Олортон биирдэстэрэ Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, сахалартан соҕотох Албан Аат уордьан толору кавалера, "Ворошилов", "Победа" холкуостар сайдыыларыгар сүҥкэн кылааттаах партийнай-хаһаайыстыбаннай үлэһит, Таатта улууһун Бочуоттаах гражданина Дмитрий Ананьевич Петров буолар.
Хорсун буойун төрөөбүтэ 100 сылынан кини оҕолоро-уруулара, аймахтара, биир дойдулаахтара, Даккы учаастагыттан төрүттээхтэр, "Ворошилов" холкуоска үлэлээбит дьон бу от ыйын 17-18 күннэригэр "Кыайыы кынаттаах, Албан Аат тыыннаах" диэн ыһыаҕы ыстылар.
- Д.А.Петров удьуорун салгыыр ыччата
Хоруона хамсыгыттан хаайтарбыт, хааччахтааһынтан салгыбыт, ыһыах диэҥҥэ иккис сылларын сылдьыбатах дьон бу үбүлүөйдээх тэрээһиҥҥэ олус баҕаран, сүргэлэрэ көтөҕүллэн, ыраахтан-чугастан тоҕуорустулар, төрүт түһүлгэлэригэр төбүрүөннээн муһуннулар.
Бу түһүлгэҕэ былырыын, Улуу Кыайыы 75 сылынан, "Ворошилов", "Социализм", "Бэрээйи" холкуостартан сэриигэ барбыт уонна тыылга үлэлээбит 280 киһи мэтириэтин, ааттарын-суолларын таас билиитэҕэ үйэтитэн, норуот күүһүнэн, Даккыттан төрүттээхтэр харчынан-үбүнэн кыттыһан, сөҕүмэр улахан өйдөбүнньүк дуосканы оҥорторон туруортарбыттара. Оннук түмсүүлээхтэр эбээт -- бараһыылаптар!
Тэрээһини хомоҕой тыллаах, нэһилиэк историятын бэркэ билэр кыраайы үөрэтээччи, урукку сылларга наар салайар үлэҕэ сылдьыбыт Галина Егоровна Арылахова ыытта:
--Дьохсоҕон нэһилиэгин билиҥҥи территориятыгар урут Сиэллээх, Дьохсоҕон, Тааттыныскай (бу Даккы) нэһилиэктэрэ киирэллэрэ. 50-с сылларга диэри, бөдөҥсүтүү буолуон иннинэ, барыта 7 холкуос бииргэ үлэлээн олорбута. Онон Дьохсоҕон нэһилиэгин сириттэн уопсайа 261 киһи сэриигэ ыҥырыллан барбыта. Тыылга да олох уустуга, ыарахана. Ол эрээри ол ынырык сылларга дьоннорун хоргуппакка, холкуос үлэтин тохтоппокко, сатабыллаахтык салайбыт М.Д.Тистяховы, М.А.Петровы, Н.П.Дегятчини, М.С. Толстякованы, Н.А. Арылаховы ахтан-санаан ааһыахха.
Дьоҥҥут-сэргэҕит аатын барытын сурукка киллэрэн, ону кичимник ууран-харайан хаалларбыт Михаил Архипович Петров, пааматынньык туруоран үйэтитиинэн бэриниилээхтик үлэлээбит Иннокентий Алексеевич Уваров курдук патриот дьонноох буолаҥҥыт, даккылар историяҕытын билэҕит. Кинилэр үлэлэрин салҕаан, СӨ үтүөлээх бэтэринээринэй бырааһа Евсей Давыдович Будикин "Барыһыылаптар Кыайыыны уһансыбыттара", СӨ үтүөлээх учуутала Октябрина Михайловна Ильина "Сырдык ааттарын үйэтитэн", Александр Николаевич Михайлов "Түгэх өбүгэлэрбит олохторун сэһэнэ" кинигэлэри бэлэмнээн таһаардылар. Утум-ситим быстыбат -- историк идэлээх Иван Будикин салгыы чинчийиэ-үөрэтиэ диэн эрэллээхпит.
