Политика

Афанасий Петрович Чурапчы Хайахсытыттан хоту Эдьигээн оройуонун Натааратыгар күүс өттүнэн көһөрүллүүгэ түбэспит Петр Афанасьевич уонна Елена Васильевна Илларионовтар дьиэ кэргэҥҥэ 1942 сыллаахха алтынньы 18 күнүгэр төрөөбүтэ.

Төһө да бэлиитикэ эйгэтигэр үлэлээтэр, хоһоон-ырыа аргыстааҕа, муусука абылаҥар кыра эрдэҕиттэн ылларбыта. Оскуола кэнниттэн кулууп сэбиэдиссэйинэн, ырыа учууталынан үлэлээбитэ.

1971 сыллаахха Свердловскайдааҕы юридическай институту бүтэрэн, Дьокуускайга нотариуһунан, Покровскайга судьуйанан, саҥа тутуллубут Нерюнгрига норуодунай суутун тэрийэн, онно 11 сыл суут бэрэссэдээтэлинэн, Нерюнгритааҕы дьиэ тутар кэмбинээккэ каадыр отделын начаалынньыгынан, онтон Дьокуускайга куорат ситэриилээх кэмитиэтигэр, Үрдүкү Сэбиэт аппараатыгар, СӨ бастакы Бэрэсидьиэнэ Михаил Ефимович Николаевка сүбэһитинэн, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннай Мунньаҕын бэрэстэбиитэллэрин палаататын бастакы бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбитэ.

Аҕа кэллиэгэлэрин аатын үйэтитэр тэрээһиҥҥэ Ил Түмэнтэн дэлэгээссийэ тахса сырытта: Бэрэссэдээтэл Алексей Еремеев уонна норуот дьокутааттара Михаил Гуляев, Павел Петров, Владимир  Чичигинаров, Андрей Николаев, Павел Пинигин, Семен Никитин.

Биир кэмҥэ Ил Түмэҥҥэ алтыһан үлэлээбит дьонноруттан: бастакы ыҥырыылаах Ил Түмэн дьокутааттара Ирина Бояринова, Платон Ощепков, Александр Власов, СӨ Бочуоттаах гражданина, Ил Түмэн I ыҥырыылаах мунньаҕын Өрөспүүбүлүкэ палаататын Бэрэссэдээтэлэ Егор Ларионов, СӨ Конституционнай суутун бастакы Бэрэссэдээтэлэ Дмитрий Миронов, СӨ Конституционнай суутун астаапкаҕа олорор судьуйата Валерий Филиппов.

Чурапчы улууһун баһылыга Степан Саргыдаев, Чурапчы улууһун дьокутааттарынСэбиэтин бэрэссэдээтэлэ, Хайахсыт нэһилиэгин баһылыга Тарас Тарасов-Тускул, Афанасий Петрович кэргэнэ Венера Илларионова кыттыыны ыллылар.

Маны тэҥэ үөлээннээхтэрэ кэлбиттэр: бииргэ үөрэммит доҕоро СӨ Үөрэххэ уонна наукаҕа министиэристибэтин бэтэрээннэрин Сүбэтин бэрэссэдээтэлэ Нина Колмогорова, Нерюнгри куорат бастакы тутааччыта, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, норуот уус-уран оҥоһуктарын маастара Борис Корнилов, Нерюнгри куорат таможнятын сулууспатын бэтэрээнэ Прасковья Корнилова, Нерюнгри судебнай департамент отделын начаалынньыга Александр Петров.

Нэһилиэк баһылыга Тарас Лукич Тарасов Афанасий Илларионов аатын үйэтитэр үлэлэрин кэпсээтэ. Хайахсыт нэһилиэгэ кэнники сылларга күүскэ сайдан иһэрин эттэ. Ол курдук, 30-ча сыл кэтэһиллибит оскуола-саад тутуллан, балаҕан ыйын 1 күнүгэр аһыллыыта буолуохтаах. Ону сэргэ нэһилиэккэ сайыҥҥы уу ситимэ тардыллыахтаах. Күһүн Албан аат болуоссата аһыллыахтаах.

Ааспыт сайын кутталы суоһуур балаһыанньа өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн бүрүүкээбитэ. Ол курдук, кураантан ойуур баһаардара турбуттара. Хайахсыкка ойуур уота 10 км чугаһыы сылдьыбыт. Маныаха олохтоохтор, биир сомоҕо буолан, күүскэ үлэлээбиттэрин аҕынна, махтанна.

Ол курдук, Ил Түмэнтэн дэлэгээссийэ тахса сырытта: Бэрэссэдээтэл Алексей Еремеев уонна норуот дьокутааттара Михаил Гуляев, Павел Петров, Владимир  Чичигинаров, Андрей Николаев, Павел Пинигин, Семен Никитин.

