Спорт

Эрдэ аан дойду чөмпүйэнээтин ыытарга былааннаан баран, сорох судаарыстыбаларга хамсыгы утары хааччахтыыр харантыын олохтоммутунан, Тустуу холбоһуктаах толорор кэмитиэтэ (UWW) чөмпүйэнээт оннугар кубок иһин күрэхтэһиини ыытарга быһаарбыта. Эмиэрикэ, Дьоппуон, Казахстан, Грузия, Куба курдук күүстээх бөҕөстөрдөөх судаарыстыбалар кыайан кыттыбаттарын туһунан эрдэ биллэрбиттэрэ. Ирантан аҕыйах ыйааһыҥҥа бааллар. Спортивнай тустуу атын көрүҥнэрин – гректии-римнии тустууну уонна дьахталларга көҥүл тустууну кытта аахтахха, барыта 23 судаарыстыба кытынна. Арассыыйа спортивнай тустууга федерациятын бэрэсидьиэнэ Михаил Мамиашвили бигэргэтэринэн, көҥүл тустууга лидердэр 40 бырыһыаннара кыттыбатылар.

Саба быраҕан көрдөххө, маннык ортоһуор соҕус састаапка биһиги чэпчэки ыйааһыннарга тустар уолаттарбыт Владислав Андреев (57 киилэҕэ диэри), Эдуард Григорьев (61 киилэҕэ диэри), Ньургун Скрябин уонна Николай Охлопков (65 киилэҕэ диэри) «үс иһигэр киириэхтэрин, табылыннаҕына, хайалара эмит бастыан сөп эбит» диэн күлүкпүтүгэр имнэммиппит баара.  Күрэхтэһии иннинээҕи сиэккэ даҕаны ону түстүүргэ дылыта. Бастакы эргиирдэрин төлө түһэн, иккистэригэр күүстээхтэргэ тахсан умса хоруйдахтарына даҕаны, боруонса мэтээл күөнэ барыгылдьыйан көстөргө дылыта. Эрэл санаабыт, өрүү буоларыныы, эргииртэн эргиир ахсын симэлийэн истэ. Хата, көһүппэтэх өттүбүтүттэн – саамай ыарахан ыйааһыннаахтарга Айаал Лазаревпыт кыахтаахтык тустан, үһүс миэстэни ылла.

Эмиэ сиирэ-халты мэлийдибит

«Беларус» Владислав Андреев бастакы эргииригэр Марокко бөҕөһүн Шакир Ансарины 10 : 0 ах­саа­нынан кумалаан баран, аны иккиһигэр бэйэтэ аан дойду икки төгүллээх кыайыылааҕа, Арассыыйа чөмпүйүөнэ Заур Угуевка күттүөннээхтик утарсыбакка, ыраас тэхиньиичэскэй кыайтарыыны сурунна. З.Угуев финалга эрэмээн Арсен Арутюняны хотон, чөмпүйүөннээтэ. Андреевпыт онон Угуев «бэлэмигэр» боруонсаны былдьаһыыга Рахман Амузадхалилига (Иран) 0 : 4 ахсаанынан сабырыйтарда. Владислав тус тириэньэрэ Валерий Керемясов олохтон соһуччу барыаҕыттан бэйэтин ураты суоллаах-иистээх тустуутун сүтэрбит дуу диэн көрөбүн.

Буруолуу сылдьар «поляк» Эдуард Григорьев киирдэ киирээт, эрэмээн Рамзик Папикяҥҥа хотторон кэбиһэн, саҥа дойдутун дьонун хомоттоҕо. Аан дойду түһүлгэтигэр маҥнайгытын кыттар киһиэхэ моһол элбэҕэ биллэр. Бу кыайтарыыта кэлэр өттүгэр үөрэх буоллун. Эдуард үрдэллэрэ иннигэр турдахтара диэн эрэнэ күүтэбит.