Бараһыылаптар бу түһүлгэлэригэр үс сэргэ турар. Бастакыны 1944 сыллаахха "ССРС территорията өстөөхтөн босхолонно, аны кыайыы туһугар" диэн алгыс этэн, эһиилигэр 1945 с. "өстөөҕү кыайдыбыт, Улуу Кыайыы буолла" диэн үөрэн туран туруорбуттар. Үсүһү 1946 с. тыыннаах ордон кэлбит байыастар аспыттар. Олох саамай ыһыллар урусхаллаах 90-с сылларыгар, чопчу 1995 сыллаахха, Улуу кыайыы 50 сылынан ылтаһыҥҥа сэриигэ барбыттар ааттарын чыкааҥкалаан суруйбуттар. "Кэлин ыччат дьоммут бу дуосканы тупсарыахтара", -- дэспиттэр.
Ол баҕа санааларын толорон, испииһэги мрамор билиитэҕэ суруйтаран, саҥа иккис стеланы үөрүүлээхтик арыйар түгэн бу ыһыахха тосхойдо.
Лиэнтэни быһар чиэс бэрилиннэ -- Даккыга төрүөҕүттэн олорор, бааһынай хаһаайыстыба салайааччыта, үлэ бэтэрээнэ, СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна Николай Николаевич Винокуровка, бу мемориальнай комплекс буолан эрэ түһүлгэ туох баар тутуутун оҥорсубут, Даккытын туһугар сүрэҕинэн-быарынан ыалдьар Семен Константинович Байбаллыковка, кэриэстэбил пааматынньыктарын оҥорторон, улуус историятыгар сүҥкэн кылааттаах И.А.Уваров төрөппүт уола, РФ профтех үөрэхтээһинин туйгуна, автомобильнай тырааныспар бэтэрээнэ, Харбалаах нэһилиэгин Бочуоттаах гражданина Алексей Иннокентьевич Уваровка, Даккы историятын чинчийэн үөрэтэр Александр Николаевич Михайловка, Д.А.Петров төрөппүт кыыһа, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Астра Дмитриевна Петроваҕа.
Дьохсоҕон нэһилиэгин баһылыга Петр Егорович Захаров:
--Бу түһүлгэҕэ 1944 сыллаахха сэргэ түһэрэллэригэр, алгыс этиллибит. Ол эһиилигэр өҥ-быйаҥ дьыл үүммүт. Бэл, ыһыыларын ыам ыйын 9 күнүгэр бүтэрбиттэрин ахталлар. Онон саха куттаахха алгыс, ыһыах суолталара улахан. Ол иһин өрөөбүт уоспутун өһүлэн, ыллаан, туойан, оһуокайдаан, күрэхтэһэн, бу түһүлгэттэн күүс-сэниэ ылан, мантан сайын оттоон, сир астаан, кыстыкка толору бэлэм киириэххэ. Бүгүн алгысчыппыт Афанасий Николаевич Попов эппит аман үтүө тыллара барыбытыгар иҥэн, үчүгэйи эрэ түстээтин.
Урут Боотурускай улуус саҕана бу Даккы сирэ II Игидэй нэһилиэгэ этэ. 1912 сыллаахха Боотурускайтан арахсарыгар, I Дьохсоҕон диэн буолбута. 1916 сылтан бөдөҥсүтүүгэ диэри -- Тааттыныскай нэһилиэгэ. Онтон 1955 сылтан Дьохсоҕон нэһилиэгин территориятыгар киирсэр учаастак буолар.
