Түһүлгэ

Баара буоллар 60 сааһын туолуохтааҕа...

Арассыыйа үтүөлээх артыыһа, сахаттан бастакы идэтийбит хомусчут, хомуспут уонна олоҥхобут аан дойду таһымыгар тахсарыгар сүдү оруоллаах Петр Оготоев 1961 сыл ахсынньы 1 күнүгэр Лөгөй нэһилиэгэр Кэптэнигэ төрөөбүтэ.

Ийэтэ Евдокия Петровна Охлопкова Уус-Алдан улууһун Лөгөй нэһилиэгин Хомустаах бөһүөлэгиттэн төрүттээх. Сүөһүнү иитиигэ үлэлээбитэ, ферма сэбиэдиссэйэ да буола сылдьыбыттааҕа. Сэрии ыар сылларыгар үлэтэ сыаналанан, «Үлэҕэ килбиэнин иһин» мэтээлинэн наҕараадаламмыта. Аҕата Петр Васильевич Оготоев – Таатта Амматыттан төрүттээх, нуучча тылын уонна литэрэтиирэтин учуутала этэ. Саха АССР үтүөлээх учуутала, РСФСР норуотун үөрэҕириитин туйгуна. Уопсастыбаннай диэйэтэл, фольклору хомуйааччы, кыраайы үөрэтээччи.

Петя бэһис оҕонон күн сирин көрбүтэ. Улахан эдьиийэ Клавдия Петровна Арассыыйа Бэдэрээссийэтин уопсай үөрэхтээһинин бочуоттаах үлэһитэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕириитин туйгуна, 2006 с. президент Владимир Путин гранын ылбыта. Убайа Егор Петрович Арассыыйа худуоһунньуктарын сойууһун чилиэнэ, сахалартан бастакы скульптор-монументалист. Эдьиийдэрэ Мария Петровна Саха Өрөспүүбүлүкэтин социальнай харалтатын үтүөлээх үлэһитэ, Мотрена Петровна өр сылларга библиотекарынан, учууталынан үлэлээбитэ, бааһынай хаһаайыстыба далбар хотуна этэ.

Дьэ, Петр итинник үөрэҕи, үлэни үрдүктүк туппут, саха сиэрин, үгэһин тута сылдьар ыал истиҥ тапталларыгар угуттаммыта. Лөгөй орто оскуолатыгар үөрэнэр сылларыгар мээчигинэн, хайыһарынан дьарыктаммыта. Хайыһарга Саха Өрөспүүбүлүкэтин физическэй култуураҕа уонна успуорка үтүөлээх үлэһитэ Григорий Дьячковскайга эрчиллэн, оскуолатын, улууһун чиэһин үгүстүк көмүскээн, бэрт элбэх ситиһиилэрдээҕэ. Куруутун бастыҥ үөрэнээччи буолара, хомуска оонньоон бэстибээллэргэ өрүү лауреат аатын ылара. 1978 сыллаахха оскуоланы бүтэрэн, М.К.Аммосов аатынан СГУ саха салаатыгар үөрэнэ киирбитэ. Учуутала Иван Алексеев – Хомус Уйбаан салайар «Алгыс» хомусчуттар ансаамбылларыгар талыллан, араас бэстибээллэргэ кыттан, хомуска оонньуур дьоҕура өссө сайдыбта.

Петр Оготоев аатынан Кэптэнитээҕи култуура киинигэр

Саҥа хомуска оонньооччулары хомус эйгэтигэр, хомус дьүрүскэн тыаһыгар угуйар сыаллаах оскуола үөрэнээччилэригэр, төрөппүттэригэр биирдиилээн уонна дьиэ кэргэн бөлөҕүнэн толорууга «Саҥа саҕахтар»  онлайн-куонкурус ыытылынна. Тэрээһиҥҥэ 16 үөрэнээччи уонна 5 дьиэ кэргэн көхтөөх кыттыыны ылан, илин-кэлин түһүстүлэр.

4-6 кыластарга хомуһу биирдиилээн толорууга: I миэстэ – Бурнашева Аня, 2 миэстэ – Гоголева Яна, 3 миэстэ – Марков Коля буоллулар.

7-8 кыластарга хомуһу биирдиилээн толорууга: I миэстэ – Федорова Диана, 2 миэстэ – Борисов Аян, 3 миэстэ – Попова Ромина буоллулар.

9-10 кыластарга хомуһу биирдиилээн толорууга: I миэстэ – Олесова Саша, 2 миэстэ – Петухова Дарина, 3 миэстэ – Сивцев Толя буоллулар.

Бу куонкуруска хомуһу дьиэ кэргэнинэн толорууга дьүүллүүр сүбэ быһаарыытынан:

I миэстэ – Никитиннэр дьиэ кэргэн (Никитин Коля ийэтинээн, эдьиийдэринээн, 10 «А» кылаас үөрэнээччитэ);

II миэстэ – Сокорутовтар дьиэ кэргэн (Сокорутов Арсен ийэтинээн, 9 кылаас үөрэнээччитэ);

III миэстэ – Николаветар дьиэ кэргэн буоллулар (Николаев Арчылаан ийэтинээн, 4 кылаас үөрэнээччитэ).

Петр Оготоев бииргэ төрөөбүттэрэ олохтообут анал бириистэрэ Сивцев Толяҕа (10 «Б» кылаас үөрэнээччитэ) уонна Татариновтар дьиэ кэргэнигэр туттарыллынна.

