Общество

Хоту таһаҕаһы тиэйии-таһыы

Сүрүн дакылааттары Саха Өрөспүүбүлүкэтин гражданскай оборуонатын дьыалаларыгар уонна нэһилиэнньэ олоҕор-дьаһаҕар куттал суох буолуутун хааччыйар министиэристибэ миниистирин солбуйааччыта Никита Павлов, «Полярные авиалинии» авиахампаанньа бэрэстэбиитэлэ Дмитрий Николаев,  СӨ Тырааныспарга уонна суол хаһаайыстыбатын миниистирин солбуйааччыта Ольга Рафаилова аахтылар.

Мунньахха кыһыҥҥы суолунан, навигацияҕа, салгын суудуналарынан таһаҕаһы тиэрдиини, итиэннэ бу хайысхаҕа инники соруктары иһитиннэрдилэр. Маны таһынан быйыл муус устар ыйга олоххо киириэхтээх «Хотугу таһаҕаһы тиэйии-таһыы туһунан» 411 №-дээх федеральнай сокуоҥҥа туох үлэ-хамнас ыытыллыбытын дьүүллэстилэр.

Бастатан туран, норуот дьокутааттара дакылаатчыттарга тыҥаан турар ыйытыктары биэрдилэр. Ол курдук, Аартыкаҕа эми тиэрдиигэ субсидияны, буоста үлэтин тупсарыыны, чэпчэтиилээх билиэттэри атыылааһын тиһигин тупсарыыны, ыраах улуустар уонна нэһилиэктэр уһуйааннарын оҕуруот уонна үүт аһынан хааччыйыыны, о.д.а.

 Кэпсэтии, ыйытыктар, хоруйдар

Ил Түмэн дьокутаата Иван Данилов Аартыкаҕа бу ааһан эрэр сылга тиэрдиллибит таһаҕас уопсай кээмэйин уонна үбүлээһинин чопчуласта. 2023 сылга уу суолунан 1 мөл. 273 тыһ. 330,8 туонна таһаҕас былааннаммыта 100,9% толоруллан, барыта 1 мөл. 284 тыһ. 452,2 туонна тиэрдиллибит.  Кыһыҥҥы суолларынан 875 тыһ. 377,6 туонна былааннанан, 881 тыһ. 276,4 туонна (106,8%) толоруллубут. Хоту таһаҕаһы тиэйиигэ-таһыыга өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн 40 млрд солк. көрүллүбүт.

2024 с. муус устар 1 күнүттэн «Хоту таһаҕаһы тиэйии-таһыы туһунан» федеральнай сокуон Саха Сирин тырааныспарын схематыгар хайдах буолуой? диэн ыйытыкка, уопсайа сокуонунан 12 нуорма-быраап аахтата баар буолуохтааҕын, түөрдэ бэлэм буолбутун эттилэр. Маны таһынан, федеральнай сокуон Саха Сирин сокуонугар олоҕуран оҥоһуллубут буолан табыгастааҕын бэлиэтээтилэр. Сокуонунан атыы-логистика кииннэрин хааччыйыыга тирэх пууннары, тимир суолунан таһаҕаһы тиэрдиигэ үбүлээһин көрүллүөҕэ. Аартыка сайдыытыгар ылыныллыбыт федеральнай сокуон көмө буоларынан, олоххо киирэрин олус күүскэ күүтэллэр. Маныаха тустаах үлэлэр тиһэҕэр тиэрдиллэ иликтэр, оччотугар үлэ күүскэ салҕанар. Билиҥҥитэ хотугу байҕалынан 119 тыһ. туонна таһаҕас тиэрдиллибит. Дьиҥэр, биэрэктэри күүһүрдэн, өрүстэри дириҥэтэн биэрдэххэ, 600 тыһ. туоннаҕа диэри кыамтата улаатар кыахтаах. Маныаха миниистири солбуйаачы Ольга Рафаилова 2030 сылга диэри туруоруллубут сыаллары ситиһэргэ былаан ылыныллыбытын эттэ.

