Общество

Лааҕыры үөрүүлээх быһыыга-майгыга арыйыыга Хаҥалас улууһун социальнай көмүскэл управлениетын салайааччыта Светлана Константинова, I Малдьаҕар нэһилиэгин баһылыга Айталина Васильева, улуустааҕы нэһилиэнньэ дьарыктаах буолуутун киинин иниспиэктэрэ, “Саха-Питер волонтердара” кыттыыны ыллылар.

Анал байыаннай дьайыы 10 кыттыылааҕар киэҥ хабааннаах бырагыраама үлэлээтэ. Бастакы күн буойуттар оскуола үөрэнээччилэриниин сэһэргэстилэр, хамаанданы сомоҕолуур трениҥҥэ сырыттылар, психологтары кытары көрүстүлэр. Атын күннэргэ Өлүөнэ очуостарыгар, Тукулааҥҥа, Өлүөнэ суруктаах хайаларыгар сылдьан Сахабыт Сирин кэрэ-бэлиэ түөлбэлэрин көрөн дуоһуйдулар, хамаанданан арахсан араас оонньууларга кииристилэр. Ону тэҥэ, хоһууттарга анаан балыктааһын тэриллибитигэр үөрэ-көтө көхтөөхтүк кыттыннылар, эбэ киэҥ дуолугар тыыннарын таһаардылар.

Тэрийээччилэр бэлиэтииллэринэн, маннык социальнай хайысхалаах тэрээһиннэр байыаннай сулууспалаахтар эйэлээх олоххо үөрэнэллэригэр, уйулҕа, эт-хаан өттүнэн чэбдигирэллэригэр олус улахан суолталаахтар. Манна даҕатан эттэххэ, Анал байыаннай дьайыы кытыылаахтарын реабилитациялааһын уонна социализациялааһын Хаҥалас улууһун дьаһалтатын үлэтин биир сүрүн хайысхатынан буолар.

Уолаттарбытыгар тирэх буолар “Саха-Питер волонтердара”

Лааҕыр үлэтин маҥнайгы күнэ түмүктэнэн эрдэҕинэ тиийэ сылдьан, “Саха-Питер волонтердара” уопсастыбаннай хамсааһын чилиэнин Евдокия Ноеваны көрсө түстүм. Кини I Малдьаҕар Булгунньахтааҕар Анал байыаннай дьайыы кыттыылаахтарын чэбдигирдэр лааҕыр тэриллиитигэр идиэйэ биэрбит ааптар буолар. Евдокия Владимировналыын кэпсэтиибитигэр, лааҕыр нэһилиэк баһылыга Айталина Васильева өйөбүлүнэн пилотнай бырайыак быһыытынан үлэтин 2023 сыллаахха саҕалаабытын биллибит. Бастакыттан буойуттарбытын чөллөрүгэр түһэрэргэ психологтар, норуот эмчиттэрэ кыттыыны ылар буолбуттар.

Салгыы Евдокия Владимировнаны кытары лааҕыр олоҕун сэргэ “Саха – Питер волонтердарын” үлэтин туһунан сиһилии билистибит.

– Быйыл АБДь кыттыылаахтарыгар уонна кинилэр дьиэ кэргэттэрин чилиэннэригэр анаан үлэлиир лааҕырбыт үс күн устата ыытылынна. Уолаттарга анаан араас маастар-кылаастар, ох саанан ытыыга, дартс быраҕыыга, корн-холл күрэҕэ олус сэргэхтик ааста. Хаҥалас улууһун кэрэ-бэлиэ, дьон-сэргэ таптыыр, тардыһар сирдэригэр сылдьан дуоһуйдулар, “Өлүөнэ очуостара” национальнай паарка аатыттан уолаттарга өйдөбүнньүк бэлэхтэри туттардылар. АБДь бэтэрээнэ, “Ийэ дойдуну көмүскээччилэр” пуонда салаатын социальнай координатора, “Билии” уопсастыба лиэктэрэ Алексей Лупеев бэрт интэриэһинэй, дириҥ ис хоһоонноох кэпсэтиилэри ыытта, судаарыстыбаннай өйөбүл миэрэлэрин туһунан кэпсээтэ. Лааҕырбыт сабыллыытын кэннэ бэтэрээн Виталий Лыткин-Мунха сиригэр-уотугар балыктааһын тэрилиннэ. Бу кылгас кэм иһигэр уолаттар икки ардыларыгар истиҥ доҕордоһуу сыһыан үөскээтэ дии саныыбын.

