николаев, Татарстан бэрэсидьиэнэ Рустам Минниханов, Татарстан премьер-миниистирин солбуйааччы, татаардар Аан дойдутааҕы кэнгириэстэрин Национальнай сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Василь Шайхразиев уо.д.а. бочуоттаах ыалдьыт буоллулар.

Сабантуй уонна ыһыах биир былаһааккаҕа ыытыллыбыта мээнэҕэ буолбатах. Ол курдук, түүр норуоттарын сайыҥҥы бырааһынньыктара майгыннаһар өрүттэрэ элбэх. Биһиги курдук, татаардар Сабантуйдарыгар төрүт оонньууларыгар куоталастылар, ырыаларын тартылар, үҥкүүлээн тэлээрдилэр. Олоҥхобут курдук, ЮНЕСКО матырыйаалынайа суох чулуу айымньытын ахсааныгар киирбит “көрәш” (кореш, куреш) диэн курдаах  киирсиигэ күрэхтэстилэр. Муҥутуур кыайыылаах баатыр аатын Татарстан Өрөспүүбүлүкэтин Балтасинскай оройуонун бэрэстэбиитэлэ Руслан Рафиков сүктэ.

Бырааһынньык ыалдыттарын Ил Дархан Айсен Николаев кэргэнэ Людмила Николаева татаардар кыстыбый бүлүүдэлэрин бэлэмнээн күндүлээтэ.

«Татарстантан кэлбит доҕотторбут бэйэлэрин кэрэ бырааһынньыктарын Сахабыт Сиригэр тэрийэн, өссө биир ураты бэлиэ күнү бэлэхтээтилэр. Хас биирдии киһи татаар норуотун баай историятын, култууратын кытары алтыста, бырааттыы норуоттар култуураларбыт майгыннаһалларын бэлиэтээтилэр», – диэтэ Ил Дархан Айсен Николаев.

Татарстан бэрэсидьиэнэ Рустам Минниханов: “Сабантуйу тэрийии --  бу татаар норуотун култууратын, үгэһин билиһиннэрии”. Татарстан уонна Саха Сирэ элбэх норуоту түмэн олорор өрөспүүбүлүкэлэр буолалларын бэлиэтээтэ. “Онон төрөөбүт тылы, үгэстэри, историяны харыстааһын – сүрүн сыалбыт. Татарстан күннэрин ыытыы, эрэгийиэннэр экэниэмикэҕэ сыһыаннара эрэ буолбакка, култуурунай ситимнэрэ кэҥииригэр сабыдыаллыыр”, -- диэтэ.

Ол курдук, кини этэринэн, бу сайын Арассыыйа араас эрэгийиэнигэр холбоон 300-тэн тахса Сабантуй бырааһынньыга ыытыллар. Улахан аҥаара номнуо бэс ыйын саҕаланыыта Татарстан оройуоннарыгар буолбут.

Ыһыах – күн бырааһынньыга

Ижевскэй куораттан үүт кэмбинээтин оҥоһуктарын аҕалан туруордулар. Икки федеральнай бренд – “Зеленое село” уонна “Молочная речка”. Уопсайа 365 устуука араас бородууксуйаны билиһиннэрдилэр. Барыта тетрапакеттаах, онон ультрапастеризацияламмыт буолан, 30 кыраадыс сылааска туох да буолбат, 6 ыйга диэри харайыллар. Маннааҕы маҕаһыыннарга атыылана туралларын көрбүттэр. Экспортыырга күүскэ үлэлэһэллэр эбит..

“Саха Сиригэр маҥнайгы сырыыбыт. Былырыын Татарстаҥҥа Саха Сирин күннэригэр сылдьан, эһиги култуураҕытын онно олус сэҥээрэ көрбүппүт. Манна мусуойдарга сырыттыбыт. Сэлии түмэлин ордук сэҥээрдибит. Ирбэт тоҥу бириэмэ булбакка көрбөтөхпүт хомолтолоох. Алгыстанан, күүс-сэниэ ылбыт курдук сананныбыт. Күн көрсүүтүн көрбөккө көтөбүт, онон өссө кэлэргэ сыал-сорук баар», - дииллэр атыыһыт кыргыттар.