Норуот дьокутаата Андрей Николаев күргэлэри тутуу боппуруоһугар, хоту байҕал пуортарын тупсарыыга тохтоон ааста. Маны таһынан Аартыка олохтоохторо чэпчэтилээх билиэттэри агрегатордар нөҥүө атыылаһан баран, рейс оҥоһуллубат түгэнигэр харчыларын толуйалларыгар ыарахаттары көрсөллөрүн быһаарда. Оттон Ольга Николаевна салгыы «Бүлүү» федеральнай суолугар күргэлэри тутуу үлэлэрэ 2030 сылга диэри салҕанарын бэлиэтээтэ. Дойдубут Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин сорудаҕынан федеральнай суоллары судаарыстыбаннай нуормаларга сөп түбэһиннэриэхтэрэ.

Тиксиитээҕи байҕал пуордун саҥардыыта үс хайысханан барыаҕа – социальнай суолталаах таһаҕаһы тиэрдии, круизтыыр туризмы сайыннарыы, Тиксии пуордун саҥардан уларытыы, Найбаҕа дириҥ биэрэктээх саҥа терминалы тэрийии уонна Неелово оройуоҥҥа пассажирдар терминалларын тутуу. Билигин бырайыагы олоххо киллэрии бастакы түһүмэҕин бэлэмнээһин үлэтэ барар.

Саха Сирин иһигэр көтөр аалларга чэпчэтиилээх билиэттэри олохтоохтор үксүн «Якутия» уонна «Полярные авиалинии» хампаанньалартан быһалыы атыылаһаллар, ол иһигэр онлайн. Ааспыт сылтан «Полярные авиалинии» хампаанньа Аартыкаҕа чэпчэтиилээх билиэттэри онлайн атыылааһыны саҕалаабыта. Быйыл маннык быраактыка «Якутия» авиахампаанньаҕа саҕаламмыта. Агрегатордарынан билиэти атыылаһан баран, билигин толуйарга уустуктардаах, билиэти төнүннэрии агрегатор нөҥүө эрэ оҥоһуллар.

Ил Түмэн дьокутаата Светлана Давыдова хоту таһаҕаһы тиэйиигэ-таһыыгы эми уонна мэдиссиинэҕэ туһаныллар маллары таһыы учуоттанарын чопчулаата. «Сахафармация» АУо генеральнай дириэктэрэ Степан Кусатов кыһыҥҥы кэмҥэ ортотунан 27 туонна таһаҕас ыытылларын иһитиннэрдэ.  Уу суолунан быйыл 417 миэстэ таһаҕас барбыт, ыйааһына 3 туонна кэриҥэ. Сайыҥҥы кэмҥэ эми уонна мэдиссиинэ тэриллэрин тиэрдии намыһах, улахан аҥаара кыһыҥҥы суолунан тиэрдиллэр. Үксүн урбаанньыттар сакаастара. Оттон босхо бэриллэр чэпчэтиилээх эмп харайыллар болдьоҕо кылгаһынан, салгын тырааныспарынан тиэрдиллэр. Эми-тому тиэйиигэ-таһыыга субсидия РФ Бүддьүөккэ Кодексатынан көрүллүбэт эрээри, ороскуот сорох чааһын урбаанньыттарга толуйары туруорсаллар.

Сенатор Сахамин Афанасьев буочтанан таһаҕаһы тиэрдии сыллата улаатан иһэринэн, улуус кииннэригэр, салгыы тыа сирдэригэр таһыы схемата тупсарыытыгар тохтоото. Ольга Николаевна быһаарбытынан, буочтаны Аартыкаҕа тиэрдиигэ авиахампаанньалары кытары дуогабардаһыы тиһигинэн барар. Ол эрээри,  пассажир элбэх буоллаҕына, буочтаны көтөр аалга сатаан ылар кыахтара суох. Маны тэҥэ, болҕомто эми-тому таһыыга-тиэрдиигэ эмиэ бастакы уочарат ууруллар. Онон, «саҥа салгын суудуналара, ол иһигэр таһаҕас тиэйэр көтөр ааллар баар буоллахтарына эрэ балаһыанньа чыҥха уларыйыаҕа» диэтэ.

Дьокутаат Антонина Григорьева Аартыкаҕа оҕо уһуйааннарыгар оҕуруот аһа, фрукта суоҕун кэриэтэ диэн эттэ. Сыана кылгас кэмҥэ эрэ түһэн ылар, үксүн үрдүк. Маныаха үлэ былааннарын туоһуласта. Саҥа федеральнай сокуон олоххо киирдэҕинэ, тыын боппуруос быһаарыллыаҕа диэн хоруйдаатылар. Хоруйу толору суругунан биэрэллэригэр  сорудахтанна.