Бэйэбит уопсастыбаннай хамсааһыммыт туһунан кэпсээтэххэ, актыбыыстарынан билигин 12 буолан үлэлиибит. Үксүн бары биэнсийэлээх кыргыттарбыт. Биһиги испитигэр Санкт-Петербург уонна Саха Сирин араас улуустарын олохтоохторо бааллар. Бастаан саҕалыырбытыгар дойду буойуттарын дьиэ кэргэттэрин кэмитиэтин эрэгийиэннээҕи отделениетын салайааччыта Светлана Диодорова-Лаврентьева күүс-көмө буолбута, улуустартан бастакы гуманитарнай көмөнү аҕалбыта.

Тэриллиэхпититтэн байыаннай госпиталларга бааһырбыт байыастары кытары көрсөбүт, арыаллыыбыт, чугас дьоннорун кытары сибээс олохтуулларыгар көмөлөһөбүт.

Саха Сирин амарах санаалаах дьоно-сэргэтэ мунньан, хомуйан ыыппыт астара, ол иһигэр балык, эт биһиэхэ тиксэриллэр. Ону биһиги көмөлөһөөччүлэрбитин кытары дьиэтээҕи аһылыгы астыыбыт. Маны сэргэ, тиһигин быспакка анал таҥастары тигэбит, наадалаахтарын атыылаһан ылалларыгар көмө буолабыт.

Сахабыт Сириттэн сылдьар бааһырбыт байыастарга аймахтара, чугас дьоно, кэргэттэрэ кэллэхтэринэ, быстах олорор дьиэни булан биэрэбит, үтүөрбүт сулууспалаахтарга экскурсиялары тэрийсэбит.

Түгэнинэн туһанан, улахан махталбытын Москубаҕа Саха Сирин Бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэтигэр, Дойду буойуттарын дьиэ кэргэттэрин кэмитиэтин эрэгийиэннээҕи отделениетыгар тиэрдэбит. Кинилэри кытары хардарыта бииргэ үлэлээн, юридическай боппуруостары быһаарсабыт, ол иһигэр сүппүт докумуоннары сөргүтүү, тырааныспар боппуруостара, таһаҕаһы тиэрдии.

Төрөөбүт тылбыт кынаттыыр

Өссө биир “Саха-Питер волонтерунан” үлэлиир Александра Львовна Колесова эмиэ лааҕыр үлэтигэр көмө буола сылдьар. Чурапчыттан төрүттээх саха Далбар Хотуна 2021 сыллаахха бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсан баран, Санкт Петербург куоракка көһөн тиийбит. Манна сынньана, үөрэ-көтө, култуурунай кииннэринэн сылдьыам дии санаабыта эрээри, АБДь биллэриллиэҕиттэн чуумпу олоҕо уларыйбыт. Ол кэмтэн, 2022 сылтан Санкт Петербург уонна Ленинградскай уобалас госпиталларыгар эмтэниини ааһа сылдьар буойуттарбытыгар көмөлөһөр.

– Бу Булгунньахтаахха арыллыбыт, буойуттарбытыгар олус туһалаах лааҕыр үлэтигэр кытта сылдьабыт. Төһө даҕаны Санкт Петербург куоракка олордорбут, сайын ахсын төрөөбүт дойдубутугар кэлэбит. Уолаттар олус астыннылар, сынньаннылар дии санаатым.

Улахан уолум байыаннай, АБДь толоонугар дойдутун көмүскүү сылдьар. Онон бэйэбитин дьоруой курдук санаммаппыт. Биһиги хас биирдиибит ийэ буоллахпыт дии. Хас биирдии байыаска ийэлии сыһыаннаһан, Сахабыт Сирэ кинилэри кытары тэҥҥэ баарын биллэрэ сатыыбыт.

Волонтердар ас астааһыны тэҥэ, улахан бааһырыныы ылбыт саллааттарга массаас оҥороллор, баттахтарын кырыйаллар. Аэропортка киирэн аймахтарын көрсөбүт, бастаан утаа ханна барыахтаахтарын, тугу гыныахтаахтарын кэпсиибит. Буойуттарбытыгар анаан араас кэнсиэрдэри даҕаны тэрийэ сырыттыбыт. Санкт Петербург куоракка биир дойдулаахтар түмсүүлэрэ тэрийбит ыһыаҕар сырытыннарбыппыт.