Таатта улууһугар Албан Аат уордьаннаах 48 киһи баар эбит буоллаҕына, бу Даккыттан 7 киһи Албан Аат уордьанынан бэлиэтэммит. Аны, сахалар аатырбыт артеллериспыт Гавриил Дмитриевич Протодьяконов "Хорсунун иһин" 3 бойобуой мэтээллээх эбит буоллаҕына, Даккыттан төрүттээх Петр Константинович Арылаховка эмиэ оччо мэтээллээҕэ. Ити курдук хорсун дьон бу сиртэн үүнэн тахсаллар. Улууспутугар Афганистан сэриитин кыттыылааҕа 2 киһи баар эбит буоллаҕына, иккиэн эмиэ мантан силистээхтэр: Владимир Колотинскай уонна Дмитрий Алексеев.
Михаил Михайлович Соров, "Таатта улууһа" муниципальнай тэриллии баһылыга:
--Сахалартан соҕотох Албан Аат уордьан толору кавалера Дмитрий Ананьевич Петров төрөөбүтэ 100 сыллаах үбүлүөйүн көрсө, Ил Дархан бырабыыталыстыбаннай хамыыһыйаны тэрийэргэ дьаһала тахсыбыта. Хамыыһыйаны СӨ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Ольга Балабкина сүрүннүүр. Элбэх үлэ ыытылынна. Тааттаттан 1758 киһи сэриигэ ыҥырыллыбыт эбит буоллаҕына, онтон 843 буойуна кыргыһыы толоонугар геройдуу охтубута. Ити дьонтон 400-тэн тахса саллаата сураҕа суох сүппүтэ. Кинилэр ааттарын үйэтитээри, Ытык Күөл Кыайыы болуоссатыгар сураҕа суох сүппүттэргэ монумент оҥоһулла сылдьар. Албан аат музейын кэҥэтэн, Д.А. Петровка аналлаах саала баар буолуоҕа. Буойун олоҕун туһунан кинигэтигэр үп буллубут, сотору кэминэн бэчээттэниэҕэ. "Сахафильм" Д.А.Петров сэриилэспит сирдэринэн Белоруссияҕа киинэ уста барыахтаах этэ да, бу хамсык хааччахтаан, билигин ханна уһулалларын быһаарса сылдьаллар. Эттилэр эрэ, үбүн ыытыахпыт. Бу буолан ааспыт XXI спартакиадаҕа улуус дьаһалтата, "Охотный двор" маҕаһыын дириэктэрэ Юрий Большаков Д.А.Петров аатынан бирииһи туруорбуппут. "Тигр" карабин сааны мас тардыһыытыгар абсолютнай чөмпүйүөн Сергей Фролкиҥҥа, хапсаҕай муҥутуур кыайыылааҕа Данил Ивановка туттарбыппыт. Ситиһиилэр олох бары эйгэтигэр бааллар. Сүрүн салаабытын, тыа хаһаайыстыбатын, ылар буоллахха, ынах сүөһүнү иитии ахсаанынан өрөспүүбүлүкэҕэ иккис, сылгыбыт 1000 киһиэхэ тиксэринэн бастакы миэстэҕэ сылдьабыт. Тутуу тэтимнээхтик барар. Бу сылга Кыйы оскуолата үлэҕэ киириэҕэ, Чөркөөххө култуура киинэ тутуллан саҕалаата. Улуус үрдүнэн 608 кыбартыыра олохтоохторо саҥа таас дьиэҕэ көһүөхтэрэ. Баһаардары тохтоттубут, Ан-26 сөмөлүөтүнэн 3 күн устата былыттары ытыалаан, ардах түһэрэммит, улахан уоту умуруордубут. Бу ый 31 күнүгэр манна Ил Дархан кэлэринэн, илин эҥэр салайааччылара Ытык Күөлгэ түмсүөхтэрэ, кураанынан хайдах кыстыкка бэлэмнэнэрбитин сүбэлэһиэхпит. Онно таарыйа 2025 сыллаахха буолуохтаах Манчаары оонньууларынан улууска туох тутуу барарын кэпсэтиэхпит. Онон элбэх үлэ иннибитигэр күүтэр.
