Общество

-- Отоһуттар, көрбүөччүлэр курдук эттиҥ дии, көһүтэн олорбут курдук...

   -- Мин төрдүбэр Адыкаан диэн ойуун баар. Томпоттон төрүттээх. Киниттэн миэхэ эмэгэтэ сыстыбыт... Кыра сырыттахпына, дойдубар Уус Тааттаҕа ыалбыт уол алҕаска матасыыкылынан үнтү көтөн кэбиспитэ. Онон оскуолаҕа киириэхпэр диэри хаампакка сыппытым. Ол кэмтэн ыла түүлбэр куолас иһиллэр буолбута, ким өлөрүн эҥин түһүүрүм...

  --Хайдах?..

-- Түүлбэр балаҕаҥҥа ороҥҥо сытыарааччылар эбэтэр хаһыллыбыт улахан дьаама иһин, котлован курдугу, үөһэттэн одуулаан көрөөччүм. Онно 7-9 кырдьаҕас тулалыы олорор буолаллар, ортолоругар бокуонньук эмбрион курдук токуллан баран сытар. Биирдэ онно таайбын көрөн, үҥэн-сүктэн көрдөстүм: “Илдьэ барымаҥ дуу!” – диэн... Онтон сотору буолаат, ааммытын тоҥсуйдулар. Уһуктан кэллим. Оччолорго, сүүрбэччэ сыллааҕыта, куорат кытыытыгар чааһынай дьиэҕэ олорорбут. Сарсыарда 4-5 чаас саҕана этэ. Арыйбытым -- таайым тулууп сонноох эрэ турар, атах сыгынньах. Туох эрэ бырааһынньык кэнниттэн үлүйэ сыыспыт. Ону балыыһаҕа ыыппакка, бэйэм ириэрдим. Эһэ сыатынан аа-дьуо имэрийэ-имэрийэ... Ити бастакы эмтээһиним этэ. Онтон кэлин кэргэним, дьиэ тута сылдьан, 15 миэтэрэттэн сууллан түспүтэ. Тааһын уонна тилэҕин уҥуохтарын тоһуппута. 12 чаастаах уустук эпэрээссийэни ааспыта. Елизаров аппараатын кэтэрдибиттэрэ. Ону устубуттарыгар, олох Щелкунчик курдук көнтөс буолан хаалбыт этэ. Мастыйан хаалбыт киһини бастаан Бээрийэҕэ уҥуох тутар Гурий Турантаевка көрдөрдүбүт. Оҕонньор атахтарын хамсыыр оҥорбута. Ол кэнниттэн бэйэм күн аайы илбийэн, билигин сүүрэ сылдьар.

         --Түүллээххин-биттээххин дьонуҥ туох да диэбэт этилэрэ дуо?

         -- Ийэм Мария Иннокентьевна Винокурова-Кривых эмиэ баардаах киһи этэ. Сэбиэскэй кэмҥэ да сахалыы эми-тому өрө тутара. Холобурдаан кэпсээтэххэ, сэттэ сааспар гепатиттаабытым. Олох тыҥырахпыттан саҕалаан, хараҕым үрүҥэр тиийэ бүтүннүү саһарбытым. Онуоха ийэм икки сордоҥу истэрин хайытан, испэр уонна сиспэр сыһыары тутан баран, биинтэнэн ыбылы баайан кэбиспитэ. Бааҥкаҕа чыс кутуйах мап-маҥан оҕотун аҕабынан туттаран уктарбыта. Уонна миэхэ туох эрэ оту иһэрдибитэ. Оннук утуйбутум. Уһуктубутум -- кутуйаҕым өлбүт, түүтэ саһархай буолбут, оттон бэйэм, сымыйалаан эппит курдук, үтүөрэн хаалбыппын. Дьэ, дьикти.

         Уус Таатта бөһүөлэгэ Алдан үрдүгэр турар. Ийэбит кытылга киллэрэн, оҕолорунан кыһыл тааһы хомуйтарара. Ону бороһуок курдук үлтүрүтэн баран, эһэ сыатын кытта булкуйан, маас оҥороро. Онтуката тирии бааһыгар туһалыыра. “Эмп барыта тэлгэһэҕит иһигэр баар”, -- диирэ уонна тиэргэммит отун-маһын үргээн хатарара. Кини, чахчы, айдарыылааҕа. Сарсыарда эрдэ туран, наар хоһоон айара. Онтукатын түмэн, хомуурунньук таһаарбыппыт. Ийм барахсан 2002 сыллаахха бу күн сириттэн күрэммитэ. Тоҕус хонугар, арай, түүлбэр миэхэ тоҕус куру баайдылар уонна: “Эйигин урууҥ Айыыһытынан аныыбыт”, -- диэтилэр. Ону мин: “Суох, мин сир киһитэбин, түһэриҥ”, -- диэн ааттаһан, сиргэ “лах” гына олоро түспүтүм. Онтон ыла түүлүм-битим сүппүтэ-бүппүтэ. Ол ылымматах буруйбар, баас ыспыта – псориаз. Онтум бу соторутааҕыта саҥа ааспыта. Билигин бэйэбин 7 да, 30 да сааспынааҕар ордук чэгиэнник сананабын.