Бааһырыы ылбыт буойуттар Питертэн ураты чугас сытар куораттарга – Выборгка, Кронштадка, Пушкиҥҥа о.д.а. сирдэргэ эмтэниини ааһаллар. Кэлин кырасдааныскай даҕаны балыыһаларга киллэрэллэр. Кими даҕаны умнубакка, бэйэбит оҕолорбутугар сылдьар курдук сананан көмөлөһөбүт.

Дьиэтээҕи ас кэллэҕинэ олус даҕаны үөрэллэр! Саха Сириттэн тиксэриллибит этинэн бэрэски, кус миинин, халадьыас оҥорон илтэхпитинэ, кыра оҕолуу астыналлар, махтаналлар. Сахалыы тылынан кэпсэтэллэриттэн сүргэлэрэ көтөҕүллэр ээ!

Маннык госпиталларга сырыыларбытыгар биир дойдулаахтарбытын ыйыталаһабыт, баҕар биллибэт буойун биһиги биир дойдулаахпыт буолуо диэн, докумуоннарын үөрэтэбит, табличкаларын көрөбүт. Биирдэ оннук сылдьан, биинтэнэн бүтүннүү бүрүллүбүт уолу реанимация салаатыгар булан турардаахпын. Аатын-суолун табличкатынан көрөн, саха быһыылаах диэн чугаһаабытым. Саахардаах кыһыл отон сиэн баран, дойдутун ахтылҕана тахсан уйадыйан хараҕын уута сүүрбүтэ билигин да харахпар баар.

Сахабыт Сирин олохтоохторун көмөлөрө олус күндү

“Саха-Питер волонтерга” Санкт Петербурга эрэ олорор дьон буолбакка, Дьокуускай куорат олохтоохторо кытары бааллар. Биир оннук киһинэн Дьокуускай куорат олохтооҕо, Чурапчы Хоптоҕо нэһилиэгиттэн төрүттээх Галина Николаевна Решетникова буолар. Кини бу сыралаах уопсастыбаннай үлэтин туһунан маннык сэһэргиир:

– I-кы Малдьаҕар нэһилиэк Булгунньахтааҕар буолан ааспыт сынньалаҥ лааҕырыгар АБДь бэтэрээннэрэ олус үчүгэйдик дуоһуйа сынньанан, араас күрэхтэһиилэргэ кыттан үөрэн-көтөн кэлбиттэрин көрөммүн астынным уонна маннык тэрээһиннэр олус наадалаах эбиттэр диэн санаам күүһүрдэ. Нэһилиэк дьаһалтатын үлэһиттэригэр, Нам улууһуттан анаан-минээн кэлэн уолаттарга алгыс оҥорбут, айылҕаттан айдарыылаах Даурия Сиэллээх Сэгэйэҕэ уонна уолаттар эттэрин-сииннэрин чэбдигирдэн массаастаабыт Варвара Слепцоваҕа ис сүрэхтэн махтал тылларбын тиэрдэбин.

Ох саанан ытыы, дартс, корн-холл күрэхтэрин ыыппыт нэһилиэк көхтөөх уопсастыбанньыктарыгар улахан махталбын этэбин уонна бу бырайыак өссө даҕаны инникилээх, күүскэ сайдан истин диэн баҕарабын.

Бэйэм волонтердаан саҕалаабытым туһунан кэпсээтэххэ, биир дойдулаахтарым Чурапчы улууһун Хоптоҕо нэһилиэгин олохтоохторо АБДь саҕаланыаҕыттан гуманитарнай көмөнү хомуйууга көхтөөх кыттыыны ылаллар. “Саха-Питер волонтер” хамсааһыны кытары билсиим бэрт соһуччу буолбута. Ол курдук, 2022 сыллаахха «Саха-Питер волонтердарын” салайааччыта Варвара Дмитриевна Илларионова бииргэ үөрэммит оҕолоругар көмө көрдөөн суруйбутун быһа гыммакка нэһилиэктэригэр ыҥырыы таһаарбыттара. Хоптоҕоҕо үлэлиир “Арассыыйа Ийэлэрэ” уопсастыбаннай хамсааһын салаатын салайааччыта Валентина Николаевна Петрова уонна олохтоох дьаһалта нэһилиэк дьонун түмэ тардан ынах, убаһа этин, собо, арыы, хаан, быар уо.д.а эт-ас хомуйан баһыылкалары оҥорон Дьокуускайга ыыппыттара. Мин “Якутия” авиахампаанньанан баһыылкалары ыытарга көҥүл ыспыраапка ылан портка киллэрбитим. Бу курдук Сахабыт Сириттэн аан маҥнайгы иҥэмтиэлээх дойдубут аһа Санкт Петербург куоракка тиксэриллэр кыахтаммыта. Бастакы билсиһиибит саҕаланан, билигин даҕаны нэһилиэкпит дьоно-сэргэтэ сыл аайы көмөлөһө тураллар. Ол кэннэ Саха Сирин араас муннуктарыттан маннык көмө хомуллан тиксэриллэр буолбута.

