Политика

Ийэ сылын түмүктэрэ

Ил Түмэн дьиэ кэргэн уонна оҕо аймах дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Алена Атласова Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр Ийэ сылын чэрчитинэн сокуон көҕүлээһиннэрин туһунан кэпсээтэ:

- Саха Сиригэр Ийэ сыла түмүктэнэн эрэринэн, сыллааҕы үлэбит түмүгүн таһаарабыт. Сүрүн хайысхаларынан ийэ уонна оҕо доруобуйатын, дьиэ кэргэн сыаннастарын бөҕөргөтүүгэ уонна харыстааһыҥҥа үлэлэр ыытылыннылар. Көдьүүстээх үлэбит түмүгэ маннык: дьиэ кэргэни уонна ийэни өйүүр бырайыагы олоххо киллэриигэ уопсастыбаннай тэрилтэлэр гранынан өйөбүллэрин кээмэйэ икки төгүл улаатта; биэс уонна онтон элбэх оҕолоох дьиэ кэргэттэр нолуоктан босхолоннулар. Үбүлүөйдээх 2022 сылга Ил Дархан сорудаҕынан, «Үйэ оҕолоро» тус сыаллаах хапытаал үлэлээтэ.  Сэтинньи 1 күнүнээҕи дааннайынан,  Саха Сиригэр 9663 оҕо күн сирин көрдө уонна кинилэр дьиэ кэргэттэригэр 100 тыһ. солк. хапытаал ананна.  Ил Түмэн сис кэмитиэтин аатыттан үлэ былаанын оҥорууга икки хайысха кыһалҕаларынан этиилэри киллэрдибит. Бастакы хайысхаҕа,  биэс уонна онтон элбэх оҕолоох дьиэ кэргэттэр дьиэ-уот туттууга, сир учаастактарын ылыыга уочараттарын аччатыыга уонна инженернэй инфраструктуратынан хааччыйыыга сыһыаннаах. Бу кыһалҕаны быһаарыыга былааннаммыт тэрээһиннэргэ «Суол каартатын» оҥорорго сүбэлэстибит. Иккис хайысхаҕа, дьахтар доруобуйатын бөҕөргөтүүгэ ылыныллар дьаһалларга туһуланар.

Дьиэ кэргэн уонна сокуон

Салгыы тыл этиитигэр Алена Атласова норуот дьокутааттара көҕүлээбит сокуон барылларыгар тохтоото. Бастакытынан, эдэр ыал ииттэ ылар бастакы оҕотугар биир кэмнээх харчынан төлөбүр туһанарыгар, 3 ыйтан 1 сааһыгар диэри оҕо сааһа үрдээтэ. Иккиһинэн,  өрөспүүбүлүкэтээҕи «Дьиэ кэргэн» ийэ хапытаалын соҕотох аҕа үһүс уонна кэнники 2011 сыл тохсунньу 1 күнүнээҕи туругунан, төрөөбүт оҕолорго туһанар бырааптанар. Ил Түмэн бүтэһик ылыммыт быһаарыыларынан, 2023 сылтан РФ Сир Кодексатыгар киирэр уларытыынан, элбэх оҕолоох дьиэ кэргэттэр ылыахтаах сир учаастагын оннугар, дьиэ-уот усулуобуйатын тупсарыыга 200 тыһ. солк. биир кэмнээх төлөбүр быһыытынан альтернативнай көмө көрүллүөҕэ.

-Парламент уонна бырабыыталыстыба көдьүүстээх үлэтин түмүгүн бэлиэтиибин. Ырытыы көрдөрүнэн, 2018 сыллаахха икки ийэ хапытаалын туһунан сокуон ылыллыаҕыттан, Саха Сирин 677 элбэх оҕолоох дьиэ кэргэттэр бу быраабы туһаммыттара уонна сир учаастагын ылыыга уочараттан аккаастаммыттара. Бу сокуон үлэлиэҕиттэн, 2023 сылтан уочаракка турар 15 тыһ. тахса элбэх оҕолоох дьиэ кэргэттэр ахсааннара 2 тыһ. диэри аҕыйыыра күүтүллэр, - диэн сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ иһитиннэрдэ.

Барыта Кыайыы туһугар!

Ил Түмэн наукаҕа, үөрэххэ, култуураҕа, маассабай информацияҕа уонна уопсастыбаннай тэрилтэлэр дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Феодосия Габышева бу сыл балаҕан ыйын 25 күнүнээҕи 2603 №-дээх «Байыаннай сулууспалаахтар дьиэ кэргэттэрин өйүүр миэрэлэр» туһунан Ил Дархан уурааҕын олоххо киллэриигэ дакылааты оҥордо:

- Украинаны кытта сибээстээх байыаннай дьайыылар кими да туора хаалларбаттар. Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр уонна дойду үрдүнэн араас таһымнаах элбэх үлэ ыытыллар. Ил Дархан Айсен Николаев, аһаҕас былаас уорганнара, уопсастыбаннай тэрилтэлэр кыттыылаах араас хабааннаах быһаарыылар ылыналлар уонна өйөбүллэр оҥоһуллаллар. Биһиги ийэлэрбит, уопсастыбаннай тэрилтэлэр байыаннай сулууспалаахтары уонна кинилэр дьиэ кэргэттэрин өйүүргэ саамай көхтөөх кыттыыны ылалларын бэлиэтиэхпин баҕарабын. Саха дьоно сомоҕолоһууларын көрдөрөллөр уонна «Барыта Кыайыы туһугар!» аахсыйаҕа көхтөөх кыттыыны ылаллар. Туһааннаах көмөнү  Москубаҕа, Санкт-Петербурга, Владивостокка баар өрөспүүбүлүкэ бэрэстэбиитэлистибэлэрэ оҥороллор. Биир дойдулаахтарбыт волонтерскай хамсааһыннарга көхтөөхтүк киирэллэр. Биһиги дойдубут көмүскээччилэригэр итэҕэйэбит, Российскай Федерация элбэх национальностаах аармыйата неофашистскай эрээсиимҥэ кыайыыны ситиһиэҕэ уонна биһиги оҕолорбут дьиэлэригэр төннүөхтэрэ диэн эрэнэбит,  - диэн Феодосия Габышева дакылаатын түмүктээтэ.