Улуус баһылыга М.М. Соров Албан Аат уордьан толору кавалерын аатын үйэтитиигэ үлэлэһэр оҕолоругар Астра Дмитриевнаҕа, Ананий Дмитриевичкэ Махтал суруктары, Азалия Дмитриевнаҕа "Үйэтитиигэ кылаатын иһин", Гаврил Дмитриевичкэ "Тыа хаһаайыстыбатын сайдыытыгар кылаатын иһин" диэн үрдүкү боруобалаах үрүҥ көмүстэн оҥоһуллубут муниципальнай бэлиэлэри, Д.А. Петров аатынан 2-с оскуола дириэктэрэ Д.В.Сергеевкэ "СӨ үөрэҕин систиэмэтин туйгуна" бэлиэни туттарда.
Таатта уонна Чурапчы улуустарын байыаннай комиссара Николай Михайлович Андреев:
--Уһук Илин байыаннай уокурук уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин байыаннай комиссириатын аатыттан улуу буойун Дмитрий Ананьевич Петров дьиэ кэргэнигэр, аҕаларын сырдык аатын үйэтитэр оҕолоругар-урууларыгар Махтал суругу, Гаврил Дмитриевичкэ Саха сиринээҕи военкомат 80 сылынан тахсыбыт үбүлүөйдээх мэтээли туттарабын. Билигин аармыйа сулууспата уларыйбыта, уол оҕо үөрэнэригэр бириэмэ бэриллэр, 22-26 саастарыгар биир сыл сулууспалыыр буолбуттара. Байыаннай эйгэни сөбүлээн, сорохтор салгыы үлэлии хаалаллар. Холобура, Тааттаттан Новгородов Дьулус байыаннай салгын аалын академиятын бүтэрэн, билигин Уссурийскайга үлэлиир. Дьохсоҕонтон Слава Аммосов улахан хараабылга старшай мичман. Дмитрий Ананьевич курдук хорсун буойуттар төрөөбүт-үөскээбит Таатталарыттан өссө да байыаннай идэлээх ыччат үүнэ-сайда турдун!
Тааттыныскай (Ытык Күөл) нэһилиэк баһылыга Егор Иннокентьевич Павлов:
--Бу Даккыттан улахан буойуттар тахсыбыттар эбит. Ол курдук, Ильмень күөл кыргыһыытыттан тыыннаах ордон, дойдутугар эргиллэн, сааһын тухары "Бэлэм буол" хаһыакка фотокорреспонденнаабыт 4 бойобуой уордьан кавалера Иннокентий Петрович Канаев бу сиртэн төрүттээх.
Е.И..Павлов буойун кыыһа Азалия Дмитриевнаҕа "Тааттыныскай нэһилиэк сайдыытыгар өҥөтүн иһин" бэлиэни, Ананий, Петр, Гаврил Дмитриевичтэргэ, итиэннэ Д.А.Петров аатынан оскуола учуутала Лариса Семеновнаҕа Эҕэрдэ суруктары туттарда, Астра Дмитриевна Петрова аатын нэһилиэк Бочуотун кинигэтигэр киллэрэллэрин эттэ.
Михаил Петров, кыраайы үөрэтээччи Михаил Архипович Петров уола, Баайаҕа олохтооҕо:
--Мин аҕам уонна Д.А.Петров 1968 с. Даккыга ыһыах ыспыттара. Нөҥүө сылыгар 1969 с. оҕолору, биһигини, массыынаҕа тиэйэ сылдьан, Соһолооҕунан, Таастааҕынан, Отчут хайатынан сылдьыбыппыт, онно үйэтитии үлэтин туһунан кэпсэтэллэрэ. Иитимээйигэ цеменинэн өйдөбүнньүк оҥорон, буойуттар ааттарын суруйбуттара. Никита Неморицын буор кутан, томтор оҥорбута. Бэлиэни ол үрдүгэр туруорбуттара. 1971 с. сайын аҕам өлбүтүгэр, Дмитрий Ананьевич олус курутуйбута. Ол дьыл сэтинньитигэр бэйэтэ бараахтаабыта. Кинилэр дойдуга бэриниилэх санаалара биһигини, бараһыылаптары, түмэ турар, бу курдук көрсө туруоххайыҥ.
