Общество

Уопсастыбанньык дьокутаат, биллэр көстөр салайааччы

- Ньургуйаана Михайловна, бастатан туран эйигин улуус дьокутааттарын сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн талыллыбыккынан эҕэрдэлиибин. Бэйэҥ тускунан кылгастык билиһиннэрэргэр көрдөһөбүн, ханнык эйгэҕэ үлэлиигиний?

- Мин түөрт оҕолоох ийэбин. Кэргэним Леонид Анатольевич Михайлов диэн, идэтинэн экэнэмиис. Бэйэтэ эр киһилии киэҥ көҕүстээх. Өрүү күүс көмө, өйөбүл буолар. Түгэнинэн туһанан киниэхэ улахан махталбын тириэрдэбин. Этэн ааспытым курдук түөрт оҕолоохпун. Улахаттар бэйэлэрэ улэһит дьон, ыаллар. Икки кыралар оскуола үөрэнээччилэрэ. Биирим 11-с кылаас, кыра уолум 6-с кылаас. Оҕолору кыра эрдэхтэриттэн үлэҕэ сыһыара улаатыннарбыт буолан, олус самостоятельнайдар. Сайын ахсын оҕуруот олордобут, баай үүнүүбүтүнэн араас тууһаныылары бэлэмнээн чугас дьоммун сыл устата күндүлүүбүн. Сир астыырбытын, балыктыырбытын сөбүлүүбүт. Оҕону бэйэ холобурунан үөрэтии  саамай сөптөөх диэн этиигэ сөбүлэһэбин.

Быйыл балаҕан ыйыгар урбааны өйүүр эйгэҕэ үлэлээбитим 19 сылын туолла. 2004 сыллаахха, ол саҕана баһылык Роман Гаврильевич Дмитриев куонкурус түмүгүнэн дьоҕус урбааны өйүүр пуонда салайааччытынан анаабыта. Кэлин биисинэһи сайыннарар,  өйүүр киин тэрийбиппит. Владимир Михайлович Прокопьев баһылыктыыр кэмигэр бизнес-инкубатордар үөдүйбүттэрэ. Кини Ньурба килбэйэр киинигэр бизнес-инкубатор тэрийэргэ учаастак анаан, бырайыак оҥороммут, бырайыактыыр-сметалыыр докумуоннары хомуйсан федеральнай куонкуруска кыттыбыппыт. Миниистир Екатерина Ивановна Кормилицина, маҥнайгы солбуйааччыта Михаил Эдуардович Слепцов,  Дьокуускай куорат бизнес-инкубаторын салайааччыта Максим Геннадьевич Карбушев өйөөннөр, көмөлөһөннөр Ньурба улууһугар Саха Сирин үрдүнэн бастакы федеральнай харчыга бизнес-инкубатор туттарбыппыт. Икки этээстээх, 1200 кв.м. иэнээх баараҕай тутуу киэн туттуубут. Федеральнай куонкуруһунан барбыт буолан, ирдэбиллэр элбэхтэр. РФ экэниэмикэтин сайдыытын министиэристибэтигэр сыллата отчуоттуубут, рейтиннарга киирсэбит. Маннык инкубатордар кэлин Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн Ленскэйгэ уонна Аллараа Бэстээххэ тутуллубуттара. Атын улуустарга өрөспүүбүлүкэттэн, улуустартан үбүлэнэн дьоҕус иэннээх бизнес-инкубатордар тутуллубуттара.

- Ньургуйаана Михайловна, эн уопсастыбанньык буолаҕын. Дьокутааттааһыҥҥа маҥнайгы хардыыларыҥ туһунан билиһиннэриэҥ дуо.

- Аан бастаан куорат дьокутааттарын сэбиэтигэр эдэр испэсэлиис эрдэхпинэ талыллан киирбитим. Ол саҕанааҕы куораппыт баһылыга  Галина Станиславовна Поликарпова бэйэҕин дьокутаакка туруоруммаккын дуо диэн этиитин ылыммытым. Ол кэмтэн үстэ төхтөрүйэн куорат дьокутаата этим. Кэлин уопутурдуҥ, оройуон сэбиэтигэр дьокутаатта диэн сүбэлээбиттэрин ылынан, ааспыт ыҥырыыга улуус Сүбэтигэр дьокутааттаабытым. Бэйэм улааппыт, төрөөбүт Бартыһаан уокуругуттан туруммутум. Бүддьүөт, экэниэмикэ бэлиитикэтин хамыыһыйатын салайбытым.