Кыайыылаахтарга уонна анал ааттары ылбыттарга Петр Оготоев оскуолаҕа бииргэ үөрэммит оҕолоро (1979 сыллаах выпустар), бииргэ төрөөбүттэрэ туруорбут кубоктарын, анал бириистэрин уонна харчынан бириэмийэлэрин туттардылар. Онон бары кыттааччылар махталлара улаатта, үөрүүлэрэ үксээтэ.

Хомус декадатын түмүктүүр күннэригэр Аан дойду виртуоз-хомусчута, Арассыыйа Бэдэрээссийэтин үтүөлээх артыыһа Петр Оготоев 60 сылын көрсө Лөгөй орто оскуолатын иһинэн биирдиилээн уонна кылааһынан хомуһу толорууга куонкурус кыайыылаахтарын үөрүүлээхтик наҕараадалааһын буолла. Кылаас кэлэктииптэрин икки ардыларыгар үс көрүҥ түмүгүнэн 4, 8 «б» уонна 10 «а» кылаас үөрэнээччилэрэ «Муҥуутуур кыайыылаах» үрдүк аатын ылан, Петр Оготоев оскуолаҕа бииргэ үөрэммит оҕолоруттан – Лөгөй орто оскуолатын 1979 сыллаах выпускниктарыттан, харчынан бириэмийэни туттулар.

Сэһэн Ардьакыап аатынан улуустааҕы кыраайы үөрэтэр

уонна историческай музейга

Күнүс 2 чаастан күлүбүрүү умайар көмүлүөк оһох иннигэр музей мэтэдьииһэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын туйгуна Альбина Афанасьева дыргыл сыттаах отунан арчылаан, алгыс маанытын этэн, алаадьынан айах тутан, кэлбит ыалдьыттары күндүлээтэ.

Мүрү нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо Мотрена Москвитина олоҥхоһуттарга анаммыт баай кэллиэксийэтин иннигэр туран, хомуһуннаах хомусчут Петр Оготоев олоҕун, айар үлэтин билиһиннэрдэ. Салгыы норуоттар икки ардыларыгар тиийэ биллибит өрөспүбүлүкэтээҕи «Хомус кырдала» бырайыак ааптара Альберт Находкин хомусчуттар бу күрэхтэрэ хайдах тэриллибитин кэпсээтэ. Импровизатор-хомусчут хомуска оонньоон дьүрүһүттэ. Арассыыйа суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ Ульяна Бурнашева Оготоевтар дьиэ кэргэттэригэр оҕону иитии оруолун, хомусчут аата Кэптэни сынньалаҥ киинигэр иҥэриллибитин туһунан билиһиннэрдэ. Саха норуодунай бэйиэтэ Иван Мигалкин «Хомус» диэн хоһоонун аахта, чабырҕахтаата.

Дьэ, ити кэнниттэн салгыы Мүрү эбэ тула олорор бөһүөлэктэр үөрэнээччилэрин хомуска күрэҕэ ыытылынна. Бороҕонтон Мүрү 1, 2 нүөмэрдээх оскуолаларыттан, Майаҕастан, Бороҕоннооҕу ускуустуба оскуолатыттан Петр Оготоев хомуһун үйэтитээччилэр күрэхтэстилэр. Дьүүллүүр сүбэҕэ улуус ыччакка, успуорка уонна дьиэ кэргэҥҥэ управлениетын салайааччыта, күрэх сүрүн успуонсара Гаврил Аргунов, улуус түмэлин дириэктэрин солбуйааччы Екатерина Черкашина, ыччат салаатын специалиһа Алексей Голиков, «Өбүгэ үгэһэ үйэлэргэ» быыстапка ааптара, олоҥхоһуттары үйэтитэр коллекционер Мотрена Москвитина үлэлээтилэр.

Күрэхтэһии түмүгүнэн кыайыылаахтары быһаардылар. Ону кытта билсиэҕиҥ:

I үрдэл –Протодьяконова Амелия (салайааччы А.Е.Илистярова), II үрдэл –Ларионова Мичийэ (салайааччы Л.С.Слепцова), III үрдэл –Дегтярёва Эля (салайааччы М.И.Крылова) буоллулар.

Анал ааттарынан бэлиэтэннилэр: «Уран хомусчут» – Иванова Леонида (салайааччы Е.И.Илистярова), «Дуораһытар хомусчут» – Андросов Кудай (салайааччы Л.С.Слепцова), «Хомоҕой хомусчут» – Колодезникова Алёна (салайааччы М.И.Крылова), «Дорҕоонноох хомусчут» – Лаптева Илона (салайааччы Л.С.Слепцова), «Кэскиллээх хомусчут» – Ущницкая Лия (салайааччы О.Е.Алексеев), «Дьүрүһүтэр хомусчут» – Домотова Айсена (салайааччы О.Е.Алексеев).

Улуус түмэлин дириэктэрэ Дьулустаан Заболоцкай Петр Оготоев хомуска киллэрбит кыыл саҥатын, айылҕа тыаһын курдук саҥа сүүрээннэрин, тардар ньымаларын туһунан кэпсээнэ дьон болҕомтотун тарта. Кини хомусчуттар оонньуур уратыларын дипломнай үлэтигэр суруйбутун этэн туран, хомус уустарын үлэлэрин туһунан билиһиннэрдэ. Уонна хомуска оонньоон дьүрүһүтэн, чахчы талааннаах хомусчут буоларын итэҕэттэ.

Түмүккэ эдэр хомусчуттарга – Петр Оготоев аатын үйэтитээччилэргэ,  кыттыыны ылбыттарга эҕэрдэ суруктар, мэҥэ ааттар, сэртипикээттэр туттарылыннылар.

Ульяна Бурнашева,

уопсастыбаннай кэрэспэдьиэн.

Уус-Алдан, Лөгөй