Ил Түмэн спикерэ Алексей Еремеев эҕэрдэ тылыгар Афанасий Илларионов 1993 сыллаахха норуот дьокутаатынан талыллан, Ил Түмэн икки палааталаах мунньаҕар бэрэстэбиитэллэр палааталарын бэрэссэдээтэлинэн дьон-сэргэ сэргиир гына ситиһиилээхтик, норуотугар туһалаахтык үлэлээбитин бэлиэтээтэ. Өрөспүүбүлүкэ Төрүт сокуонун ылынарыгар, Арассыыйаны кытары тэҥ бырааптаах сыһыан олохтоноругар сүҥкэн кылааттааҕын эттэ.

«Дойду ыһыллан, саҥа судаарыстыба быраабын оҥкула ылылларыгар, Афанасий Петрович курдук билиилээх-көрүүлээх, уопуттаах юрист кылаата сүҥкэн. Ил Түмэн Бэрэстэбиитэллэрин палаататын салайбыта, ол үлэтин түмүгэ билиҥҥэ диэри дьон-сэргэ өйүгэр-санаатыгар хаалбыта мээнэҕэ буолбатах. Кини Чурапчытын дьонугар, билигин үлэлиир норуот дьокутааттарыгар, судаарыстыбаннай диэйэтэллэргэ холобур буолар үтүө өйдөбүл буолар», - диэн туран, кэлбит ыһыахтарынан, Өрөспүүбүлүкэбит 100, Арассыыйа састаабыгар киирбиппит 390 сылларынан эҕэрдэлээтэ. Инникитин даҕаны Чурапчы улууһа сайдарыгар, тыа хаһаайыстыбата кэҥииригэр, маныаха ыччат дьону сыһыаран үлэлиир үтүө үгэһи үксэтэллэригэр баҕарда.

Анал дьаһалынан А.П. Илларионовка үбүлүөйдээх хамыыһыйа тэриллэн үлэлиирин сырдатта. Илларионовскай ааҕыылар ыытыллалларын, алтынньы ыйга Ил Түмэҥҥэ уопсастыбаннас кыттыылаах улахан мунньах буоларын иһитиннэрдэ. “Үрүҥ тунах ыһыахпыт табылыннын, сырдыкка, кэрэҕэ, сайдыыга туһаайдын”, -- диэн туран, Бочуоттаах грамоталары, Махтал суруктары туттарда.

Ил Түмэн ыччат дьыалаларыгар, физическэй култуураҕа уонна спорка сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Гуляев Михаил:

--Биһиги Афанасий Петровичтыын 1993 сыллаахха иккиэн Чурапчыттан талыллан, дьокутаат аатын ылбыппыт. 1994 сыл тохсунньу 25 күнүгэр Афанасий Петрович Ил Түмэн Бэрэстэбиитэллэрин палаататын, оттон Егор Михайлович Ларионов Өрөспүүбүлүкэ палаататын бэрэссэдээтэлэ буолбуттара. Онтон ыла Афанасий Петровичтыын олох ыкса үлэлээбиппит. Афанасий Петрович элбэхтэ миэхэ сүбэлиирэ. Өйүнэн-санаатынан норуотун туһугар кыһаллара. Сүрдээх элбэх дьаһаллары, сөптөөх үлэни хамнаһы ыыппыта. Сэбиэскэй Сойуус эстибитин кэннэ, саҥа Арассыыйаҕа сөп түбэһиннэрэн, сокуоннар ылыллыбыттара. Бу кэмҥэ билиилээх, өйдөөх бэрэссэдээтэл үлэлээбитэ билигин даҕаны көмө-тирэх буолар. Өрөспүүбүлүкэ туруутугар, суверенитет, Конституция ылыллыытыгар, Декларация оҥоһуллуутугар Афанасий Петрович оруола улахан.

Бу сылы хайахсыттар ситиһиилэрдээх көрсөҕүт. Ол курдук, өр сылларга туруорсуллубут, Афанасий Петрович аатын сүгэр оскуола үлэҕэ киирэн эрэр. Быйыл сайыҥҥы уу ситимэ тардыллар -- сайдыы биир суола арыллыа турдаҕа. Ыһыаҕы бастакынан ыстыгыт, алгыс тыла этиллибитэ инникитин өссө улахан түмүктэрдээх буолуо диэн эрэнэбит.