Бу кэм устата нэһилиэнньэҕэ араас көмө баар буолла. Холобур, 100 тыһыынча суумалаах Ньурбатааҕы “Ийэ хапытаала” олохтоммута. Ылынарбыт саҕана Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн улуустарга ханна даҕаны суох этэ.

Социальнай харысхала суох нэһилиэнньэ араҥатыгар олорор усулуобуйаларын тупсарыы бырагыраамата олоххо киирбитэ. Аан бастаан тыыл, сэрии бэтэрээннэригэр туһуламмыт эбит буоллаҕына, кэлин маҥнайгы группалаах инбэлииттэр, инбэлиит оҕолор, СВО кыттыылаахтара уонна кинилэр дьиэ кэргэннэрин чилиэннэрэ эбилиннилэр. Кинилэр сайаапка түһэрэллэр, олорор усулуобуйаларын куонкурус улуус хамыыһыйата көрөр уонна дьиэлэрин өрөмүөннүүр. Хаһаайыттар тугу тупсаралларын бэйэлэрэ быһаараллар. Сорохтор толору хааччыллыы киллэттэрэллэр, акылааттарын уларыттараллар, түннүк туруортараллар, сараай туттараллар, обшивкалаталлар. Куорат автобустарынан сырыыга субсидия олохтонон оскуола оҕолоро айанныылларыгар бырайыастара 5 солкуобай, оскуолаҕа киирэ илик оҕолорго босхо. Нэһилиэктэр икки ардыларыгар улуус автобустара тиһигин быспакка сылдьа тураллар, айан сыаната чэпчэки, холобур, Ньурбачааҥҥа диэри 85 солкуобай. Бу курдук араас хайысхалаах үлэ элбэх.

Ааспыт ыҥырыылаах мунньахха өссө биир тургутуунан пандемия буолбута. Улууспут баһылыга Алексей Михайлович Иннокентьев түргэнник сөптөөх дьаһалы оҥорон урбаанньыттар улахан охсуу ылбатахтара. Ол курдук, үлэлиир дьиэлэрин куортамын уонна ОДьКХ ороскуоттарын толуйбуппут.

Былырыын улууска норуот көҕүлээһинин сыла биллэриллибитэ. Онон улуус баһылыга салайааччылаах бөлөх нэһилиэктэринэн сылдьан нэһилиэнньэ этиилэрин истибиттэрэ. Үлэ үс хайысханан барбыта: уопсастыбаннай көҕүлээһиннэр, тыа хаһаайыстыбата уонна урбаан.

 Дьон баҕа санаатынан искибиэрдэр, пааматынньыктар тутуллубуттара.

Тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар урбаанньыттар элбээбиттэрэ. Дьарыктаныан баҕалаахтар кыра тыраахтардары ылан оттуур сирдэрин тупсарбыттара, тэппилииссэлэри тутан оҕуруот аһын олордубуттара. Пилорамалар, пекарнялар, сыахтар аһыллыбыттара. Маһынан, тимиринэн уһаныы, олохтоох тыа хаһаайыстыбатын аһынан полуфабрикаттары оҥоруу, сыыр, халбаһыы оҥоруута баар буолла. Урбаан эйгэтигэр бэйэ дьарыктаах дьоммут ахсаана 2 тыһ. кэриҥэ буоллулар. Бу курдук урбаан эйгэтигэр 114 бырайыак киирэн 41 мөл. солкуобай үбүлэммитэ, сыл устата балар 114 мөл.солкуобайтан тахса дохуот киллэриннилэр, 6 мөл. солкуобай кэриҥэ нолуок бюджекка төлөөтүлэр. 

Анал байыаннай дьайыы эмиэ төрдүс ыҥырыы кэмигэр биллэриллибитэ. Тутатына суһал ыстаап тэриллэн үлэ күөстүү оргуйбута. Улууспут баһылыга иккитэ байыаннай дьайыы сиригэр-уотугар бара сырытта, миэстэтигэр туох наадатын көрөн-истэн кэлэн улуустан барар көмө сөптөөхтүк тэриллэн бара турар. Олохтоохтор волонтер хамсааһынын тэрийэн сүрдээх элбэх үлэ ыыталлар. Урбаанньыттар, тэрилтэлэр, биирдиилээн улуус олохтоохторо харчынан көмөнү оҥороннор  СВО-ҕа хас даҕаны массыына, араас туттар тэриллэр тиксэриллибиттэрэ, атын да көмө оҥоһулла турар. Билигин улуус Сэбиэтигэр СВО дьыалаларыгар анал хамыыһыйа тэриллэн үлэ өссө тэтимириэ диэн эрэнэбин.

Дьокутааттар саҥа састааптара саҥа көрүүлээх

- Саҥа састаапкыт, хамыыһыйаларгыт туһунан кылгастык билиһиннэрэргэр көрдөһөбүн.