 Ыйытык билигин даҕаны элбэх

Мунньах кэмигэр сенатор Сахамин Афанасьев кыһыҥҥы суоллары арыйыыга өрөспүүбүлүкэ Аартыкатыттан талыллыбыт дьокутааттары, Аартыка оройуоннарын баһылыктарын этиилэрин истэн баран, уларытыылары киллэрэргэ сүбэлээтэ. Аартыкаҕа көтүүгэ чэпчэтиилээх билиэттэри атыылааһын тиһигин тупсарыыта ирдэнэр. Ол курдук, маннык билиэттэри улуус киинин олохтоохторо ордук хото атыылаһаллар, оттон интэриниэтэ, сибээһэ суох ыраах сытар нэһилиэктэр маталлар. Онон, бу тиһиги тупсаран, хас биирдии олохтоох туһанарыгар, табыгастаах буоларыгар,  саҥа «суоллары» тобуларга этии киллэрдэ.

Павел Петров мунньах түмүгэр ааспыт сылга таһаҕаһы тиэйиигэ-таһыыга туруоруллубут сыаллар ситиһиллибиттэрин эттэ. «Хоту таһаҕаһы тиэйии-таһыы туһунан» сокуон барылын федеральнай таһымҥа ылыныыга Саха Сирэ күүскэ үлэлэспитин, барыта 48 көннөрүү киллэрбиттэрин иһитиннэрэн туран, инникитин бу хайысхаҕа үлэ күүскэ барыахтааҕын, ыйытык билигин даҕаны элбэҕин бэлиэтээтэ. 

Ураты болҕомтоҕо

Манна даҕатан эттэххэ, бүтэһик сылларга суоллары тупсарыыга ураты болҕомто ууруллар. Бу күннэргэ Ил Дархан Айсен Николаев РФ Тырааныспарга министиэристибэтэ сылын ахсын тэрийэр «Тырааныспар нэдиэлэтэ» диэн сиэссийэ мунньаҕар кытынна.

- Дойдубут логистикатын сайыннарыыга олус  интэриэһинэй, киэҥ далааһыннаах кэпсэтии буолла. Аныгы усулуобуйаҕа логистиканы уонна тырааныспар сүрүн суолларын сайыннарыы дойдулар икки ардыларыгар сибээс олохтонуутугар уонна экэниэмикэни үрдэтиигэ, сайыннарыыга төһүү күүһүнэн буолар.  Соторутааҕыта Пекиҥҥэ ыытыллыбыт «Биир эргимтэ — биир аартык» пуорумҥа Арассыыйа Бэрэсидьиэнэ  Владимир Путин аан дойду таһымнаах тырааныспарга саҥа көрүдүөрү ыйбыта, ол иһигэр  Саха Сирэ эмиэ баар. Ол курдук, бу көрүдүөр Азия-Тиихэй акыйаан дойдуларын Хотугу байҕал суолун кытта холбуоҕа. Манна сүрүн суолталаах эбийиэгинэн Өлүөнэ күргэтин тутуута буолар. Бу сүүнэ тутууну дойдубут Бэрэсидьиэнэ 2028 сылга  үмүрүтэргэ сорудахтаабыта, — диэн Айсен Сергеевич санаатын үллэстибитэ.

Саха Сирин билиҥҥи сүрүн сыалынан-соругунан территориялар икки ардыларыгар сибээһи, сырыыны олохтооһун буолар. Билигин саҥа суоллары, күргэлэри, тимир суоллары, авиапортары уонна өрүс, муора пуортарын оҥоруу, тутуу  күүскэ барар. «Куттала суох уонна хаачыстыбалаах суоллар» национальнай бырайыак быһаччы көмөтүнэн, хаһааҥҥытааҕар даҕаны киэҥ хабааннаах үлэ ыытыллар. Ол курдук, ааспыт биэс сылга 2,5 тыһ. км уһуннаах суол саҥардылынна, 50 күргэ тутулунна. Өрөспүүбүлүкэ авиапортара саҥардыллаллар. Саамай сүрүнэ – үлэ салгыы ыытыллар.