Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -14 oC

Сахабыт сиригэр “Junior Pride” интеллектуальнай сайдыы киинин филиала үлэлээн эрэр эбит. Бу киин уратыта диэн, оҕону аныгы түргэн тэтимнээх олоххо бары өттүттэн бэлэмнээх буоларга үөрэтэр. Маны сэргэ оҕо олоҕун бэйэтэ дьаһанарын, дьылҕа толору хаһаайына буоларга иитэр ураты систиэмэ буолар.

Сахабыт сиригэр “Junior Pride” интеллектуальнай сайдыы киинин филиала үлэлээн эрэр эбит. Бу киин уратыта диэн, оҕону аныгы түргэн тэтимнээх олоххо бары өттүттэн бэлэмнээх буоларга үөрэтэр. Маны сэргэ оҕо олоҕун бэйэтэ дьаһанарын, дьылҕа толору хаһаайына буоларга иитэр ураты систиэмэ буолар.

Хас биирдии ыал төлөпүөнэ суох аһаабат, утуйбат буолбута быданнаата. Төлөпүөн улахан киһиэхэ, баҕар, үлэтигэр көмө эбэтэр күннээҕи түбүккэ аралдьыйар ньыма эбит буоллаҕына, өйүн тута илик оҕоҕо буортута улахан.

Гаджет буортутун туһунан учуонайдар дакаастаан тураллар. Төлөпүөҥҥүн куруук укта сырыттаххына, электромагнитнай сардаҥалар киһи этигэр-хааныгар дьайыылара улааттар улаатан иһэр эбит. Аҥардас 15 сөкүүндэ кэпсэттэххэ, сардаҥалар киһи мэйиитигэр дьайан бараллар. Бу кэннэ кулгаах, барабаннай перепонка уонна мэйии сорох чааһын температурата үрдүүр. Оттон толкуйдаан көрдөххө, ол оҕоҕо хайдах охсуой?
Маны сэргэ төҥкөйөн олорон, өр кэмҥэ интэриниэттииртэн оҕо сүнньэ, сиһэ ыалдьар. Күнү күннээн олороруттан сколиоз, остеохондроз буолар.

Гаджет харахха ордук буортулаах. Киһи мэйиитигэр охсор электромагнитнай сардаҥалара харах хаанын эргиирин мөлтөтөллөр. Харахха сөбө суох кыра экраны кыҥастаһартан харах былчыҥнара күүрэллэр. Ол түмүгэр харахха хаан баттааһына, катаракта курдук ыарыылар буулуохтарын сөп.

Наһаа эрдэттэн көмпүүтэргэ, төлөпүөҥҥэ оонньуу үөрэммит эбэтэр күнү күннүктээн күөх экраны маныыр оҕо толкуйдуур дьоҕурун сайдыыта бытаарар. Кини мэйиитэ сылайарын түмүгэр үөрэҕи ылынара мөлтүүр.

Былдьаан ылан быыһаммаккын

Бары да өйдөөн көрбүккүт буолуо, оҕо төлөпүөнтэн дэбигис арахса охсубатын, төрөппүт сорудаҕын ээл-дээл истэрин. “Миигин эрэ тыыппатын” диэбиттии сапсыйан кэбиһэрин, ээҕи кытта сылдьар эрээри, көрдөһүүгүн тук курдук оҥоро охсоот, төлөпүөнүн үрдүгэр түһэрин. Сороҕор уруогун ааҕарын кытта умнубут аатырарын, бэл, букатын да куойатыгар-маҥкытыгар оҕустарбакка, күннэтэ көмпүүтэр сирэйдэнэрин.

Төрөппүттэр, хомойуох иһин, оҕолоро гаджекка ылларбытын олус хойутаан өйдөөн, араас миэрэни ыла сатыыллар да, оҕо кыйаханар-кыйыттар, куруук төлөпүөн былдьаһар, тэһийбэт-тулуйбат буолар.

Сорох төрөппүттэр кыыһыра түһээт, төлөпүөнү туура тутан, былдьаан ылан, мөҕөн-этэн үөрэтэ сатыыллар. Онтуҥ, психологтар этэллэринэн, төрүт сыыһа эбит. Маннык миэрэ гаджекка ылларбыт оҕоҕо наркомаҥҥа дозатын биэрбэтэхтэрин тэҥэ дьайыылаах. Оҕо ньиэрбэтигэр улахан охсуулаах, бэл, төрөппүтүн абааһы көрүүгэ тиэрдиэн сөп.

Хайдах гынабыт?

“Гаджеттан босхолонуу дьиэ кэргэнтэн саҕаланыахтаах”, -- диир «Дьиэ кэргэн, оҕо уонна гаджет» диэн нэһилиэнньэҕэ сүбэ-ама биэрэр хамсааһыны көҕүлээбит Парасковья Кладкина.