Ил Түмэн ыччат дьыалаларыгар, физическэй култуураҕа уонна спорка сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Гуляев Михаил:

--Биһиги Афанасий Петровичтыын 1993 сыллаахха иккиэн Чурапчыттан талыллан, дьокутаат аатын ылбыппыт. 1994 сыл тохсунньу 25 күнүгэр Афанасий Петрович Ил Түмэн Бэрэстэбиитэллэрин палаататын, оттон Егор Михайлович Ларионов Өрөспүүбүлүкэ палаататын бэрэссэдээтэлэ буолбуттара. Онтон ыла Афанасий Петровичтыын олох ыкса үлэлээбиппит. Афанасий Петрович элбэхтэ миэхэ сүбэлиирэ. Өйүнэн-санаатынан норуотун туһугар кыһаллара. Сүрдээх элбэх дьаһаллары, сөптөөх үлэни хамнаһы ыыппыта. Сэбиэскэй Сойуус эстибитин кэннэ, саҥа Арассыыйаҕа сөп түбэһиннэрэн, сокуоннар ылыллыбыттара. Бу кэмҥэ билиилээх, өйдөөх бэрэссэдээтэл үлэлээбитэ билигин даҕаны көмө-тирэх буолар. Өрөспүүбүлүкэ туруутугар, суверинитет, Конституция ылыллыытыгар, Декларация оҥоһуллуутугар Афанасий Петрович оруола улахан.

Бу сылы хайахсыттар ситиһиилэрдээх көрсөҕүт. Ол курдук, өр сылларга туруорсуллубут, Афанасий Петрович аатын сүгэр оскуола үлэҕэ киирэн эрэр. Быйыл сайыҥҥы уу ситимэ тардыллар -- сайдыы биир суола арыллыа турдаҕа. Ыһыаҕы бастакынан ыстыгыт, алгыс тыла этиллибитэ инникитин өссө улахан түмүктэрдээх буолуо диэн эрэнэбит.

Ил Түмэн экэнэмиичэскэй, инвестиционнай уонна бырамыысыланнай бэлиитикэҕэ сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Павел Петров силиһэ-мутуга, төрдө-төбөтө эмиэ Чурапчы буоларын кэпсээтэ. Эбэтэ Софья -- хайахсыттартан биир уһун үйэлээхтэрэ. “Маҥнайгы атылбын манна оҥорбутум”, -- диэтэ. «Бу сир кыаҕы, дьулууру биэрбитэ. Аныгы кэмҥэ дьон бэйэ-бэйэлэрин кытары алтыһара, кэпсэтэрэ аччаата, маныаха ыһыах илии-илииттэн тутуһан, биир сомоҕо буоларга олук буолар. Бу сиртэн Аҕа дойду сэриитигэр мин төрүттэрим барбыттара”, - диэн этэн туран, оскуола үөрэнээччилэригэр аҕатын аатынан анал истипиэндьийэлэри туттартаата. Аҕата СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Хайахсыт нэһилиэгиттэн төрүттээх Петр Гаврильевич Петров 60-70-с сылларга Чурапчы улууһугар дьокутаатынан үлэлээбит.

Ил Түмэн ыччат дьыалаларыгар, физическэй култуураҕа уонна спорка сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Гуляев Михаил:

--Биһиги Афанасий Петровичтыын 1993 сыллаахха иккиэн Чурапчыттан талыллан, дьокутаат аатын ылбыппыт. 1994 сыл тохсунньу 25 күнүгэр Афанасий Петрович Ил Түмэн Бэрэстэбиитэллэрин палаататын, оттон Егор Михайлович Ларионов Өрөспүүбүлүкэ палаататын бэрэссэдээтэлэ буолбуттара. Онтон ыла Афанасий Петровичтыын олох ыкса үлэлээбиппит. Афанасий Петрович элбэхтэ миэхэ сүбэлиирэ. Өйүнэн-санаатынан норуотун туһугар кыһаллара. Сүрдээх элбэх дьаһаллары, сөптөөх үлэни хамнаһы ыыппыта. Сэбиэскэй Сойуус эстибитин кэннэ, саҥа Арассыыйаҕа сөп түбэһиннэрэн, сокуоннар ылыллыбыттара. Бу кэмҥэ билиилээх, өйдөөх бэрэссэдээтэл үлэлээбитэ билигин даҕаны көмө-тирэх буолар. Өрөспүүбүлүкэ туруутугар, суверинитет, Конституция ылыллыытыгар, Декларация оҥоһуллуутугар Афанасий Петрович оруола улахан.

Бу сылы хайахсыттар ситиһиилэрдээх көрсөҕүт. Ол курдук, өр сылларга туруорсуллубут, Афанасий Петрович аатын сүгэр оскуола үлэҕэ киирэн эрэр. Быйыл сайыҥҥы уу ситимэ тардыллар -- сайдыы биир суола арыллыа турдаҕа. Ыһыаҕы бастакынан ыстыгыт, алгыс тыла этиллибитэ инникитин өссө улахан түмүктэрдээх буолуо диэн эрэнэбит.