Иккис «беларус» Ньургун Скрябин уонна «румын» Николай Охлопков бу сырыыга биир ыйааһыҥҥа, 65 киилэлээхтэргэ диэри, туһуннулар. Дьиҥэр, сэрэбиэй кинилэр туһаларыгар түспүтүн мүлчү туттулар. Ньургун бастакы эргииригэр Кшиштоф Бьенковскай диэн дьиҥнээх полягы кыайан баран, иккиһигэр – финал чиэппэригэр Венгрияттан тустар Исмаил Мусукаевка тахсар. Санатар буоллахха, Скрябин Мусукаевы быйыл олунньуга Римҥэ ыытыллыбыт Дьопуруопа түһүлгэтигэр 12 : 1 ахсаанынан үлтү кумалаан кэбиспитэ. Ньургун салгыы финалга тиийэн, 20 саастаах Дагестан эдэр бөҕөһө Курбан Ширяевка 0 : 5 ахсаанынан сабырыйтаран, үрүҥ көмүһү ылбыта. Ол үөрүүтүгэр мэҥэлэр уолларыгар кыбартыыра бэлэхтээбиттэрэ. Онон, уйулҕа өттүнэн Ньургун бөҕөх буолуохтаах этэ эрээри, Исмаил бу сырыыга иэстэһэрдии тахсыбыта сирэйигэр-хараҕар сурулла сылдьара, хара ааныттан хабырдык туттара-хаптара даҕаны ону кэрэһилиирэ. Уолбут биир хамсаныыга элбэх баалы биэрэн кэбиһэн, кэлин эккирэтэ сатаата эрээри, бириэмэтэ бүтэн хаалла. Көрсүһүү 6 : 3 «венгр» Мусукаев туһатыгар түмүктэннэ.

Николай Охлопков Дьопуруопа быйылгы түһүлгэтигэр 61 киилэҕэ диэри ыйааһыннаахтарга боруонсаны ылбыта. Кини өрө тахсан тустубутун ыарырҕатта дии санаатым. Бастакытыгар Сиксто Аукапиньюну (Перу)  анныгар баттаабытын кэнниттэн кинини финал чиэппэригэр Вазген Теванян (Эрэмээнийэ) ыйааһын оҥостубакка, кураанах ахсаанынан суһаллык кыайда уонна салгыы хотуталаан, кыһыл көмүс мэтээли иилиннэ. Охлопков боруонсаҕа дураһыйар кыах тосхойбутун туһаммата. Мусукаев иккис, Гор Оганесян (Украина) уонна Хаджи Алиев (Азербайджан) үһүс миэстэлэри ыллылар.

Манна сыһыаран эттэххэ, 65-тээхтэргэ Арассыыйа, аан дойду чөмпүйүөнэ Гаджимурад Рашидов бастакы эргииргэ аан дойду үс төгүллээх кыайыылааҕа Хаджи Алиевка хотторон иһэн, тобукпун эчэттим диэн, күрэхтэһииттэн уһулунна. Онон, дойду көҥүл тустууга сүүмэрдэммит хамаандатын сүрүн тириэньэрэ Дзамболат Тедеев этэринэн, 10 ыйааһыны барытын ылыахтарын 65 уонна 70 (Чермен Валиев эмиэ эчэйэн) киилэлэргэ «сүтүктэммиттэрэ» атахтаабыт. Атын күүстээх тустууктар кэлбиттэрэ даҕаны буоллар, «муостарын тоһутуохтара» үһү. 

Айаал сахатын дьонун соһутта

Азия чөмпүйүөнэ (2015), Пекиннээҕи Олимпиада кыттыылааҕа (2016), Кыргызстан аатыттан 125 киилэҕэ диэри ыйааһыннаахтарга тустар Айаал Лазаревы миэстэлэһиэ диэн ким даҕаны күүппэтэх, эрэммэтэх буолуохтаах. Сорох-сорохтор «тустуутун букатын бырахта быһыылаах» дии санаабыппыт. Айаал бастакы эргииргэ Амарвир Десини (Канада) 11 : 8 хотто, иккиһигэр молдаван Егор Олары 4 : 2  кыайан иһэн, утарсааччытын саннын хаптаҕайдарынан көбүөргэ хам сыһыаран кэбистэ. Финал аҥаарыгар поляк Роберт Барантан биир да баалы кыайан ылбата: ахсаан 6 : 0 хотторуунан түмүктэннэ. Санатан эттэххэ, Олимпиада түһүлгэтигэр биһиги уолбутун ити поляк туоратан турар. Онон, кыайтарбат Баран буолла.

Айаал үһүс миэстэни былдьаһар киирсиигэ дьэ аһыллан туһунна. Дьопуруопа уонна аан дойду хас да төгүллээх призерун Джамаладдин Магомедовы (Азербайджан), дьарыкка сылдьар курдук, 11 : 0 ахсаанынан аҥаардастыы баһыйа тутта. Дьиҥнээх бухатыыр, киппэ таһаалаах уоланнар тустар муҥутуур ыйааһыннарыгар Арассыыйа кэскиллээх эдэр бөҕөһө  Шамиль Шарипов биһиги Айаалбытын «атаҕастыыр» Бараны баһыйа тутан, дойду хамаандатыгар ахсыс кыһыл көмүс мэтээли аҕалла.