Прасковья Кладкина Чурапчы улууһун Одьулуунугар олорор. Үс оҕолоох иллээх дьиэ кэргэн далбар хотуна. Идэтинэн уһуйаан иитээччитэ. Бэйэтэ этэринэн, олоххо олус актыыбынай позициялаах, араас тэрээһиннэргэ көхтөөхтүк кыттар, саҥаны, үчүгэйи уонна туһалааҕы билэргэ дьулуһар уонна дьоҥҥо-сэргэҕэ тиэрдэргэ кыһаллар.

Сахабыт сиригэр “Junior Pride” интеллектуальнай сайдыы киинин филиала үлэлээн эрэр эбит. Бу киин уратыта диэн, оҕону аныгы түргэн тэтимнээх олоххо бары өттүттэн бэлэмнээх буоларга үөрэтэр. Маны сэргэ оҕо олоҕун бэйэтэ дьаһанарын, дьылҕа толору хаһаайына буоларга иитэр ураты систиэмэ буолар.

Бу систиэмэни Саха сиригэр биир бастакынан Парасковья Кладкина киллэрэргэ туруммут. Кини омуктар айбыт ньымаларын сахатытан, норуокка чугас уонна көдьүүстээх буоларын ситиһэр санаалаах.

- Мин аан бастаан бу систиэмэ лиэксийэлэрин истээт да, хараҕым арылларга дылы буолбута. Биһиги уларыта тутуу кэмин оҕолоро куруук ким эрэ этэрин, дьаһайарын күүтэ үөрэнэн хаалбыппыт. Бэйэ кыаҕар эрэнэ үөрэммэтэхпит. Оччотооҕу кэм оҕолоро бары да оннукпут буолуо – ыйыыта-кэрдиитэ суох хамсаммаппыт, ким эрэ биһиги олохпутун оҥорорун күүтэргэ дылыбыт. Бу дьиҥэр, төрүт сыыһа санаа эбит. “Арай, оҕолорум бэйэлэрин кыахтарыгар эрэллээх, олохторун бэйэлэрэ сатаан салайар кыахтаах гына ииттэхпинэ, толору дьоллоох личность тахсыан сөп эбит ээ” диэн санаа кылам гыммыта. Онтон сиэттэрэн, саха оҕотун кэскилин, инникигэ эрэлин оҥорорго төрөппүт оруола муҥура суох диэн, бу сэминээри ыытарга санаммытым, -- Парасковья Васильевна кэпсээнин саҕалаата.

Кини этэринэн, билиҥҥи кэмҥэ төрөппүттэр оҕолорун кытта алтыһыылара аҕыйаата, төрөппүтү төлөпүөн, гаджет солбуйда. Бу ис-иһигэр киирдэххэ, олус уустук боппуруос. Оҕо төлөпүөнэ суох сатаан аралдьыйбат, гаджета суох тэһийбэт-тулуйбат буоларын төрөппүттэр бэркэ диэн билэҕит.

Ити курдук, Парасковья Кладкина @jpride_yakutsk инстаграм сирэйигэр биэс күннээх, төрөппүттэргэ аналлаах онлайн сэминээри ыытта. Биэс күн устата биирдии чаас устата дьиэ кэргэн оҕолорун кытта смартфона, гаджета суох алтыһарга үөрэнэр практическай сүбэлэри биэрдэ. Манна хас да ыал тус уопутун кэпсээтэ. Санаа атастаһыыта буолла.

Бастакы күн. Бириэмэни туохха барыыбытый?

Сонун сэминээр бастакы күнэ бэнидиэнньиктэн саҕаланна. Манна хас биирдии төрөппүт дьиэ кэргэн биир күннээҕи олоҕун хараҕар ойуулаан, өйдөөн-төйдөөн көрөрө ирдэнэр.

Наһаа элбэх бириэмэни халтайга барыыр эбиппит. Бириэмэ олус күндү. Ону туһата суох атаарарбыт баар суол. Бу күн төрөппүттэр бэйэлэрэ күннэрин аттаран көрүөхтэрин наада. Тугу гыммыттарын бириэмэтин ыйан туран, ол дьарыкка төһө мүнүүтэни дуу, чааһы дуу бараабыттарын суруналлар. Дьэ, оччотугар күнү-дьылы хайдах атаарарбыт дьэҥкэ көстөн кэлэр. Онтон “оҕолорбутугар күҥҥэ чуо төһө бириэмэни аныыр эбиппитий?” диэн ыйытыы күөрэйэн тахсар. Үгүс төрөппүт оҕотун кэлэ-бара сыллыы, кууһа сылдьара сөп. Ол эрээри түптээн олорон кэпсэппитэ, ис иһиттэн сэгэйэн, үөрэн-көтөн алтыспыта, хомойуох иһин, ахсааннаах эбит. Онон бу бастакы күн төрөппүт бэйэтин күнүн тыырар.