Байыаннай сулууспалааччыларга көмө оҥоруу

Ил Түмэн ыччат дьыалаларыгар, физическэй култуураҕа уонна спорка сис кэмитиэтин старшай референэ, байыаннай дьайыы кыттыылааҕын ийэтэ Светлана Диодорова- Лаврентьева байыаннай сулууспалаахтарга көмө үлэтин туһунан кэпсээтэ:

- Уолум үөрэнэ сылдьыбыта. Академическай уоппуска оҥотторон баран, баҕа өттүнэн аармыйаҕа барбыта. «Ийээ, баара-суоҕа биир эрэ сыл», - диэбитэ. Кинилэр байыаннай бэлэмнэниини Читаҕа ааспыттара. Биир үтүө күн кини төлөпүөнүнэн эрийэн: «Ийээ, биһиги Москубаҕа, Таманскай дивизияҕа көттүбүт». Оттон биһиги билэрбитинэн, Таманскай уонна Кантемировскай дивизиялар фроҥҥа чугас буолалларын билэбит. Кэлин билбиппит, байыаннай чаастарга өрөбүл күннэргэ аймахтарын кытта көрсүһүүлэри тэрийэллэр эбит. Мин уолбун кытта 11 чааска көрсүһэргэ быланнаабытым. Ол эрээри, боруота сабыллаах этэ.  Икки чымадааннаах түөрт дьааһыктаах уонна уон саастаах кыыспын кытта тиийбитим. Сулууспалааччылар биһиги таһаҕас, оҕо-уруу, ыам ыйынааҕы дохсун, тымныы тыалга турарбытын көрөн, чааска киллэрбиттэрэ. Уолаттар биһиэхэ олус диэн үөрбүттэрэ. Кинилэр үгүстэрэ улуустартан сылдьаллар. «Дьыала хайдаҕый?» ыйытыыларга «Барыта үчүгэй» диэн хоруйдаатылар. Онтон кэлин,  кыһалҕа син баар эбит диэн быһаардыбыт. Бу кыһалҕалары быһаарарга төһө кыах баарынан көмөлөспүтүм, РФ сенатора Егор Афанасьевич Борисов юридическай боппуруостарга көмөлөспүтэ. Кинитэ суох элбэх ыарахаттары көрсүө этибит.  Төннөн кэлэччилэри үлэнэн, үөрэҕинэн хайаан да хааччыйыахха наада. Биһиги Феодосия Васильевналыын бу боппуруоһунан дьарыктаммыппыт уонна төһө кыалларынан барыларын үлэнэн да, үөрэҕинэн да хааччыйбыппыт.

Госпитальга сытар саллааттар тустарынан этэр буоллахха, саастара араас. Сорохтор олох эдэрдэр, атыттар ыал аҕалара уонна эһэлэрэ. Кинилэр ийэлэригэр, кэргэннэригэр, оҕолоругар билигин олус ыарахан. Айан-сырыы төлөбүрүн толуйуутун туһунан этиэхпин баҕарабын. Төлөбүрү ыараханнык бааһырбыттарга эрэ аныыллар эбит. Оттон орто уонна чэпчэки бааһырыылаах байыастарга айан төлөбүрэ көрүллүбэт.

Москубаҕа «Саха Волонтер» бөлөх биһиэхэ олус көмөлөһөр уонна өйүүр. Холобур, ас бэлэмнээн буһараллар. Саллааттар миин, эт, муорус, уо.д.а. дьиэ аһылыгын көрдүүллэр.  Балыыһаҕа, биллэн турар, аһаталлар да үрдүнэн, бэйэ аһылыкпыт ордук. Аныгыскы нэдиэлэҕэ үбүлээһин боппуруоһа быһаарыллыа диэн эрэнэбин.

Психолог Октябрина Ксенофонтовна Тупринаҕа  уонна кини хамаандатыгар уолаттарбытыгар көмөлөрүн, өйөбүллэрин иһин махтанабын. Байыаннай психологияҕа курустары тэрийиэххэ, саллааттарбытыгар көмөлөһүөххэ наада дии саныыбын. Билигин көрөрбүнэн, букатын да атын тиэмэ. Үгүстэр ийэлэриттэн хайдах сулууспалаабыттарын туһунан уонна дууһаларыгар туох баарын барытын кистииллэр. Миэхэ 21 саастаах уол эрийэ сылдьыбыта. Кини хараҕын уутун быыһыгар, ийэтигэр көмөлөһөргө көрдөспүтэ. Ийэтин иннигэр буруйдаах киһинэн сананар, бэбиэскэнэн буолбакка, көҥүл сулууспалыы барбытын эппэтэх. Ийэ дойдуну көмүскүүр баҕаттан үгүс киһи итинник хабааннаахтык хантараак баттаһаллар. Бу барыта биһиги эдэр оҕолорбут, убайдарбыт олус патриоттуу санаалаахтарын көрдөрөр. Биллэн турар, билигин биһиэхэ ыарахан, ол эрэн биһиги тулуйуохтаахпыт.

Ил Түмэн пресс-сулууспатын матырыйаалынан