- Маҥнайгы тэрээһин  сессиятыгар бэрэссэдээтэлинэн талыллан, Дьокуускай куоракка командировкаҕа кэлэ сылдьабын.  Бырабыыталыстыбаҕа, Ил Түмэҥҥэ үлэлэһиэхтээх тутаах испэсэлиистэри кытары сүбэлэстибит, былаан торумнаатыбыт. Биһиги уокурукпутуттан Ил Түмэн дьокутааттарын  Владимир Михайлович Прокопьевтыын уонна Георгий Русланович Балакшинныын көрүстүм, инники үлэбэр сүбэ-ама биэрдилэр.

Манна даҕатан эттэххэ, балаҕан ыйынааҕы быыбардар түмүктэринэн Ньурба улууһун дьокутааттарынан 19 хандьыдаат талыллыбыппыт.

Бастакы мунньахха 18 дьокутаат кытынна, биир талыллыбыт дьокутааппыт быстах байыаннай дьайыы кыттыылааҕа, онон суох этэ. Баар дьоннор бары биир куолаһынан миэхэ куоластаан бэрэссэдээтэл буоллум. Президиуммутун таллыбыт. Хамыыһыйалар састааптарыгар уопуттарын, идэлэлэрин уонна этиилэрин учуоттаан чилиэннэри киллэрдибит. Бүддьүөт салаатыгар аныгы кэм ирдэбилинэн нолуок уонна сыана бэлиитикэтэ эбилиннэ. Дьадайыыны кытары охсуһууга үлэни күүһүрдэргэ анаан агропромышленнай бэлиитикэ, урбаан, үлэ уонна дьарыктаах буолуу хамыыһыйата тэрилиннэ. Бу хайысхаларга ураты болҕомто биирдиилээн ууруллуо. Уопсастыбаннай түмсүүлэри, патриотическай иитиини, ыччат, спорт  уонна СВО дьыалаларыгар туспа комиссияланныбыт. Бу аныгы кэм ирдэбилэ. Дьокутааттар санаабытыгар, патриотизм оскуола эрэ оҕолорунан муҥурдаммакка, ыччаты, нэһилиэнньэны кытары ыкса барыахтаах, болҕомто күүһүрүөхтээх.

Былаан оҥостоммут дьокутааттар уокуруктарынан, түөлбэлэринэн сылдьыахпыт, нэһилиэнньэни кытары атах тэпсэн олорон кэпсэтиэхпит. Буоларын курдук улуус дьаһалтатын үлэтигэр күүс-көмө буолуохпут, дьон санаатын тиэрдиигэ, олоххо киллэриигэ көмө буоларга дьулуһуохпут.

 Улууска саамай сытыы боппуруостар

Ханна даҕаны буоларын курдук, ордук сытыытык турар боппуруостар бааллар. Холобур, федеральнай суолтан тэйиччи сытар муниципальнай суолталаах суоллар. Маны тэҥэ, Ньурба куорат иһигэр асфальт тэлгэтиитэ. ОДьКХ салаатыгар кэккэ боппуруостар бааллар, ол иһигэр киин ититиигэ холбонуу. Аныгы үйэҕэ улуус киинигэр маһынан оттунан олорооччулар олус элбэхтэр. Биир төрүөтэ Ньурба улууһугар гаас ситимэ тардылла илигиттэн. Маныаха солбуйуу быһыытынан гааһы автономнайдык биирдиилээн дьиэлэргэ, тэрилтэлэргэ холботор санаалар бааллар, маныаха субсидия өттүн үөрэтиэххэ, ырытыахха наада.  Оччотугар ОДьКХ салаатыгар ороскуот аччаан, олохтоох бородууксуйаҕа сыана лаппа аччыа этэ диэн толкуйдуубун.

- Ньургуйаана Михайловна, кэпсэтиибит түмүгэр ааҕааччыларбытыгар, улууһун олохтоохторугар баҕа санааҥ?
- “Ил Түмэн” хаһыат ааҕааччыларыгар, тапталлаах Ньурбам, Сахам Сирин олохтоохторугар түмсүүлээх буоларбытыгар баҕарабын. Өрөспүүбүлүкэбит, улуустарбыт сайдалларын туһугар үтүө суобастаахтык, сомоҕолоохтук, сахалыы сиэрдээхтик үлэлиэххэ. Быыбардар аныгы кэм тулхадыйбат тутааҕа буолаллар, норуот талбыт дьонун кытары үөрэ-көтө күүскэ сайдыы диэкки барыахха.

Галина Матвеева кэпсэттэ.