Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -14 oC

Сэбээн Күөл олохтооҕо Елена Протопопова тус быыстапката Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтигэр кулун тутар 14 күнүгэр аһылынна.

Сэбээн Күөл олохтооҕо Елена Протопопова тус быыстапката Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтигэр кулун тутар 14 күнүгэр аһылынна.

Иистэнньэҥ бэрдэ, асчыт мааныта, күн-күбэй ийэ, эйэҕэс эбэ, атыы-эргиэн эйгэтин туйгуна, СӨ норуотун маастара, 79-с хаарыгар үктэммит Елена Федоровна Протопопова -- эбээн норуотун чулуу кыыһа, Сэбээн Күөлүн киэн туттар ытык киһитэ.

11 9

Сыралаах үлэ сыанабыла

Таба сарыытынан тигиллибит национальнай таҥаһы көрдөрүүттэн тэрээһин саҕаланна. Бу -- Елена Федоровна 15 сыллаах үлэтин бастыҥ кэллиэксийэтэ. Сиэдэрэйдик оҕуруонан киэргэтиллибит көстүүмнэр, кырдьык даҕаны, киһи хараҕын сымнаталлар, дууһаны манньыталлар, хотугу култуураҕа чугаһаталлар.

Быыстапка аһыллыытыгар «Долгунча» фольклор ансаамбыла чуораанчыктаах ырыаларын толордулар, Айаал Кириллин-Күндэл Сэбээн Күөл туһунан ыллаан долгутта.

21 2

3 37

 «Симэх» киин дириэктэрэ Яна Игнатьева эҕэрдэ тылыгар Елена Федоровнаны “СӨ норуотун маастара” аат иҥэриллибитинэн истиҥник эҕэрдэлээтэ.

--Бэйэҥ норуотуҥ төрүт дьарыгынан умсугуйан, ону бырахпакка, өр сылларга дьаныһан туран үлэлээн, өрөспүүбүлүкэ, Арассыыйа таһымнаах элбэх быыстапкаҕа кыттан, бу сылга СӨ норуотун маастарын үрдүк аатын ылары ситистиҥ. Тириини таҥастыыр сүрдээх ыарахан үлэ. Эспиэртиир хамыыһыйа этиитинэн, төрүт ньыманан тигиллибит таҥастар олус хаачыстыбалаахтар. Аны өбүгэҥ үгэстэрин ыччаккар тиэрдэргэ үлэлэһэ сылдьарыҥ хайҕаллаах.

Яна Викторовна соторутааҕыта буолбут Норуот маастарын күнүгэр Чукоткаттан, Камчаткаттан, Магадантан, Хабаровскайтан, Алтаайтан кыттыбыттарын бэлиэтээтэ, аҕыйах ахсааннаах омуктар төрүт дьарыктарын сайыннарыыга туһуламмыт научнай-чинчийэр кэмпириэнсийэ буолбутун аҕынна. “Бу Елена Федоровна курдук уһуйааччылар, настаабынньыктар баар буоллахтарына, төрүт дьарык сүтүө суоҕа диэн эрэл күүһүрэр”,  -- диэн тылларынан түмүктээтэ.

ХИФУ сүрүн исписэлииһэ, Эбээннэр сойуустарын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы, СӨ аҕыйах ахсааннаах норуоттарын координационнай сэбиэтин чилиэнэ Екатерина Кривошапкина Елена Федоровна эбээн норуотун култууратын киэҥ эйгэҕэ таһаарарын, үйэтитэ-үөдүтэ сылдьарын иһин махтанан туран, тэрилтэтин грамотатын туттарда.

87f1d458 0c04 4a19 9afa 14df09975bd9

Ил Түмэн I, II, III, IV ыҥырыыларын дьокутаата, норуодунай суруйааччы, аҕыйах ахсааннаах норуоттар ассоциацияларын бэрэсидьиэнэ Андрей Кривошапкин Сэбээн Күөлтэн төрүттээх. Онон быыстапкаҕа кэлбит дьоҥҥо Елена Протопопова дьиэ кэргэнин туһунан сырдатта.