Ол кэмтэн, тиһигин быспакка, Санкт Петербург куорат госпиталларыгар АБДь араас эчэйиилэри ылан эмтэнэр биир дойдулаахтарбытыгар улуустартан үтүө-амарах санаалаах дьоммут көмө оҥороллор. Буойун уолаттарбытыгар Сахабыт Сирин минньигэс соботун, балыгын, куһун, хааһын, араас көрүҥ этин, отонун уо.д.а. иҥэмтиэлээх астарын тиэрдэллэр. Ону Светлана, Владислав Диодоровтар-Лаврентьевтар хомуйан-тэрийэн Санкт Петербург куоракка тиксэрэллэр. Уолаттарга дойдуларын аһа түргэнник атахтарыгар туралларыгар, үтүөрэллэригэр төһүү күүс буолар.

Былырыын «МИРные руки ангела» волонтердар салайааччыларын Ирина Раднасамбуевна Бурлованы кытта Мииринэй куоракка бара сылдьан билсэн турардаахпын. Кинилэр биһиги көрдөһүүлэрбитин, уолаттар туохха наадыйалларын олус болҕомтолоохтук истибиттэрэ. Сотору буолан баран инбэлиит кэлээскэлэрин, атахтарыгар эпэрээссийэлэнэн Елизаров аппарааттаах уолаттарга анаан липучкалаах, кнопкалаах шортиктары тигэннэр, памперстары, сыттык-косточкалары уо.д.а. олус наадалаах маллары баһыылкалаан, Санкт-Петербург госпиталларыгар эмтэнэр буойуттарбытыгар ыыппыттара долгутуулаах.

Манна даҕатан эттэххэ, анал шортиктар атыыга мээнэ тахсыбаттар, оттон бааһырбыттарга күннэтэ тутталларыгар олус наадалаахтар. Маныаха Мииринэй амарах санаалаах иистэнэр эбэлэрэ, ийэлэрэ, эдьиийдэрэ маҕаһыынтан туох да уратыта суох гына, эмтэнэри түргэтэтэр шортиктары тигэн биэрдилэр, баһыылкалаан тиксэрдилэр. Ону волонтер кыргыттарбыт госпиталларынан сылдьан байыастарга туттараллар.

Биһиги эмиэ туора турбаппыт. Мииринэйгэ анал хаххалыыр сиэккэни өрүүгэ матырыйаал сакаастаабыттарын, Дьокуускайтан атыылаһан ыыталаатым. Ол курдук, волонтердар омугуттан, олорор сирдэрэ ырааҕыттан-чугаһыттан тутулуга суох биир санаанан уолаттарбытыгар, бэйэ-бэйэбитигэр көмөлөсүһэ сатыыбыт.

Бэйэм 2022 сыл бүтэһигэр Санкт-Петербурга тиийэ сылдьыбытым. Саҥа дьыл бырааһынньыктарын кэнниттэн Бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэҕэ тиийэн исписэлиистэри кытары билсибитим. Волонтердар көмөҕө наадыйалларын билэммин, “Саха-Питер волонтердарын” кытта байыаннай мэдиссиинэ академиятын госпиталларыгар сылдьан саҕалаабытым. Эмтэнэ сытар уолаттары кытары көрсөн, кэпсэтэн баран олус уйадыйбытым, долгуйбутум, сонньуйбутум. Биирдэ бааһырбыт байыастары аҕалбыт борт кэлбитигэр тиийбитим. Онно палааталарга миэстэ суох буолан, көрүдүөргэ сытар саха уолун булбутум. Уу иһэрдибиппэр, кыайан саҥарар да кыаҕа суох уол долгуйан хараҕын уута сүүрбүтүн көрөн олус долгуйбутум. Кэргэнигэр видео сибээһинэн эрийэн ханнык госпиталга киирбитин эппитим, уоскуппутум.