--Кистэлэҥэ?

--Оҕо саас эчэйиитэ дьарҕа буолан араҕан биэрбэтэҕэ. Кэлин букатын олорон баран турбат буолбутум. Ону бэйэм илиим иминэн таарыйан, “арааһа, хайдыбыт, тостубут, тахсыбыт сирэ манан баар быһыылаах” диэн быһааран, ол ыалдьарын ытыы-ытыы имэрийэн, быысаһар-ыпсыһар алтыһыытын булан, киллэрэрдии-силимниирдии илбийэн эмтээбитим. Ис туругум эмиэ сааһыланна, холкутуйдум...

--Эмиэ “бэйэбил” ньыматынан дуо?

-- Баараҕайга уһуйуллабын. Кыһалҕаттан киниэхэ тиийбитим. Айылҕа биэрбитин киэр илгэн кэбистэххинэ, ону накаастаан, араас оһолунан-моһолунан киирэ сатыыр эбит. Миэхэ уунан-уотунан сэрэппитэ. Чугас дьонум ууга түһэннэр, аны кыбартыырабытыгар гаас эстэн, уолум онно түбэһэн, улаханнык умайан, ыарахан туруктаах сыттаҕына, бүтэһик эрэлим Баараҕай буолбута. Киниэхэ тиийбиппэр, оҕом куттарын төнүннэрбитэ. Ол кэнниттэн, чахчы, сыыйа бэтэрээ кэлэн барбыта... Ити түгэн миэхэ элбэҕи өйдөппүтэ: Баараҕайга уһуйулларга быһаарыммытым. Бастаан баҕалаахтар олус элбэх этибит, 160-ча киһи. Онтон бэйэтэ 10 киһини талан хаалларбыта. Билигин кини кыната буолабын. Сахалыы илбийэргэ, хаанныырга, эмтииргэ, алгыс аныырга, оҕо кутун киллэрэргэ, арчылыырга билии бэриһиннэрдим. Быйыл дүҥүрбүн уонна таҥаспын туттарыахтаах, оччоҕо ыарахан  ыарыһахтардыын ылсыһыам этэ. Ити куһаҕан искэннээхтэри этэбин. Итиэннэ дьонум да бары харысхаллаах буолуохтара, уоскуйуохтара, оһол-моһол биһиги аймахтан тэйиэҕэ...  

  -- Дьоҕурдааххын билэн, дьон эйиэхэ массажтата кэлэ турара буолуо.

--Бу “Freshness” устуудьуйабын улаханнык рекламалаабаппыт эрээри, үтүөрбүт дьон ыйан-кэрдэн биэрэн, дьон син биир истиһэн кэлэ турар. Холобура, мин “фишкам” диэн, илиитин өрө көтөхпөт дьон таах үөһэ-аллара хамсатар буолан бараллар. Маныаха бэйэм ис күүһүм, Баараҕайга уһуйуллуум, массажист үөрэҕэр ылбыт сатабылым барыта холбоһон, илиим бэйэтэ сирдээн илдьэн иһэр курдук буолар.

Киһи бэйэтэ этинэн-хаанынан билбит ыарыытын үчүгэйдик кыайар. Удаҕан буоллун, ойуун да буоллун, көннөрү эмчит даҕаны -- барыларыгар оннук. Миэхэ үксүн “абааһылаах” дьон кэлэр. Ол аата, холобура, өлбүттээхтэр аһыыларын аһарымматахтарына, биитэр арахсыбыттар уруккуларын ыыппатахтарына, көхсүлэригэр сүрү-куту баттыыр “хара” сыстар. Олору ыраастыыбын. Бу уон сэттис үйэтээҕи чугдаарар чуораанынан. Алгыс тылбынан көппүт куттарын ситимниибин.  Киһини саамай сиир “абааһы” – саарбахтааһын. Эрэллээх буолуохха наада – бэйэҕэр, дьоҥҥо, сарсыҥҥыга.

--Эти-хааны эрэ буолбакка, өйү-санааны эмиэ чөлгө түһэрэр устудьууйа эбиккит. Тэрилтэҕит аатыгар өссө “кэрэ буолуу” диэн сурулла сылдьар.