Ананий Дмитриевич Петров, буойун улахан уола, "Гражданскай килбиэн" бэлиэ хаһаайына, Булуҥ улууһун Бочуоттаах гражданина:
-- Дьохсоҕон нэһилиэгин баһылыга Петр Егорович Захаровка биһиги дьиэ кэргэн аатыттан махтанабыт. Хамсыгынан хааччахтаах кэмҥэ эппиэтинэһи бэйэтэ ылынан, аҕабыт сырдык аатын үрдүктүк тутан, ыһыах тэрийэргэ көҥүл биэрэн, бу бүгүн бараһыылаптар ыраахтан-чугастан мустаммыт, наһаа үчүгэйдик көрсүһэ сылдьабыт. Даккы, чахчы, тахсыылаах сир эбит. Сэбиэскэй былаас дьаһалынан нэһилиэк көһөрүллэн хаалбыта хомолтолоох. Ол эрээри ыччат төрдүн-төрүтүн умнубат, бу курдук кэриэстии, үйэтитэ турара кэрэхсэбиллээх.
Дмитрий Вячеславович Сергеев, Ытык Күөл Д.А. Петров аатынан 2-с оскуолатын дириэктэрэ:
-- Оскуолабыт Д.А.Петров аатын 2002 сылтан сүгэр. 2008 сыллаахтан Петров ааҕыыларын тэрийэбит. Быйыл 400-тэн тахса оҕо кытынна. Хаар уулуннаҕына, Иитимээйигэ, Таастаахха "Сулустаах эстафета" ыытабыт. Үөрэнээччилэрбитин Дмитрий Ананьевич холобуругар иитэбит. Биһиги оскуолабытын оҕолор орто анал идэлээх бүтэрэллэр: уолаттар суоппар, тыраахтарыыс, сыбаарсык, кыргыттар иистэнньэҥ, кондитер. Д.А.Петров төрөөбүтэ 100 сылынан 100 м усталаах палисадник туттубут.
Дмитрий Вячеславович НПК-ҕа куораттан ситиһиилээхтик кыттыбыт Петровтар сиэннэригэр Славаҕа уонна Руслаҥҥа, ону сэргэ Нам педучилищетын кыһыл дипломунан бүтэрбит Таттаана Петроваҕа бэлэх туттарда.
Владимир Колотинскай, Афганистан сэриитин кыттыылааҕа, гвардия капитана, автомобильнай взвод уонна рота хамандыыра, "Бойобуой үтүөлэрин иһин", "Благодарность от афганского народа", "За доблесть и храбрость" мэтээллэрдээх, Д.А.Петров аймаҕа:
-- Өлүүнү үс төгүл кыайбыт Д.А.Петров, Тверской уобалас Верещагино дэриэбинэтигэр уҥуоҕа хаалбыт эһэм Гаврил Колодезников, 5 уордьаннаах күтүөтүм Флегонтов миэхэ холобур буоланнар, байыаннай буолар улахан баҕабын толорбутум.
СӨ үтүөлээх горняга, Таатта улууһун Бочуоттаах гражданина, "Төлөн" чох хостуур Харбалаахтааҕы тэрилтэ дириэктэрэ Прокопий Дмитриевич Рахлеев биир дойдулааҕа, РФ Худуоһунньуктарын сойууһун чилиэнэ Иннокентий Корякин хартыынатын Астра Дмитриевнаҕа туттарда. Ону бараһыылаптар "Гаанньа кыһата" диэн ааттыыр дьиэлэригэр ыйыах буоллулар.