Татааркалар Саха Сирэ тымныы диэн өйдөбүллээх кэлэн баран, сыралытар бүтэй куйааспытын сөхпүттэр. “Кырдьык даҕаны, ыһыах диэн күн бырааһынньыга эбит”, -- дииллэр.

Оонньууну оройуттан

--Сабантуйга төрүт оонньууларбытын оонньоттубут: куулга киирэн баран сүүрүү, курдаах тустуу, сымыыты түһэрбэккэ эрэ сырсыакалаһыы, о.д.а. Оҕолортон кырдьаҕаска тиийэ оонньоон, олус астыннылар. Оннооҕор Ил Дархаҥҥыт кытта кытынна. Көһүйэни сабыылаах харахтаах сылдьан булан саайарга холонно.

Улахан кэнсиэр буолла. Манна биһиги киэн туттар ансаамбылларбыт, артыыстарбыт кытыннылар. Көрөөччүлэр олус көхтөөхтөр. Саха Сиригэр маҥнайгы кэлиим, олус сөбүлээтим, -- диир Айгуль.

Эмтээх оттору -- туһаҕа

Татарстан кэрэ айылҕатыгар үүнэр эмтээх оттору хомуйан, дьэрэкээн өҥнөөх суулаан-хаалаан, араас ыарыыттан, дьаҥтан үтүөрдэр, иммунитеты бөҕөргөтөр чэйдэри, сироптары оҥорон атыылыыллар эбит.

Рамиль Еронин салайааччылаах тыа хаһаайыстыбатын кэпэрэтиибэ манан анаан дьарыктанар. Тэрилтэ 100-тэн тахса араас табаары бэлэмниир. Бородууксуйаларын Арассыыйа үрдүнэн дьон хамаҕатык атыылаһар эбит. Сыаналара даҥаны ыарахана суох -- 200 солкуобайтан саҕаланар.

Кэпэрэтиипкэ 100-чэкэ киһи үлэлиир. Сорохтор от хомуйар эбээһинэстээхтэр. Ону атыттара наардаан, ыраастаан, куурдан, хатардан, чэйдэри оҥорон таһаараллар.

Биһиги Саха Сиригэр эмиэ араас эмтээх оттор үүнэллэр. Кучу оту бренд быһыытынан таһааран эрэллэр. Дьиҥэр, бу татаардар курдук, эмтээх  оппутун эмиэ эмп-томп, чэй оҥорон атыылыах баара.

“Инникитин бииргэ үлэлииргэ, уопут атастаһарга кэпсэтиилэр барбыттара”, -- диир Рамиль Еронин.

Чак-чактара минньигэһин!

Атыы-эргиэн быыстапкатыгар сылдьан көрдөххө, татаар норуотун национальнай бүлүүдэтэ -- чак-чак – ордук хамаҕатык атыыланна. Мүөттэн оҥоһуллар минньигэс аһы ылан боруобалаары, улахан уочарат буолла. Татарстантан атыыга анаан 50 киилэ кэриҥэ чак-чагы аҕалбыттара бүттэ. Бу туһунан Буин кондитерскай кэмбинээтин маркетинг салаатын салайааччыта Марат Загитуллин ирэ-хоро кэпсээтэ. “Маастардарбыт эһиэхэ анаан бэлэмнээбиттэрэ”, -- диир.

Кинилэр саха төрүт астарыттан үтэһэлээх эти, быырпаҕы ыһыахха амсайбыттар. “Аҥаардас ынахтан ылыллар, оҥоһуллар араас бүлүүдэҕит элбэҕэ сөхтөрдө”, --  диэн кэпсиир.

Эһиги оҥорор эбиккит дуу?

Татарстаҥҥа элбэх федеральнай таһымнаах хампаанньалар үлэлииллэр, кинилэр бородууксуйаларын биһиги билэбит. Биир оннук тэрилтэнэн Набережнай Челны куораттан “Акульчев” кондитерскай фабрика буолар. Кэмпиэттэри, сакалааттары, бэчиэнньэлэри, тортары, о.д.а араас минньигэс астары оҥорон таһаараллар. Ордук биллэринэн венскэй баахылалар, бирээнньиктэр, пирожнайдар буолаллар.