--Киһи ис санаата ыраас буоллаҕына эрэ кэрэ буолар. Биитэр, төттөрүтүн, дьүһүнэ тубустаҕына, ис эйгэтэ эмиэ сырдыыр, киэркэйэр. Барыта хардарыта ситимнээх. Ол иһин биһиги устуудьуйабытыгар дууһаны, тас көстүүнү тэҥҥэ тутан чэбдигирдэбит. Маннык хайысхалаах тэрилтэни аһан үлэлэтэр туһунан санаа кыра уолбун оҕоломмуппун кэннэ кэлбитэ. Төрөөн баран, наһаа уойбутум. Онтон сылтаан, ыарахан ыйааһыным баттаан, тахса сылдьар тааһым олох ноҕоруускаланан, хаамтарбат да буолбута. Ол иһин ырарга, уларыйарга соруммутум. Устунан үлэбиттэн тохтоон, автовокзал оройуонугар бэйэм массажтыыр кэбиниэти арыммытым. Ити 2015 сыллаахха. Үлэһиттэргэ наадыйарым туһунан биллэриини биэрдим. Ону көрөн, Кавказтан сылдьар Лидия Асамовна Тома диэн кыыс тиийэн кэллэ. Кини миигин бу эйгэҕэ сирдээбитэ. Арассыыйа 4 киин куоратынан сылдьан, мануальнай терапия куурустарыгар, Москубаҕа “Юмейхо” норуоттар икки ардыларынааҕы оскуолаҕа, маннааҕы медколледжка массажист идэтигэр үөрэммитим.

         Уопсайынан, үлэһиттэрим ити курдук бэйэлэрэ тиийэн кэлэллэр диэххэ сөп. Холобур, биирдэ сирэйэ ханньаччы барыар диэри инсуллаабыт оҕонньору илбийэр буоллум. Дьиктитэ диэн, атаҕа, илиитэ үчүгэйдик хамсыыллар. Соһуйан ыйыттым: “Бачча улаханнык “охсубутун” кэннэ, эн хайдах сүүрэ сылдьаҕын?” -- диэн. Ону кини эттэ, уола бэйэтэ имэрийэн эмтээбитин туһунан. Ону истээт, уолун ыҥыртаран, биир тыла суох үлэҕэ ыллым. Билигин Петр Филиппов бастыҥ массажиспыт. Сылга үстэ баран, соҕуруу үөрэнэн кэлэр. Классическай илбийииттэн саҕалаан, “юмейхо”, “рэйки”, “рольфинг”, фасциальнай, о.д.а. тиэхиньикэлэри толору баһылаата.

 Бэйэм өссө “пирм” оҥоробун. Ол аата сааһыран дуу, ыран дуу, сирэйдэрин тириитэ түһэн хаалбытын массажтаан, үөһэ өрө тардабын.

Салгыы билиһиннэрэр буоллахха, Сахаяна Кривых быһыыны-таһааны илбийэн чочуйар, “гуаша”, тейпирование ньымалары туһанар. Вероника Константинова анал аппараатынан эдэрэмситэр процедуралаах. Дарья Пидан эмиэ эстетист-массажист, ол аата Петрдаах мин курдук эмтиир илбийиини буолбакка, киһи тас сэбэрэтэ кэрэ буоларыгар үлэлэһэллэр. Анжела Алексеева – косметологпыт. Дамира-Милена Руфова хаас, уос, кыламан оҥорор, ону таһынан үөннэри (бородавкалары) ыраастыыр. Елизавета Чирикова сылы быһа сылдьар тональнай кириэм курдугу нано-иннэлэринэн киллэрэр, оччоҕо сырдаан хаалаҕын. Вероника Константинова хаһыс да сылын үлэлиир. Быһата, “Freshness” устуудьуйаҕа тыҥырах кырааскатыттан саҕалаан, ботокс укуолугар тиийэ араас тупсарыы өҥөлөрүнэн туһаныахха сөп.

Кэлэктиип эйэҕэс, доҕордуу. Бары билиибитин хаҥатарга, сатабылбытын сайыннарарга дьулуһабыт. Бэйэм, холобура, билигин медколледжка үөрэнэбин, косметолог-эстет идэтигэр. Дьиҥэр, бастакы үөрэҕим омук тылын учуутала. Онтон юридическайы бүтэрэн, уһуннук “кадровиктаабытым”. Персоналы кытта үлэҕэ уопуттаах буоламмын, тэрилтэбин салайарга чэпчэки, хас биирдиилэрин кыаҕын, дьоҕурун, майгытын учуоттаан сыһыаннаһан, көдьүүстээх үлэни тэрийэбин.

Саҥаттан саҥа аппарааттары атыылаһар, итиэннэ дьоммун үөрэттэрэр буоламмын, биисинэһим улахан дохуота суох. Ол эрээри миигин барыс улаханнык интэриэһиргэппэт, кылаабынайа, миэхэ дьон мантан үтүөрэн уонна үөрэн барара суолталаах. Дьоҥҥо көмөлөһүү – мин сирдээҕи аналым эбит...