Иккис күн. Тугунан сөбүлээн дьарыктанабын?

Дьиэ кэргэнинэн сөбүлээн, тугунан дьарыктанабытый? Бу ыйытыыга бары толкуйдаан көрүөххэ. Бастаан дьиэ иһинээҕи дьон тугу сөбүлээн дьарыктанарын быһаараҕын. Онуоха хас биирдии киһи уон сөбүлүүр дьарыгын испииһэктиир. Кинигэ ааҕыыта, остуол оонньуулара, булт-алт, өрөмүөн, иистэнии, төлөпүөҥҥэ оонньуу, киинэни көрүү – быһата, барыта киирсиэн сөп. Ол кэнниттэн ханнык дьарыктарбыт алтыһалларын, быһа охсуһалларын булабыт. Барыбыт сөбүлүүр дьарыга дьиэ кэргэни түмэ тардар оруоллаах.

Манна даҕатан эттэххэ, үгүс оҕо төлөпүөҥҥэ оонньуурун бастакы миэстэҕэ туруорбута саарбахтаммат. Ол да буоллар, гаджекка ылларыыттан арахсарга бастакы хардыы -- төлөпүөнтэн ураты дьиэ кэргэни түмэр дьарыгы булуу буолар.

Үһүс күн. Саҥа быраабыланы олохтооһун

Манна талбыт дьарыккытынан эбэтэр оҕо тугу гыныан баҕарарынан сирдэтэн, күҥҥүтүн, киэһэҕитин атаарыҥ. Оонньооҥ, остуоруйалаһыҥ, кэпсэтиҥ. Холобур, дьиэ кэргэн остуолга төлөпүөнэ суох олорон аһыырын тэрийиэххэ сөп. Күннээҕи ситиһиигитин, түбүккүтүн, үөрүүгүтүн бэйэ ыккардыгар үллэстиҥ, дьээбэлэһиҥ, күлүҥ-оонньооҥ.

Төрдүс күн. Оҕону кытта иирсээнэ суох бодоруһуу

«Эмиэ төлөпүөҥҥэ олорор!», «аҕал төлөппүөҥҥүн!», «дьиэҕэ үлэҕин оҥоруоххар диэри көмпүүтэргэ оонньообоккун!», о.д.а маннык бопсууну оҕолоргут күннэтэ истэллэрэ буолуо. Бу сыыһа.

Маны бэйэҕитигэр бөрүү тутан көрүҥ эрэ... Ким даҕаны бопсору, күргүүйдүүрү сөбүлүү истибэт.

Ол иһин киһи дьоһунун түһэрбэккэ, киһини баттаабакка, оҕону дьиэ кэргэҥҥэ сыыйа тардар ордук. Бастаан хайҕаан, онтон сыыһаны ыйан-кэрдэн, онтон түмүккэ санаатын көтөҕөр үчүгэй. Холобур, тугу эмэ оҥорбута табыллыбатаҕына, “сатаабаккын” диэн быһа этэн кэбиспэккэ, чуо туга сатамматаҕын ыйар ордук. Онтон кыһаллыбытын, тугу үчүгэйдик оҥоһуллубутун хайгыыр хайаан да наада.

Бэһис күн. Бириэмэни бииргэ атаарыы

Бу күн дьиэ кэргэнинэн смартфона суох бириэмэбитин бииргэ атааран оонньуубут. Манна ыал бэйэтин сөбүлүүр дьарыгын булан, бары бииргэ оонньуохтарын, кэпсэтиэхтэрин, ону-маны оҥоруохтарын, тутуохтарын, о.д.а. гыныахха сөп.

Түмүккэ

Төрөппүттэр бу кыһалҕаны хайдах көрөллөрүн билиһиннэрбиттэрэ. Оҕону дьарыктаах оҥоруу төрөппүттэн улахан тутулуктаах. Төрөппүт оҕотун дьиэ кэргэн иһинэн да, таһынан да күннээҕи дьарыгын оҥорорго кыһаллыахтаах.

Хас биирдии төрөппүт бэйэтин холобурунан оҕолорун иитэргэ дьулуһар. Ол иһин гаджеты туттуу төрөппүккэ эмиэ сыһыаннаах. Бу сэминээргэ кыттыбыт төрөппүттэр бары маннык кыһалҕаны көрсөллөр эбит. Ол эрээри “хайдах быһаарабыт?” диэн ыйытыыга иҥнэллэр.

Манна дьиэ кэргэн тус-туспа ньымалаах. Холобурдаатахха, биир ыал: “Ханна эрэ айаннаан иһэн, аһыы олорон, ханна да сырыттарбыт, бириэмэ-быыс булан, оҕолорбутун кытта кэпсэтэ сатыыбыт, күннээҕи сонуннарын үллэстэллэрин көҕүлүүбүт”, -- диир. “Оҕо бэйэтэ сөбүлүүр дьарыгар болҕомто уурабыт, усулуобуйа оҥоро сатыыбыт”.