Волонтер кыргыттар олус эйэлээхтэрин, ханнык да боппуруостан туора турбаттарын, хас биирдии саллаат кыһалҕатын быһаарса сатыылларын көрөн бэйэбэр чугастык ылыммытым. Ол курдук, Саха Сириттэн баһыылкалар кэллилэр даҕаны, тутатына Бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэ үлэһиттэрэ аэропортан массыынанан аҕалаллар. Онно волонтердар түмсэ түһээт, кэлбит аһылыгы тоҥордор лаардарга наардаан, сааһылаан уураллар. Ким, ханнык госпиталларга сытар байыастарга барарын быһаарсан, кэлбит көмө аһылыгы дьиэбитигэр илдьэн астыыбыт.

Санкт-Петербурдааҕы Бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэ үлэһиттэрэ бары (салайааччы Евгений Михайлович Петров) байыастары өйүүллэр, докумуон чааһыгар көмөлөһөллөр. 2023 сылтан ыараханнык эчэйбит буойуттары көрсө кэлбит дьоҥҥо анаан гостиницаны кытта дуогабар түһэрсибиттэрэ улахан көмө буолар. Онон бу боппуруос бүддьүөттэн өйөбүллэнэн быһаарыллан иһэр эрээри, үп ситэри тиийбэт.

Бэрэстэбиитэлистибэ байыаннай мэдиссиинэ академиятын кытары быйыл саас сөбүлэҥ түһэрсэн, икки волонтер кыргыттар госпиталларга киирэллэригэр-тахсалларыгар пропуск оҥорон биэрдилэр. Бу кыһалҕалаах боппуруоһу быһаарсарга улахан ситиһии буолар. Кинилэр харгыһа суох киирэн байыастарбытын көрсөр кыахтаннылар.

Бастаан утаа волонтердар госпиталларга, буойуттар дьыалаларынан сүүрэллэригэр тырааныспарка ороскуоттара хайдах да толуйуллубатын сөҕө истибитим. Биэнсийэ харчыта кырыымчык буолара биллэр. Маныаха сорох ороскуоту толуйар буолбуттара үөрдэр.

Бу курдук үтүө санаалаах, бэйэлэрэ сүрэхтэрин баҕатынанан сылдьар уопсастыбанньык волонтер кыргыттар үтүөлэрэ сыаналана турарыгар баҕарабын. Кистэл буолбатах, маннык ыарахан үлэни эт-хаан, уйулҕа даҕаны өттүнэн киһи барыта тулуйбат. Волонтердар доруобуйаларыгар охсуулаах, инсууллаабыттар бааллар. Кинилэр доруобуйаларын тупсарыналларыгар, чэбдигирии ааһалларыгар Саха Сирин бырабыыталыстыбата көмө көрөрө буоллар диэн баҕалаахпын.

Булгунньахтаахтар көмөлөрө

Түмүкпэр кылгастык кэпсээтэххэ, Анал байыаннай дьайыы кыттыылаахтарыгар анаммыт лааҕыр Булгунньахтаах нэһилиэгэр үһүс сылын үлэлиир. Саха Сирин биир төрүт-уус нэһилиэгин олохтоохторо дойдуга ыарахан кэми сөпкө өйдүүллэр, көмө оҥорортон туора турбаттар. Кинилэр ыарахаттартан куота көппөккө, икки сыл анараа өттүгэр дьокутааттары кытары сүбэлэһэн баран, култуурунай тэрээһиннэртэн киирбит үбү “Анал байыаннай дьайыы кыттыылаахтарын өйөөһүн” пуондатыгар киллэрэллэрэ үтүө холобурунан буолар диэн бэлиэтиэххэ сөп. Быйыл эр дьон түмсэн, харчы бырахсан икки массыынаны АБДь толоонугар ыыппыттар. “Солко өрөөччүлэр” хаххалыыр сетка өрөллөр, тэрилтэлэр графигынан көмө буолаллар. Бу курдук аһымал аахсыйалар тиһигин быспакка ыытыллаллар. Сахабыт Сирин бары нэһилиэктэригэр, куораттарыгар маннык үтүө үлэ араас көрүҥэ оҥоһуллалларыгар саарбахтаабаппыт.

Галина МАТВЕЕВА

Хаартыскалар: Дарина Никифорова.