Түһүлгэ

«Марфа» кинигэ нууччалыы уонна сахалыы тылынан, 500 экземплярынан «Алаас» издательствоҕа бэчээттэнэн күн сирин көрдө. 291 сирэйдээх кинигэҕэ Марфа Петровна кэллиэгэлэрин, аймахтарын, чугас доҕотторун ахтыылара, кини биографията, интервьюлара уонна хаартыскалар киирбиттэр.

Кинигэни Судаарыстыбаннай сыырка угуйукка салаатын үлэһиттэрэ Мария Расторгуева, Людмила Заболоцкая, Розита Алексеева, Анастасия Тимофеева хомуйан оҥорбуттар. Кинигэ тахсыытын иилээн-саҕалаан ыытарга, матырыйааллары хомуйууга Марфа бииргэ төрөөбүттэрэ Татьяна Егорова уонна Анастасия Стручкова төһүү күүс буолбуттар.

Биһирэми Анастасия Реброва уонна Александр Бурнашев иилээн-саҕалаан ыыттылар. Тэрээһин Марфа Петровна «Бар дьоммор» диэн ырыатынан саҕаланна. Кини экраҥҥа көстөн, умнуллубат ураты куолаһынан ыллаан, саалаҕа тоҕуоруһа мустубут дьону илэ баардыы долгутта. Онтон Саха Сирин Судаарыстыбаннай сыыркатын дириэктэрэ уонна уус-уран салайааччыта, Марфа Петровна олоҕун аргыһа Сергей Расторгуев киирии тылы эттэ уонна кинигэ тахсарыгар күүс-көмө буолбут дьоҥҥо махтал суругу, сибэкки дьөрбөтүн туттарда. Салгыы Марфа бииргэ төрөөбүттэрин ааттарыттан Александра Егорова, Анастасия Стручкова, «Алаас» издательство эрэдээктэрэ Августина Семенова, СӨ национальнай бибилэтиэкэтин салайааччыта Саргылана Максимова, Мэҥэ Хаҥалас улууһун култуураҕа салаатын салайааччыта Анна Исакова, Наахара нэһилиэгин баһылыга Петр Никитин, сыырка тутуутугар төһүү күүс буолбут, өр сылларга эн-мин дэһиспит чугас доҕотторо Зинаида Федорова, Альбина Поисеева, Анастасия Павлова, Александр Павлов, Степанида Борисова, Владимир Заболоцкай уонна кэллиэгэлэрэ Марфа туһунан олус истиҥ- иһирэх тыллардаах ахтыылары оҥордулар, кинигэ ааптардарыгар махтал тылларын эттилэр. СӨ үөрэҕириитин бочуоттаах үлэһитэ, учууталлар учууталлара Елена Прокопьева Марфаҕа анаммыт хоһоонун ааҕан тэрээһини киэргэттэ. Сыырка артыыстара чаҕылхай нүөмэрдэри көрдөрөннөр, дьону сэргэхситтилэр. Ол кэннэ тэрийээччилэр ыалдьыттары минньигэс аһынан күндүлээтилэр уонна аһаҕас микрофонунан ким баҕалаах тыл эттэ.

– Марфа туһунан кинигэ өр кэмҥэ таҥыллан таҕыста. 2016 сылтан саҕалаан ахтыылары хомуйбуппут, оттон хамсык кэмэ буолан уһаабыта. Дьиҥинэн кинигэни эрдэ дьоҥҥо тарҕатан аахтарыах хаалбыт, ол гынан баран, биһирэми Марфа төрөөбүт күнүгэр тэрийэммит сыыстарбатахпыт дии санаатым, - үллэстэр Сергей Расторгуев, - Марфаны чугастык билэр, ыкса алтыспыт дьон ахтыылары суруйбуттара, ол иһин кинигэ истиҥ-иһирэх ис хоһоонноох буолла. Ааҕааччылар кэрэхсиэхтэрэ, биһириэхтэрэ диэн эрэнэбит. Бүгүн бу кинигэнэн сиэттэрэн Марфа туһунан уус-уран киинэ уһулуохха сөп диэн эппиттэрин курдук, киинэ уһуллуутун туһунан эрдэ санаабыппыт, өйөбүл баар буолла эрэ устуохпут диэн былаанныыбыт. Сценарийын суруйуу үлэтэ саҕаламмыта. Биһиги 43 сыл бииргэ олорбуппут. Куруутун этэрим курдук, Марфам миэхэ тапталлаах кэргэн эрэ буолбакка, биир эйгэҕэ үлэлиир эрэллээх доҕорум, күүс-көмө буолар өйөбүлүм этэ. Онон киниэхэ махталым муҥура суох. Биһиги тус-туспа майгылаах эрээрибит, дьүөрэлэһэн, бэйэ-бэйэбитин ситэрсэн биэрэр этибит. Бэйэбит да этэрбитинэн, дьон да бэлиэтииллэринэн, Сахабыт Сиригэр сыырканы тэрийэргэ ананан булсубут, көрсүбүт дьон эбиппит диэн сааһыран бараммын саныыр буоллум. Биһиэхэ сыыркабыт дьиэ кэргэммит буолара чахчы. Марфа бэйэтин кэнниттэн хаалларбыт суола кэлэктиип биир сомоҕо буоларыгар төһүү күүс буолбут. Ол иһин, биһиги аттыбытыгар Марфа куруук баарын курдук, үлэлии-хамсыы сылдьабыт, сыыркабыт сайда турар. Кини олоххо киллэрбит бырайыактара билигин да үлэлии тураллар, салгыы сайдар кэскиллээхтэр. Быйыл сыыркабыт 30 сыла, эһиил Марфа 75 сааһа, онон былааннанар өйдөбүнньүк тэрээһиннэр элбэхтэр. Биһиги Марфалыын сыыркабытын улаатыннарар, ситэри тутар кэскиллээх баҕа санаабыт туола илик. Сыыркабыт кыараҕас, онон хайаан даҕаны иккис улахан, аныгы ирдэбиллэргэ эппиэттиир саала тутулларын ситиһэр сыаллаахпыт-соруктаахпыт. Бу бырайыагы үрдүкү салалта өйөөн, үп-харчы көрөн, олоххо киллэрэн, кэҥиирбитигэр баҕарабын. «Марфа» кинигэ биһирэмэ бэрт истиҥник ааста. Кинигэ тахсарыгар үлэлэспит, ахтыы биэрбит, биһирэмҥэ кэлэн кыттыыны ылбыт дьоммор-сэргэбэр барҕа махталбыт тиэрдэбин.

Марфа Петровна Колесова-Расторгуева олоҕун, үлэтин сырдатар, норуот тапталлаах артыыһын үйэтитэр «Марфа» кинигэ биһирэмэ үрдүк таһымнаахтык ааста. Кинигэ дьоҥҥо биһирэниэ, ааҕааччытын булуо, хайҕабылын ылыа диэн бигэ эрэллээхпин.

Антонина НЕУСТРОЕВА

Гаврил Попов уонна ааптар хаартыскаҕа түһэриилэрэ