45e956d7 1986 44d3 92a3 41d770dfc9ed

Маастар ийэтэ Надежда Григорьевна Дьоруой ийэ эбит. Аҕата Федор Николаевич ыстахаанабыс-булчут. Кинилэр удьуордара Сэбээн Күөлүн төрүттээччилэрэ буолалларын, үтүө үгэстэрин оҕолоругар, сиэннэригэр, хос сиэннэригэр утуму быспакка тиэрдэллэрин биһириирин эттэ.

Нэһилиэк баһылыга Алена Кривошапкина биир көстүүм ортотунан сыл курдук тигиллэрин этэн сөхтөрдө. Чахчы сыралаах үлэ эбит. Онон Елена Федоровна сатабыла, талаана үрдүктүк сыаналаммыта саамай сөптөөх.

СӨ дьахталларын сойууһун бэрэстэбиитэлэ Сардаана Сыромятникова Елена Федоровнаны хаһаайка быһыытынан сырдатта:

--Былырыын “Өксөкүлээх суолунан” диэн эспэдииссийэни тэрийэн, Сэбээн Күөлгэ тиийэ сылдьыбыппыт. Елена Федоровна итии чэйин испиппит. Кини кыыһа Лена дьиэтигэр олорбуппут. Сэбээн ыала ыалдьытымсаҕын, эбээн дьахтара үлэһитин, сатабыллааҕын, дьоно-сэргэтэ көнө холку майгылааҕын биһиги Елена Федоровна холобуругар көрөн итэҕэйбиппит.

Бу курдук үтүө тылынан аргыстанан, буруо сытынан арчыланан, тэрээһин аһыллан, оҥоһуктары көрдөрүүгэ киирдибит.

5 11

Тикпит таҥаһа барыта хатыламмат оһуордаах-мандардаах, бииртэн биир сиэдэрэйдэр. Тириини сып-сымнаҕас гына имитэр эбит. Соннор, бэриэнньиктэр, этэрбэстэр, сутуруолар, ыстааннар – барыта киэргэллээхтэр.

6 10

Ийэм оҥоһуктарын үтүктэн

Елена Федоровна Протопопова Кэбээйи улууһун Ламыҥха нэһилиэгиттэн төрүттээх. Онон төрүт Сэбээн Күөл. Кыргыттара ийэлэрин уһуйуутунан иистэнньэҥнэр, баайаллар, быысыбайдыыллар. Оннук үгэс сатабылларын оҕолоругар иҥэрбитэ хайҕаллаах.

Эбээн норуотун култуурата, үтүө үгэстэрэ сайдарыгар үгүс сыратын биэрбит ытык киһи, билигин төһө да 80-чата буоллар, үтүөҕэ-кэрэҕэ тардыһыыта уҕараабат. Киниттэн иискэ хайдах сыстыбытын туоһуласпыппар, “Бэйэбин өйдүөхпүттэн иннэни тутабын”, -- диэн судургутук хардарда. Ол курдук, урут ыраах хоту сиргэ атах таҥаһа суох буолан, ийэтиттэн сарыы ылан, тапочкалары тиктэр эбит. Кэлин улаатан, 12 сааһын туолбут кыыс араас сирэйдээх-харахтаах, быһыылаах-таһаалаах куукулалары оҥорор буолбут. Тииҥ тыһын имитэн, өссө этэрбэс тигэрэ үһү. Кып-кыра бэйэтэ матаҕалаах сылдьарын дьон сөҕө-үөрэ көрөрө. Онно кыптыыйа, иннитэ диэн элбэҕэ.

--Таба тириитин саас ыам ыйыгар таҥастыыбын. Инчэҕэй тириини түүтүн быһан куурдабын.Онтон икки өттүтүн эллээн, субатын ылабын. Оччотугар үчүгэй сарыы тахсар. Имитиитэ былыргылыы, биир даҕаны химияны туттубаппын.

7 4

Төрүт үгэһи тутуһабын”, -- диэн баран, Елена Федоровна кэтэ сылдьар бэргэһэтин көрдөрөр.  

--Ийэм бэргэһэтэ маннык этэ, онно майгыннаппытым. Сааһын ситэ илик кыыһы төрөппүттэрэ эрдэ кэргэн биэрбиттэр. Көрөҕүн, сэбиэскэй саҕанааҕы 1-дээх, 2-лээх кэппиэйкэлэринэн киэргэтиилээх. Манныгы ханна да түбэһэн көрө иликпин.