Арба, аймахтарбыт кыргыстар спортивнай тустууга (көҥүл тустууга эр дьон уонна дьахталлар ортолоругар, гректии-римнии тустууга) 17 кыһыл, 2 үрүҥ, 5 боруонса мэтээллэрдээх Арассыыйа кэнниттэн 3 кыһыл көмүс, 5 боруонса мэтээллэрдээх иккис көрдөрүүлэннилэр. Кыргыстааҥҥа, чуолаан, «классика» сайдан эрэр эбит.

Айаал Лазарев аан дойду түһүлгэтиттэн боруонса мэтээли аҕалан, Саха сирин тустууну сэҥээрээччилэрин соһутта. Буолаары буолан, саха саа тэбиитигэр чугаһаабатах муҥутуур ыарахан ыйааһыныгар. «Айаал саамай ыарахан ыйааһыннаахтарга уонна уһун тохтобул кэнниттэн ситиһиилээхтик тустан, биһигини улаханнык үөртэ. Бу тэтимин ыһыктыбакка, салгыы күүскэ дьарыктанарыгар баҕарабын. Киниттэн өссө улахан ситиһиилэри күүтэбит», — диэн санаатын үллэһиннэ Олимпиада чөмпүйүөнэ, аан дойду үс төгүллээх чөмпүйүөнэ, аан дойду кубогын икки төгүллээх кыайыылааҕа, Ил Түмэн дьокутаата Павел Пинигин. 

Айаал Пекиннээҕи олимпиада кэнниттэн бу үһүс улахан түһүлгэтэ буоларын этэр. Ол икки ардыгар Францияҕа уонна АЛРОСА кубогар эрэ туста сылдьыбыт. «Улахан көбүөрэ суоҕум таайар. Баранныын тустарбар ыһыллан ыллым. Онтон боруонса иһин хомуллан тахсыбытым. Манна дойдубар дьарыктаныахпын мин ыйааһыммар сөптөөх бөҕөс аҕыйах. Ол иһин Осетияҕа тиийэн дьарыктанабын. Ыраах дойду буолан, 5-6 ый сылдьа сатыыбын. Кавказка эрчиллэн эбилинним. Киһи күрэстэһии-күөнтэһии баар буоллаҕына, сайдар» — диир саха-кыргыс тустууга.

А.Лазарев: «Аан дойду түһүлгэтиттэн мэтээл кэлбитигэр элбэх киһи үтүөлээх», — диэн туран, ыраах сиргэ тиийэн уһуннук дьарыктанарыгар, барар-кэлэр айанын ороскуотугар үп-харчы өттүнэн көмөлөспүт «My Tona» хампаанньалаах Алексей, Афанасий Ущницкайдарга, бизнесмен Арсен Томскайга, Үөһээ Бүлүү уонна Амма улуустарын баһылыктарыгар Владимир Поскачиҥҥа, Николай Архиповка дириҥник махтанарын биллэрдэ.

Василий Посельскай, спорт суруналыыһа уонна комментатора:

- Василий Посельскай, спорт суруналыыһа уонна комментатора:— Уолаттарбытын миэстэлэспэтилэр диэн күдээринэ саҥарар, сэмэлиир сатамньыта суох. Аан дойду түһүлгэтигэр кыахтаах спортсмен кыттар. Күүстээхтэри кытта тэҥҥэ туһуннулар. Кылаастара үрдүк, маастарыстыбалара чочуллубут, күүс-кыах баар. Бэйэлэрин өссө көрдөрөн иһиэхтэрэ. Тустууга сүгүрүйээччилэр күүтэбит.

Федор Рахлеев, «Кыым» хаһыат спорт тиэмэтигэр суруйар суруналыыһа:

 — Владислав Андреев, Николай Охлопков, Ньургун Скрябин аан дойду түһүлгэтигэр туста үөрүйэхтэр эрээри, эриэ-дэхситик тустубаттар: биир сырыыга сытыы бырахсыылаах тустууну көрдөрүөхтэрин эбэтэр аныгыскыга соһуччу кыайтарыахтарын сөп. Оттон Эдуард Григорьев улахан түһүлгэҕэ тахса илигэ мэһэйдээбит буолуохтаах. Айаал Лазарев боруонса мэтээл иһин Джамаладдин Магомедовтыын хапсыһарын истэннэр, үгүстэр сапсыйан кэбиспиттэрэ. Саха уола «супертяж»-тарга мэтээли ылыыта – Саха сирин спорду таптааччыларыгар Саҥа дьыл иннинээҕи күндү бэлэх.