Чурапчы улууһун баһылыгын бастакы солбуйааччы Алексей Ноговицын "Чурапчы улууһун экэнэмиичэскэй сайдыытыгар кылаатын иһин" бэлиэлээх Петр Дмитриевич Петровка улуус дьаһалтатын аатыттан Эҕэрдэ суругу туттарда.
Таатта улууһун Бочуоттаах гражданина, оройуоннааҕы "Коммунист" хаһыакка редактордаабыт, РФ Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ, Е.Ярославскай аатынан судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Д.А.Петров туһунан поэма ааптара Дмитрий Николаевич Павлов улуус бэтэрээннэрин Сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн үлэлии сылдьан көҕүлээн, Кыайыы 50 сылынан Д.А.Петров төрөөбүт Таастаах алааһыгар кэс тыл капсулатын укпуттар. Ону "Дмитрий Ананьевич 100 сылыгар хостооруҥ" диэбит. Бу ыһыахха ол капсуланы Д.А.Петров уолаттара -- "Гражданскай килбиэн" бэлиэ хаһаайына, Булуҥ улууһун Бочуоттаах гражданина Ананий Дмитриевич, СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Бочуоттаах тутааччы Петр Дмитриевич, ИДьМ туйгуна, РФ бэтэрээнэ Гаврил Дмитриевич Петровтар Тааттыныскай нэһилиэк бэтэрээннэрин сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Мария Егоровна Бондареваҕа туттардылар.
Буойун бу үс уолугар "Тигр" саалары "Монтажник" тэрилтэ (дир. А.М.Ханин) уонна Дьохсоҕон нэһилиэгин дьаһалтата ( баһ. П.Е.Захаров) бэлэхтээтилэр. "Калашников" концернҥа "Охотный двор" маҕаһыын хаһаайына Юрий Большаков сакаастаспыта. 300 м ыраахтан үстэ ыттахха, барытын биир үүккэ түһэрэр снайперскай карабин", -- диэн быһаарда Петр Егорович. Сэртипикээттэри "Монтажник" ПК дириэктэрин солбуйааччы Илья Васильевич Попов туттарда.
Түгэнинэн Даккыттан төрүттээх спортсмен оҕолору чиэстээтилэр. Ол курдук, бу күннэргэ Манчаары оонньууларыгар гиирэни анньыыга Диана Петрова, саахымакка Арассыыйа Кубогар Наташа Михайлова чөмпүйүөннээбиттэр. Дианаҕа СӨ үөрэҕириитин туйгуна С.П.Борисова аҕатын, тыыл уонна үлэ бэтэрээнэ, Алексеевскай оройуон Бочуоттаах дуоскатыгар киирбит, Харбалаахтааҕы СПТУ-ну тэрийсибит, Ленин 100 сылынан мэтээллээх П.М. Уранаев аатынан стипендияны туттарда.
Ыһыах үөрүүлээх аһыллыытын кэнниттэн олоҥхоҕо И.М.Христофоров, хоһоон айыытыгар поэт И.А.Сысолятин, хапсаҕайга В.И.Иванов (65 кг), В.П.Андросов (75 кг), В.Г.Харайданов (95 кг) бириистэригэр, мас тардыһыытыгар, оһуокайга, многоборьеҕа, дьиэ кэргэн эстафетатыгар, саанан ытыыга, саха таҥаһыгар күрэхтэстилэр. Чымнаайы сиригэр баар Олоһуйа хайаттан ылыллыбыт тимиртэн Айаал Үчүгээйэп уһаарбыт, Мандар Уус алҕаабыт батыйатын аҕалар сиэр-туом оҥоһулунна.
Албан Аат уордьан толору кавалера Дмитрий Ананьевич Петров төрөөбүтэ 100 сылыгар анаан буойун оҕолоро, бараһыылаптар, дьохсоҕоттор, таатталар хас эмэ сылларга кэрэхсэбиллээх кэпсээн буолан кэпсэнэр үчүгэй ыһыаҕы тэрийэн ыыттылар.
Кыайыы кынаттаах, Албан Аат тыыннаах...
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0