Ил Түмэн экэнэмиичэскэй, инвестиционнай уонна бырамыысыланнай бэлиитикэҕэ сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Павел Петров силиһэ-мутуга, төрдө-төбөтө эмиэ Чурапчы буоларын кэпсээтэ. Эбэтэ Софья -- хайахсыттартан биир уһун үйэлээхтэрэ. “Маҥнайгы атылбын манна оҥорбутум”, -- диэтэ. «Бу сир кыаҕы, дьулууру биэрбитэ. Аныгы кэмҥэ дьон бэйэ-бэйэлэрин кытары алтыһара, кэпсэтэрэ аччаата, маныаха ыһыах илии-илииттэн тутуһан, биир сомоҕо буоларга олук буолар. Бу сиртэн Аҕа дойду сэриитигэр мин төрүттэрим барбыттара”, - диэн этэн туран, оскуола үөрэнээччилэригэр аҕатын аатынан анал истипиэндьийэлэри туттартаата. Аҕата СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Хайахсыт нэһилиэгиттэн төрүттээх Петр Гаврильевич Петров 60-70-с сылларга Чурапчы улууһугар дьокутаатынан үлэлээбит.

Ил Түмэн доруобуйа харыстабылыгар, социальнай көмүскэлгэ, үлэҕэ уонна дьарыктаах буолууга сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Чичигинаров Афанасий Илларионов ылбыт сокуоннара билигин даҕаны күүһүгэр сылдьалларын эттэ. “Улахан ыһыллыы кэмигэр сөптөөх сокуоннары бигэргэтэн, билигин этэҥҥэ айа-тута үлэлии олоробут. Бүгүҥҥү Сахабыт Сирэ ситиһиитэ, кыайыыта-хотуута – ол уларыта тутуу уустук кэмигэр сөптөөх суолу тутуспут, кэскиллээҕи түстээбит дьоммут үтүөлэрэ”, --диэтэ.

 Владимир Чичигинаров күтүөтүн эһэтэ Филипп Андросов эмиэ Хайахсыттан төрүттээҕин, көһөрүллүүгэ түбэһэн, Эдьигээн оройуонугар көспүтүн аҕынна. “Онно булт хаһаайыстыбатын тэрийэн, үрдүк ситиһиилэрдээх этэ”, -- диэтэ. Эмиэ Хайахсыттан төрүттээх Василий Бажедонов доруобуйа харыстабылыгар сүрдээх ситиһиилээхтик сүрүн травматологынан үлэлээбитин, ожоговай отделениены өр кэм салайбытын этэн туран, Хайахсыт дьоно-сэргэтэ ханна даҕаны буоллар, үчүгэй таһаарыылаах үлэһит буолалларын бэлиэтээтэ.

Сунтаар улууһуттан дьокутаат Андрей Николаев манна бастакытын кэлбитин, ол эрээри Хайахсыттан ииппит аҕата силистээҕинэн, бу киниэхэ иккис дойду буолар эбит.

Норуот дьокутаата Павел Пинигин ийэтинэн хос эһэтэ Ыстапаан Афанасьев төрүт сиригэр кэлэн турарыттан үөрэрин эттэ, урут Афанасий Илларионовтаахха ыалдьыттыылларын аҕынна.

Чурапчыттан дьокутаат Семен Никитин:

--Афанасий Петрович Эрилик Эристиин аатынан сопхуоска үлэлиирэ, мин партком сэкирээтэрэ этим. Ол кэмҥэ суруйааччылары кытары бэйэлэрин айымньыларын ааҕан, тыа хаһаайыстыбатын үлэһиттэригэр сэргэхситэллэрэ. Нерюнгри куоракка горкомҥа үлэлиир кэммэр Афанасий Петровичтыын ыкса билсибитим. Кини аҕатын кытары андылыыр этибит. Онно элбэх кэпсээни кэпсиирэ, хоһоонноруттан ааҕара. Үлэтигэр уһулуччу бэриниилээҕэ. Үлэлиир остуолугар докумуоннар өрөһүлүү сытар буолаллара. Сокуоннар, юридическэй докумуоннар, ол иһигэр айымньыларын кумааҕылара. “Барыта наада буолар”, -- диирэ.

 Ыалдьыттарга А.П. Илларионов үлэтин, олоҕун кэпсиир бэртээхэй быыстапкалары көрдөрдүлэр. Хайахсыттар уран уруһуйдьут, маһынан оҥоһук маастардара буолалларын илэ харахпытынан көрдүбүт.

Чурапчылар чулуу киһилэрин кэриэстииллэрэ кэрэхсэбиллээх, мантан күһүн өссө элбэх тэрээһин А.П. Илларионовка ананан буолуо диэн күүтэбит.

Галина Матвеева.