- Бэрт Ууһун нэһилиэгиттэн 1941 сыл атырдьах ыйын 15 күнүгэр сэриигэ маҥнайгы хомуурга барбыттар. Олороллор: Е.Р.Ширяев, М.П.Копырин (байыаннай формалаах) И.Н.Иванов. Тураллар: С.В.Охлопков, К.Н.Местников, И.П.Бочкарев, Г.И.Черкашин, Р.З.Копырин, И.Н.Черкашин
Бэрт Ууһун эр дьоно үксүлэрэ оччолорго Чурапчы байыаҥкамаатынан бэбиэскэлэнэн сэриилэһэр аармыйаҕа ыҥырыллыбыттара. Үлэ фронугэр бэбиэскэ тутан, тыылга 30 киһи үлээлээбитэ.
Ийэ дойдуларын көҥүлүн туруулаһан, сырҕан өстөөҕү утары кырыктаах кыргыһыыга хааннарын тохпут, сырдык тыыннарын толук уурбут аҕа дьоммутун -- хорсун буойуттары, быстыы-хоргуйуу аргыстаах ыар үлэҕэ хам баттаппыт, санаалара булгуруйбатах тыыл саллааттарын, оччотооҕу оҕо-дьахтар, эдэр-эмэн эрэйдээхтэри – ахтар, ааттарын ааттыыр, кэриэстэрин үйэтитэр, сурукка-бэлиэҕэ хаалларар ытык иэспит буолар.
Бирикээс кытанаах этэ
Аҕам, үлэ, сэрии бэтэрээнэ Сергей Петрович Копырин 1918 сыллаахха нэһилиэк ыһыах ыһар Туолай алааһыгар иккис оҕонон күн сирин көрбүтэ.
Саһылыкааҥҥа Долоҕоҥ оскуолатыгар түөрт кылааһы бүтэрбитэ. 1930 сыллаахха баҕа өттүнэн саҥа тэриллибит «Хаҥа» холкуоска киирбитэ. Араас үлэҕэ сылдьан, Мындаабатааҕы МТС-ка тырахтарыыс кууруһун бүтэрбитэ. Онон 1938 сылтан сэриигэ барыар диэри холкуоһугар тырахтарыыстаабыта. 1941 сыллаахха бастакы хомуурга хабыллан, сэриигэ аттаммыта.
Балтараа ый Чита куоракка байыаннай бэлэмнэниини ааһан баран, генерал Рокоссовскай хамандыырдаах 16-с аармыйа 46-с полкатын састаабыгар киирсэн, Москва куорат көмүскэлигэр сэриилэспитэ. Смоленскай куораты, уобалаһы босхолоспута.
"Кэннигит диэки биир да хардыыны оҥорбоккут! Кэннигитигэр --Москва! Бирикээс кытаанах этэ. Өстөөх тааҥкатын траншея нөҥүө үрдүбүтүнэн аһаран баран, уматыктаах бытыылканан кэнниттэн мотуоругар быраҕарбыт. Оччоҕо кэбэҕэстик умайара. Тутуһан туран, хапсыһыыга уһуктаах ыстыык, сытыыламмыт саллаат лаппаакыта абырыыллара. Биһиги хаатыҥкалаах буолан, тирэхтээх этибит. Өстөөх саппыкылаах буолан, хааннаах чигдигэ халтарыйан охторо. Тыын харбыһыыга ыстыыкпытынан, лаппаакыбытынан өстөөҕү кэйгэллиирбит. Өлөр-тиллэр хапсыһыыларга кэрээммититтэн тахсан, эргиччи хааны көрөн, хааҥҥа буккуллан, дэлби кыыллыйан хааларбыт, -- диэн аҕам өрө тыынан ыла-ыла ахтар-саныыр буолара.—Биһиги Охонооһой эһэлиин Аҕа дойду сэриитин бэтэрээннэрэ буолабыт. Эһиги этэҥҥэ олороргут туһугар улуу нуучча норуотун уолаттарын кытта бииргэ Гитлер сэриитин сууһарсыбыппыт. Ол туһунан кэлин, бойобуой наҕараадаларбын уура сылдьан, сиэннэрбэр, тымыр-сыдьаан ыччаппар өйдөтөн кэпсиир буолаар»,-- аҕам барахсан бэйэтин кэриэс-хомуруос тылларын эппитэ.
Аҕам үгүс кыргыһыыларга, араас чаастарга самоходнай орудие снарядын иитээччинэн, хайыһар биригээдэтигэр автоматчигынан сэриилэспитэ. Ыарахан бааһырыыны ылан, Энгельс куорат госпиталыгар хас эмэ ый эмтэнэн баран, 1943 сыл сааһыгар дойдутугар Аҕа дойду сэриитин II истиэпэннээх уордьаннаах эргиллэн кэлбитэ. Кэлин “Германияны кыайыы иһин”, элбэх мэтээлинэн, Кыайыы 40 сылыгар Аҕа дойду сэриитин I истиэпэннээх уордьанынан наҕараадалааммыта. Төрөөбүт дойдутугар сэрииттэн айгыраабыт олоҕу чөлүгэр түһэриигэ араас үлэҕэ, ол иһигэр холкуос бэрэссэдээтэлин солбуйааччынан таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. Сэриигэ ылбыт бааһа-үүтэ көбөн, доруобуйата лаппа мөлтөөн, 1996 сыллаахха “Георгий Жуков" үбүлүөйүнэй мэтээлинэн наҕараадаланан баран, ыам ыйыгар күн сириттэн букатыннаахтык барбыта.