“Хас биирдии оҕоҕо болҕомто уурар наада”, -- диэн биир төрөппүт этэр. Инбэлиит, ыалдьар оҕолоох буоллахха, киниэхэ эрэ болҕомто уурарбыт, көрөрбүт-истэрбит биллэр. Оттон доруобай оҕо бэйэтин дьаалытынан киһи буолан тахсара баар суол. “Этэҥҥэ эрэ сырыттын” диэн толкуйдуур төрөппүт элбэх. Дьиҥэр, хас биирдии оҕо болҕомто ууруллуохтаах.

Эрэсиими олохтооһун -- төлөпүөн ыарыытыттан быыһыыр биир бастыҥ ньыма. Эрэсиимнээх оҕо гаджекка ылларбат. Чопчу биир бириэмэҕэ үөрэнэр, дьарыктанар гына күнү тыырдахха, оҕо бэйэтин бэйэтэ дьарыктыыр, тугу гынарын билэр буолар. “Бэл, оонньуура кытта туспа бириэмэлээх буоллаҕына, өссө үчүгэй”, -- диэн биир төрөппүт уопутун үллэстэр.

Оҕоҕо хайдах болҕомто уурабыт?

Билиҥҥи кэм тэтимэ түргэнэ-тарҕана, үлэбит-хамнаспыт ыгыма төрөппүтү уонна оҕону кытта алтыһыы кэмин кылгатар. Өбүгэлэрбит курдук окко-маска, дьиэ ис-тас үлэтигэр илдьэ сылдьан үөрэтэр-такайар бириэмэбит суоҕун тэҥэ.

“Ол да буоллар, хас биирдии оҕо бэйэтин эмоциятын этиитигэр сигнал баар буолар, ону болҕойон истэр буолуҥ. Холобур, оҕо түүлүн ыйыталаһар буолуҥ. Оҕо түүлүгэр ис туруга, туохтан долгуйара өтө көстөр. Оҕо тугу иһигэр тутарын ол нөҥүө көрүөххэ сөп”, -- диэн сүбэлииллэр.

Сэминээр бэһис күнүгэр Өрөспүүбүлүкэтээҕи лиссиэй дириэктэрэ, норуодунай учуутал Михаил Алексеев аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата Иван Иванович Шамаев ыалдьыттаабыта. Иван Иванович этэринэн, оҕо толкуйугар олоҕу кытта тэҥҥэ эмиэ эволюция барар: «Онон туохха тиийиэхпитин өтө таайбаппыт. Билиҥҥи оҕо урукку оҕолортон уратыта диэн, түргэнник хабан өйдүүр эбит буоллаҕына, өйгө хатыыра мөлтөөбүт. Умнара түргэн”.

Иван Шамаев педагог эрэ быһыытынан буолбакка, ыччаты түмэр, сахалыы тыыннаах киһи. Баар кыһалҕаны былыр киһи толкуйа хайдах сайдан испитигэр тирэҕирэн быһаарда. “Оҕону гаджеттан быыһыыр маннык хамсааһын наада”, -- диэн олус сэргээтэ.

Уопсайынан, кэпсэтиигэ кыттыбыт төрөппүттэр бары: “Олус сэргэх уонна наадалаах тэрээһин”, -- диэн хайҕаатылар. Хас биирдии киһиттэн саҥаны, сонуну истиэххэ сөп. Кэпсэтииттэн туһалааҕы сомсор, өйдөөн көрөр киһи элбэҕи туһаммыт буолуохтаах.

«Түмүккэ араас бырайыактар үөскээтилэр. Дьиэ кэргэн, саха оҕотун туһугар туох үлэ барыахтааҕа дьэҥкэ көһүннэ. Быйылгы үлэ торумнанна. Бу тиэмэбитин аны өссө дириҥник киирэн, дьиэ кэргэн оҕотун кытта бииргэ буолуутун туһугар үлэлиир сорук турда. Иирсээн, өйдөспөт буолуу суох буоларын туһугар, ыарахаттары тумнуу, туоратыы өттүгэр аны ылсарга былааннаатыбыт», -- диэн Парасковья Кладкина кэпсээтэ.

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением
Лента новостей

Суоппар буолар уустугурда

Муус устар 1 күнүттэн байаҥкамаат бэбиэскэтиттэн куотунар дьону тырааныспары ыытар…
28.03.24 17:19
Лента новостей

Интерактивнай быыстапка

«Арассыыйа – Мин устуоруйам» мультимедийнай устуоруйа пааркатыгар кулун тутар 20 күнүттэн…
28.03.24 16:23