Ийэм сүктэригэр кэппит таҥаһын үтүктэн тикпитим. Ол киэбин туһанабын. Эбээннэр күннээҕи олоххо табыгастаах таҥаһы кэтэллэрэ. Табаны миинэргэ анаан, моонньуга биир быанан баайыллар сонноохторо уонна иннигэр, тыал киирбэтин диэн, бэриэнньиктээхтэрэ.

Биир кэмпилиэк таҥаһы биир сыл курдук тигэбин. Оҕуруотун аҕыстыы, тоҕустуу ый тиһэбин. Сарсыарда 9.00 чаастан киэһэ 22.00 чааска диэри олоробун. Ол да иһин сиһим ыарытыйар буолла (күлэр). Ол эрээри иистэнэрбиттэн дуоһуйуу ылабын. Онтон өссө ордук астыныы иэйиитэ үйэлээҕи үксэтэрбиттэн саҕыллар. 

Киэргэтиитигэр оҕуруону эрэ буолбакка, таба тыһын, тииҥ кутуругун туһанабын. Холобура, түөскэ кэтиллэр майтаан диэн киэргэлгэ ортотунан 40-50 устуука тииҥ тириитэ барар.

9 7

Эбээннии ньыманан тигиллибит бастакы таҥаспар “харах” диэн оһуору кыһыл таҥаска түһэрбитим. Дьиҥэр, ирдэбилинэн хараҥа таҥаска тиһиллиэхтээх. Кыһыл өҥү эбээннэр тутта сатаабаттар, хаан диэн суолталаах. Ол эрээри күнү эҥин ойуулуурга кыралаан туттуллуон сөп. Кэлин кыыспар стилизованнай толору кэмпилиэги тигэрбэр, көстүүтэ үчүгэй буоллун диэн, эмиэ кыһыл таҥаһы  туттубутум. От күөҕэ оҕуруо көҥүллэнэр -- от-мас тыллыытын дьүһүйэр. Үксүн халлаан күөҕэ арааһын дьүөрэлиир ордук.

Былыр оҕуруо суох кэмигэр эбээннэр таҥастарын симэҕин кылынан эбэтэр сиэлинэн оҥороллоро. Сап курдук өрөн, онон быысыбайдыыллара. Мин ону үтүктэн, хоппуруон сабынан киэргэппитим. Киэргэл тиһиллэр кырадаһыннарын кыһыл тааһынан сотоллор эбит. Оччотугар бороҥ өҥнөнөр. Дьэ, онно быысыпкаларын ойуулаан түһэрэллэрэ.

Кэлин тоҥхойо кырдьан, улаханы кыайбат буоллахпына, таҥастарым толору кэмпилиэк буолалларын курдук, курдары тигэр былааннаахпын. Ол эмиэ туспа ирдэбиллээх. Куһаҕан тыыннары үүрэригэр араас  чуораанчыктар иилиллэллэр, удьуоруҥ бэлиэ ойуулара баар буолуохтаах.

Быыстапкаҕа муода көрдөрөр кыргыттарым көмөлөһөллөр. Дьиҥэр, биир көстүүмтэн ураты барыта дьоммор анаан тикпиттэрим.

2014 сыллаахха Москубаҕа “Сокровища Севера” быыстапкаҕа кыттыбытым. Билиэппин толору төлөөбүттэрэ. Ол эмиэ соһуччу буолбута. “Саха булт” тэрилтэ быыстапкатыгар кытыннараары, кыыһым тикпит таҥастарбын ыыппыта. Ону кийиитим илдьэн көрдөрбүт этэ. Ол түмүгэр Арассыыйа таһымыгар кытта барар чиэскэ тиксибитим.

Бэйэм эдэр сылдьан “Холбос” тэрилтэҕэ уһуннук үлэлээбитим. Кэлин 15 сыл экэнэмиистээбитим. Үлэм түмүгэр атыы-эргиэн туйгуна үрдүк ааты ылбытым.

Бу курдук Елена Федоровна иис-уус үлэтин сырдатар. Хас биирдии таҥаһын сымнаҕастык имэрийэ-имэрийэ, оҕолорун курдук сыһыаннаһан кэпсиир. Кини оҥоһуктарын кулун тутар 22 күнүгэр диэри Өксөкүлээх аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтигэр баран көрүөххүтүн сөп.

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением