Уопсастыба

- Ийэ оҕотун олоҕор уонна дьылҕатыгар эрэ буолбакка, бүтүн уопсастыба сайдыытыгар сүҥкэн оруолун билинэбит. Ол курдук, 2022 сылы Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр Ийэ сылынан биллэрдим. Бу сылга ураты болҕомтобутун, кыһамньыбытын ийэҕэ уонна дьахтарга аныахпыт, – диэн Ил Дархан Айсен Николаев эппитэ. Оттон билигин уустук кэмҥэ ийэҕэ көмөнү оҥоруу, истиҥ сыһыаны тэрийии өссө күүһүрдэ. Балаҕан ыйын 21 күнүттэн дойдубут Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин быстах байыаннай хомууру биллэриэҕиттэн, биллэн турар, ийэлэрбит айманаллар, оҕолорун туһугар өссө күүскэ долгуйаллар. Сахабыт Сирин уолаттара ытык иэстэрин толоро байыаннай эпэрээссийэ буола турар сиригэр ыҥырылыннылар. Оттон дойдуларыгар хаалбыт төрөппүт ийэлэригэр, дьиэ кэргэннэригэр уонна оҕолоругар ураты болҕомто ууруллар, социальнай өйөбүллэр, уопсастыбаннай көмө оҥорор хамсааһыннар күннэтэ элбииллэр.

«Ийэҕэ көмөлөһүөххэ»

Бу дьыл кулун тутар ыйыттан, Ийэ сылын чэрчитинэн, СӨ Ыччакка дьыалатын уонна социальнай коммуникацияларга министиэристибэтэ «Арассыыйа ийэлэрэ» эрэгийиэннээҕи салааны кытары сомоҕолоһон,  «Ийэҕэ көмөлөһүөххэ» аахсыйаны тэрийэн, волонтердар хамсааһыннарын саҕалаабыттара.  Хамсааһын сүрүн сыала элбэх оҕолоох уонна соҕотох ийэлэргэ олохторугар-дьаһахтарыгар көмө оҥоруу. Волонтердар ийэлэргэ оттук маһы хайыталлар, тэлгэһэ иһигэр хаар күрдьэн, тиэйэн таһаараллар, бородуукта, эмп-том  атыылаһаллар,  аҕам саастаах ийэлэри көрсөргө көмө буолаллар, оҕолору кылгас кэмҥэ аралдьыталлар. Маны тэҥэ, дойдубутугар буола турар балаһыанньаттан киһи ыксыыр-ыгылыйар санааттан ыраастанарга психологическай  көмө оҥороллор.

Баҕа өттүнэн мустубут көмөлөһөөччүлэрин киинин салайааччыта Айыллаан Винокуров кэпсииринэн, ийэлэргэ көмө оҥорорго сайаапкалар «Арассыыйа ийэлэрэ» уопсастыбаннай хамсааһын оройуоннааҕы салааларынан  эбэтэр «122» коллкиин оператордарынан (волонтердары кытары сиэбээстэһэргэ эбии «6» сыыппара баттанар) хомуллар. Салгыы үлэлэри волонтердар иилээн-саҕалаан тиһэҕэр тиэрдэллэр.

- Араас төлөбүрдэртэн, босуобуйалартан, социальнай өйөбүллэртэн ураты биһиги күндү ийэлэрбитигэр күннээҕи олохторугар көмө, илии-атах буоларбыт ирдэнэр. Көмөҕө ордук тыа сирин ийэлэрэ наадыйаллар: оттук маһы хайытыыга, муус бэлэмнээһинигэр, тиэргэни хаартан ыраастыырга, оҕуруот сирин тиэриигэ, оҕуруот аһын олордууга уонна хомуйууга, уо.д.а. Маны сэргэ кинилэр психологическай уонна юридическай көмөҕө наадыйаллар, — диэн Айыллаан Винокуров этэн турар.  Кини бэлиэтииринэн, быстах хомуурга ыҥырыллыбыттар дьиэ кэргэннэрэ этиллибит нүөмэргэ эрийэн, психологическай көмө оҥоруутугар сайаапка хаалларар кыахтаннылар.

 - Көмөнү ордук быстах байыаннай хомуурга ыҥырыллыбыттар дьиэ кэргэннэригэр оҥоробут. Волонтердар ыстааптара оройуон аайы баар, олус көхтөөхтүк үлэлииллэр, — диир Айыллаан Винокуров. Ити курдук, улуустарынан быстах хомуурга ыҥырыллыбыт уолаттар дьиэ кэргэттэрин кытта үлэ күөстүү оргуйар. Холобур, улуустарынан ылан көрдөххө маннык.

 Тэрилтэлэр туора турбаттар

Амма улууһа. Эмис нэһилиэгин учууталлара көмөҕө таҕыстылар.  «Бары бииргэ» диэн ыҥырыылаах байыаннай анал эпэрээссийэҕэ барбыт Вячеслав Чемезов дьиэ кэргэнигэр көмөлөстүлэр. Учууталлар тутулла турар дьиэни ханапаакылаатылар, хотону сыбаатылар. Бу туһунан оскуола дириэктэрэ Гаврил Захаров кэпсиир:

- Украинаҕа буола турар анал байыаннай эпэрээссийэҕэ дойдубут үрдүнэн быстах хомуур биллэриллибитэ. Манна биһиги нэһилиэкпититтэн уолаттар хабыллан барбыттара. Күн бүгүн хомуурга барбыт дьон дьиэ кэргэттэригэр араас таһымнаах көмө дойдубут үрдүнэн күүскэ ыытыллар. Эмис нэһилиэгин дьоно-сэргэтэ туора турбакка, көмөҕө ыҥырыыны тутатына ылынан, туох кыалларынан кинилэргэ өйөбүл буолаллар. Билигин кыһыҥҥы кэмҥэ киирии, кыстыкка бэлэмнэнии үлэлэрэ бара тураллар. Эмис нэһилиэгин олохтоох дьаһалтатын ыҥырыытын ылынан, оскуолабыт кэлэктиибэ мобилизацияламмыт Вячеслав Чемезов дьиэ кэргэнигэр көмөҕө таҕыстыбыт. Ол курдук, тутулла турар дьиэлэрин ханапаакылаабыппыт уонна хотону сыбаабыппыт. Бу курдук, билигин судургута суох кэмҥэ, бэйэ-бэйэни өйөнсөрбүт, көмөлөһөрбүт олус наада. Оскуолабыт бары үлэһиттэрэ мэлдьи түмсүүлээхтэр, биир сүбэнэн үлэлииллэр. Улууспутугар мобилизацияҕа сылдьар уолаттарбытыгар көмөлөһөр сыаллаах көмө пуондата тэриллибитэ. Биһиги оскуолабыт үлэһиттэрэ бу пуондаҕа биир күннээх хамнаһы аныыр туһунан ыҥырыыны эмиэ өйөөн, кыайыы түргэнник кэлэригэр кылааппытын киллэрсэбит. 

Бүлүүлэр түмсүүлээхтэр

Бүлүү улууһуттан байыаннай эпэрээссийэҕэ быстах хомуурга ыҥырыллыбыттарга, кинилэр дьиэ кэргэттэригэр, байыаннай сулууспалаахтарга туох-ханнык көмө оҥоһулларын туһунан улуус баһылыгын социальнай эйгэҕэ солбуйааччыта Александр Прокопьев кылгастык бу курдук билиһиннэрдэ:

- Улуус баһылыга Сергей Винокуров уурааҕынан балаҕан ыйын 28 күнүгэр быстах хомуурга ыҥырыллыбыттарга, кинилэр дьиэ кэргэттэригэр, байыаннай сулууспалаахтарга көмөнү оҥорорго улуустааҕы хамыыһыйа тэриллибитэ. Хамыыһыйа нэдиэлэҕэ биирдэ суһал ыстаап мунньаҕын ыытар, туох-ханнык көмө оҥоһулларын чопчулуур, үлэни салайар. Суһал ыстаап чэрчитинэн араас хайысхалаах үлэ ыытылларын бэлиэтиэм этэ. Алтынньы 4 күнүгэр улуус дьаһалтатын тэрийиитинэн В.О.Каратаев аатынан Олоҥхо дьиэтигэр хомуурга ыҥырыллыбыттары өйүүр соруктаах үбү хомуйууга марафон биллэриллибитэ. Онон элбэх киһи, тэрилтэ кытынна. «Мы вместе» марафон түмүгүнэн барыта 886 тыһ. солк. үп киирдэ, итинтэн 450 тыһ. солк. уу харчынан, 436 тыһ. солк. сертификатынан бэрилиннэ. Харчынан биир кэмнээх көмө быһыытынан, Бүлүү улууһуттан байыаннай эпэрээссийэҕэ кыттарга ыҥырыллыбыт хас биирдии киһи счетугар 50 тыһ. солк. аһардылар. Үөрэҕирии ситимигэр быстах хомуурга, байыаннай сулууспалаахтар хантараагынан сулууспалыы сылдьар уолаттарбыт дьиэ кэргэттэригэр эмиэ чэпчэтии көрүлүннэ. Оскуолаҕа, оҕо уһуйааныгар оҕолор босхо итии аһылыгынан хааччыллаллар, төрөппүт усунуоһуттан босхолоноллор. Улуус уопсастыбаннай тэриллиилэрэ уонна түмсүүлэрэ Бүлүү куоратын Олоҥхо дьиэтигэр тэрилтэлэртэн, биирдиилээн дьонтон гуманитарнай көмөнү туталлар. Улуус, куорат олохтоохторо байыаннай дьайыыларга кыттар эр дьоммутугар гуманитарнай көмөнү оҥорууга салгыы күүс-көмө буолуохтара диэн эрэллээхпин.

Итини таһынан Уссурийскай куоракка көмө тиэйиилээх массыына айаннаата. Байыаннай чааска үөрэтиини ааһа сылдьар 26 биир дойдулаахтарбытыгар Москваттан экипировка сакаастаан, сылаас таҥас, ас-үөл ыыттыбыт. Аҕыйах хонугунан көмөбүтүн дьоммут тутан үөрүөхтэрэ. Быстах хомуурга ыҥырыллыбыттарга, кинилэр дьиэ кэргэттэригэр көмөлөһөргө анаан Бүлүү улууһун дьахталларын Сэбиэтин счетугар үп мунньуллар. Тэрилтэлэр уонна биирдиилээн дьон көмө харчыларын ити счекка ыытыахтарын сөп.

Хамыыһыйаҕа көмөнү кэмигэр оҥорорго үлэлэһэ сатыыбыт. Холобур, ааспыт нэдиэлэҕэ буолбут суһал ыстаап мунньаҕар, быстах хомуурга ыҥырыллыбыт биир дойдулаахпыт тутта сылдьыбыт дьиэтин ситэрэргэ көмө оҥорор туһунан быһаарыыны ылыммыппыт. Юрий Тутукаров салайааччылаах «Аҕалар сүбэлэрэ» уопсастыбаннай тэрилтэ кыттыылаахтара түмсэн, билигин дьиэ үрдүн бүрүйэ сылдьаллар. Бүгүҥҥү күҥҥэ быстах хомуурга ыҥырыллыбыт эр дьоннорбут дьиэ кэргэттэрэ, сүрүннээн муус ылыытыгар көмө көрдүүллэр. Улахан көмөнү Н.Г.Чернышевскай аатынан педагогическай кэллиэс устудьуоннара оҥорор баҕалаахтар, кинилэр көмөҕө наадыйар дьиэ кэргэттэргэ муус ылан уонна тиэйэн аадырыска илдьэн биэриэхтэрэ.

Мэлдьи көмөлөһө, өйүү сылдьыахпыт

Мэҥэ-Хаҥалас улууһуттан быстах хомуурга ыҥырыллан барбыт биир дойдулаахтарыгар, кинилэр дьиэ кэргэттэригэр оҥоһуллар көмө, өйөбүл туһунан улуус социальнай бэлиитикэҕэ управлениетын салайааччыта Октябрина Кулешова кэпсиир:

- Бастатан туран, оройуон нэһилиэктэрин баһылыктара ыҥырыллан барбыт уолаттарбытыгар, кинилэр чугас дьонноругар 20-лии тыһ. солк. көмө оҥорорго быһаарыыны ылыммыттара. Улуус дьаһалтата бэйэтин өттүттэн эбии 30-туу тыһ. солк. суумалаах көмөнү оҥоруоҕа. Бу күннэргэ реквизиттэри хомуйуунан дьарыктанныбыт,  бу күннэргэ көмө төлөбүрдэри ыытыахпыт. Нэһилиэктэринэн волонтерскай хамсааһын үлэтэ барар.  «Бары бииргэ» диэн уопсастыбаннай хамсааһын иитинэн волонтердар хамаандалара тэриллиннилэр, быстах хомуурга барбыт дьоммут дьиэ кэргэннэригэр, төрөппүттэригэр кыстыкка киириигэ көмө оҥороллор. Улууспут нэһилиэктэригэр баар волонтердарбыт, ким туох көмөҕө наадыйарын билэн, үөрэтэн баран, билиҥҥи туругунан 14 ыалга мас хайыттылар, булуустан муус таһаардылар, гаас турбатын кырааскалаатылар, түннүктэри уларыттылар, атын да кыаллыбакка турбут дьиэ таһынааҕы үлэлэри үмүрүттүлэр. Дойдуларын көмүскэлигэр барбыт дьоммут оҕолорун оскуолаҕа аһылык төлөбүрүттэн босхолуур туһунан дьаһалга олоҕуран, 27 үөрэнээччини босхо аһаталлар. Сорох ыал ийэтэ үлэҕэ тахсар баҕатын биллэрдэ, онон 17 оскуола иннинээҕи саастаах оҕону уһуйаанынан хааччыйдыбыт. Ыалларбытын кытта шефтэһии олохтоон, салгыы туохха эмэ наадыйар, ыарырҕатар түгэннэригэр илиибитин утары уунан мэлдьи көмөлөһө, өйүү сылдьыахпыт.