Удьуору салҕааччы
Аҕам олоҕор табыллыбатаҕа. Иккитэ кэргэннэнэн, уон икки оҕону төрөппүттэрэ да, оҕо турбатаҕа. Кэргэннэрэ эмиэ ыалдьан өлөөхтөөбүттэрэ. Кырдьаҕастар: “Өтөх төҥүргэстээх”, -- дииллэринии, мин, Михаил Сергеевич Копырин, соҕотоҕун ордон, киһи хара буолбутум.
1972 сыллаахха Намнааҕы 2-с №-дээх СПТУ-ну бүтэрэн, уопсайа 38 сыл суоппарынан үлэлээбитим. Билигин биэнсийэҕэ олоробун. Тапталлаах кэргэним Аанчыктыын алта оҕону төрөтөн, атахтарыгар туруордубут, уон үс сиэннээхпит. Уолаттарым "Үрдэл” диэн тутуу биригээдэтин тэрийэн, 2013 сылтан хас сайын аайы нэһилиэктэригэр, итиэннэ куоракка мэндиэмэннээх уонна этээһэ суох мас дьиэлэр көҥдөйдөрүн тутуунан дьарыктаналлар. Элбэх гарааһы, олбуордары оҥороллор. Кыһын буоллаҕына, улахан кыамталаах камаз массыыналар уруулларын тутан, аҕаларын, эһэлэрин туйахтарын хатаран, таһаҕас таһаллар, сыллата ыраах айанныыллар. Кинилэргэ мэлдьитин күөх уот умайдын диэн алгыы хаалабын.
Копыриннар кыайыыны уһансыбыттара
Хаан абаҕам Копырин Михаил Петрович 1941 сыллаахха атырдьах ыйыгар бэбиэскэ тутан, сэриигэ барбыта. Кини Москва куорат анныгар кимэн киириигэ ахсынньыга дьоруойдуу охтубутун туһунан "хара сурук" кэргэнигэр Маайаҕа кэлбитэ. Маайа Мэхээлэттэн соҕотох уол оҕолонон, чохтоох Кангалас бөһүөлэгэр олохсуйбута. Онно көмүллүбүтэ, онон оҕолор, сиэннэр эһэлэрэ ситэ олорботох олоҕун салгыыллар.
Захар Семенович Копырин Прокопий, Роман, Семен диэн уолаттардааҕа. Аҕалара "Хаҥа” холкуос ууһа этэ. Икки улахана Прокопий, уонна Роман эмиэ сэрии уоттаах хонуутугар охтубуттара. Роман Захарович 1945 сыллаахха муус устар 5 күнүгэр Закарпатьеҕа Логова ыстаансыйа иһин кыргыһыыга сырдык тыына быстыбыта. Убайдара Прокопий Захарович 1944 сыллаахха Брянскай куораты босхолооһуҥҥа дьоруойдуу охтубута. Прокопийдаах Роман кыра бырааттара Семен Захарович Нам улууһугар олорор. Иккис Хомустаах кыыһа Эверестова Прасковья Степановналыын ыал буолан, уон оҕоломмуттара. Кинилэр оҕолоро-уруулара кыргыс хонуутугар дьоруойдуу охтубут абаҕаларын сырдык ааттарын ааттаталлар.
Аҕам бииргэ төрөөбүт кыра быраата Николай Петрович, сэрии тулаайаҕа, аймахтарынан, сэрииттэн кэлбитин кэннэ аҕабар Сергей Петровичка иитиллэн, киһи хара буолан, Сыҥаах нэһилиэгин Элэһиниттэн төрүттээх Петухова Мария Прокопьевналыын дьылҕаларын холбообуттара. Хомойуох иһин, эдэр сааһыгар оһолго түбэһэн бараахтаабыта. Мария Прокопьевна кыыс сылдьан бэбиэскэ тутан, сэрии кэмигэр үлэ фронугар ыҥырыллан, Покровскайдааҕы кирпииччэ собуотугар хас да сыл үлэлээбитэ. Саҥаспыт барахсан үлэ фронун, тыыл, үлэ бэтэрээнэ, алта оҕотун бэйэтэ улаатыннартаан, атахтарыгар туруорбута.
Олох салҕанар, утум быстыбат. Балысхан сайдыылаах XXI үйэҕэ күн сырдыгын көрүөхтээх, үүнүөхтээх кэнэҕэски ыччаттарыгар олох олоруу үрдүк аналын бэлэхтээбит, ол олохпут туһугар өлөрөр-өһөрөр өстөөхтөн, сырдык тыыннарын толук ууран туран, дойдуларын көмүскээбит ытык дьоммут сибэтиэй ааттарын, сырдык кэриэстэрин ааттатар, үйэтитэр аналбытын чиэһинэй олохпутунан, үлэбитинэн, суобаспытынан бигэргэтэбит.
Биһиги нэһилиэкпит дьоно-сэргэтэ сэриигэ хааннарын тохпут биир дойдулаахтарын кэриэстиир. Кыайыы 70 сылыгар туруорсаннар, нэһилиэкпитигэр Чита куораттан аҕалан, дьиҥнээх сэриигэ кыттыбыт, 76 мм пушканы аҕалан, Кыайыы болуоссатыгар туруорбуттара. Кыыс Хаҥа алааска, Сыырдаахха мэҥэ бэлиэлэр тураллар.
Сырдык тыыннарын толук уурбут биир дойдулаахтарбыт олорботох олохторун ыччаттара салгыыллар, үйэтитэллэр. Уруй буоллун -- саха ньургун уолаттарыгар, Кыайыы саллааттарыгар!
Михаил Копырин,
сэрии кыттыылааҕын уола,
үлэ бэтэрээнэ,
СӨ тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна
Сыырдаах, Уус Алдан.
.
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