Хампаанньа бэрэстэбиитэлэ Юрий Зиновьев кэпсииринэн, үгүс саха: “Ээ, эһиги оҥорор кэмпиэккит эбит дуу”, -- диэн соһуйбуттар. Дьокуускай маҕаһыыннарыгар сылдьан, бородууксуйалара атыылана туралларан көрөн астыммыт.

Кубыс --  биһиги хомуспут

Быыстапка-дьаарбаҥканы көрө сылдьан, хараҕым хомустарга хатанар. Атыылааччы уол Фамиль Вильданов кэпсииринэн, бу кинилэр кубыс диэн национальнай инструменнара. Казань куоракка Эльдар Варгемадиев мастарыскыайыгар оҥорон таһаараллар. Биһиэннэрин курдук, биир киһи буолбакка, ортотунан 10 киһи көмөлөөн оҥорор эбит: ким эрэ дьэбиннирбит ыстаалы быһар, ким эрэ аалар, үһүс тыаһын көннөрөр. Кубыстара аныгылыы көстүүлээх. Лазерынан араас ойуулары түһэрэллэр. Магнит шаригынан тыаһын күүһүрдэллэр эбит. Тыаһа электроннай буолан, сэҥээриини тардар. Ол туоһутунан Эльдар бу соторутааҕыта ыытыллыбыт “Аан дойду виртуоз хомусчута” куонкуруска “Саамай аныгылыы толоруу” анал аат хаһаайына буолбут. Фамиль Вильданов бэйэтэ эмиэ бу куонкуруска кыттыыны ылбыт. Маннык күөн күрэһи тэрийэн ыытар Саха Сиригэр махтанар.

Айылҕа матыыбын сэҥээрэн

Музыкальнай инструменнары оҥорор маастар, “Арассыыйа үлэҕэ килбиэнэ” бэлиэ хаһаайына Фарат Хамбеков: «Дьарыктаммытын 20-тэн тахса сыл буолла. Барабааннары, дүҥүрдэри, байраннары оҥорон саҕалаабытым, маны сэргэ дудочкалары, курайдары бэлэмниибин. Кэлин икки нуотаттан элбэтэн, 7 нуота тыаһыыр гынным. Түөрт сылтан бэттэх аны смычковайдары оҥорор буоллум. Биһиги норуоттарбыт инструменнара бэйэ-бэйэлэригэр олус майгыннаһаллар эбит. Холобур, кулкыбыс эһиги кырыымпаҕыт курдук. Устурууната кыл. Билигин умнууга хаалан эрэр былыргы инструменнары сөргүтүөхпүн баҕарабын. Сибииргэ сылдьан, оннук идиэйэ күүскэ киирбитэ. Холобур, кубызтары оҥорорго боруобаланыам. Технологиятын сиһилии үөрэтэн биллим. Ол эрээри билиҥҥитэ онно сөптөөх оборудованием суох», - диэн кэпсиир.

Ыһыахтан оһуохайы, дэгэрэҥ ырыаны сөбүлүү истибит. “Бу дьиҥнээх айылҕа дьүрүскэнин, сир саҥатын ырыаҕа түмүү буолар”, -- диэн этэр.

“Саха киһитэ эйээритэн ыллыыра – бу дууһа ып-ыраас тойуга. Хас биирдии ырыаһыт дорҕоону туспа таһаарар ньымалаах, ыстандаарка киирбэтэх уратылаах. Төрүт култуураҕытын көлүөнэттэн көлүөнэҕэ тиэрдэн иһэргит хайҕаллаах.

Мин норуот эмчитэ буолабын. Маныаха дүҥүрэ суох сатаммаппын. Алтайга олорор кэммэр дүҥүр оҥорууга үөрэппиттэрэ, матырыйаалларын булбуттара. Ол кэмтэн ыла музыка вибрациялара атын эйгэни кытары ситимнииллэрин билэбин. Бу доҕуһуолунан айылҕабыт биһигини өйүүр, көмө-тирэх буолар. Ыһыах кэмигэр норуоккут сыл устата тиийэр энэргиэйэтин ылынар. Национальнай бырааһынньыккытын атын норуоттары мунньан билиһиннэрэргит бэртээхэй бырайыак”, -- диэн кэпсиир.