Уопсастыба

Бырагыраамалар төһүү буолаллар

Кэпсэтиигэ киирии үөрүүлээх тэрээһинтэн саҕаланна. Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин солбуйааччы, байыаннай сулууспалаахтар, байыаннай дьайыы бэтэрээннэрин, патриотическай иитиигэ уонна уопсастыбаннай түмсүүлэр боппуруостарыгар сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Александр Подголов ис сүрэҕиттэн эҕэрдэлээн туран, Ил Түмэн Бочуотунай Грамотатын Саха АССР үтүөлээх бырааһа, Таатта улууһун бочуоттаах гражданина Анатолий Даниловка уонна Дьокуускай куораттааҕы «Үөрэхтээһин киинэ» бүддьүөт муниципальнай тэрилтэтин дириэктэрэ Дмитрий Борисовка туттарта.

Сүрүн иһитиннэриини доруобуйа харыстабылын миниистирэ Лена Афанасьева оҥордо. Онтон быһыта тутан сырдаттахха, өрөспүүбүлүкэҕэ доруобуйа харыстабылын эйгэтигэр 5 235 быраас, 11 721 орто сүһүөх, 3 688 алын сүһүөх исписэлиистэр үлэлииллэр. 2019 с. кытары тэҥнээтэххэ, быраас ахсаана 288, орто сүһүөх эмчит ахсаана 677 киһинэн эбиллибит. Быраастарынан хааччыллыы 78,4 %, орто сүһүөх эмчиттэринэн хааччыллыы 92,2 %, алын сүһүөх эмчиттэринэн хааччыллыы 95,1 % буолбут.

Быраастарынан хааччыллыыга үрдүк көрдөрүүлээхтэринэн Нам (97,1 %), Чурапчы (90,9 %), Мэҥэ Хаҥалас (83,4 %), Хаҥалас (81,8 %), Таатта (80,6 %) улуустара, оттон намыһах көрдөрүүлээхтэринэн Орто Халыма (50,8 %), Усуйаана (50 %), Аллараа Халыма (46,5 %), Анаабыр (42,7 %), Кэбээйи (39,7 %) буолаллар. Орто сүһүөх эмчиттэринэн толору хааччыллыбыттар: Таатта (105,7 %), Үөһээ Бүлүү (102 %), Нам (101,3 %), Мэҥэ Хаҥалас (100,5 %) Чурапчы (101,1 %), оттон мөлтөх хааччыллыылаах улуустарынан Аллайыаха (57,8 %), Усуйаана (55,3 %), Аллараа Халыма (55 %) эбиттэр.

Каадыры бэлэмнээһин үлэтэ хас да хайысханан ыытыллар. Алын уонна орто сүһүөх эмчиттэри Дьокуускайга, Алдаҥҥа, Нерюнгрига баар медкэллиэстэр, Жатайдааҕы техникум, быраастары М.К.Аммосов аатынан ХИФУ мединститута бэлэмнииллэр. Министиэристибэни кытары дуогабардаһан специалитет уонна ординатура бырагыраамаларынан 12 бөдөҥ үөрэх кыһалара (Москваҕа, Санкт-Петербурга, Томскайга уо.д.а. куораттарга) үлэлииллэр.

Эмчиттэри улуустарга үлэлэтэргэ туһуламмыт бырагыраамалар бааллар. 2012 с. үлэлиир «Земскэй луохтуур//Земскэй биэлсэр» бырагыраама чэрчитинэн, федеральнай уонна эрэгийиэннээҕи бүддьүөттэн тыа сиригэр, куораттыы тииптээх бөһүөлэктэргэ үлэлии барар быраастарга 2 мөл. солк., орто сүһүөх эмчиттэргэ 1 мөл. солк., 50 тыһ. киһилээх дьоҕус куораттарга үлэлии барар быраастарга 1 мөл солк., орто сүһүөх эмчиттэргэ 500 тыһ солк. суумалаах биир кэмнээх төлөбүр бэриллэр. 2012-2022 сс. бу бырагырааманан 1 230 эмчит, ол иһигэр 1 083 быраас (777 тыа сиригэр, 233 Аартыкаҕа) уонна 147 биэлсэр (Аартыкаҕа 39) үлэлии тиийбит. Быйыл дуогабары 158 исписэлиис (121 быраас, 37 биэлсэр) түһэрсибит.

Олорор дьиэнэн хааччыйыы бырагырааматынан 5 сыл Аартыкаҕа үлэлээбит исписэлиистэргэ биир хостоох кыбартыыра сыанатын 50 %-на толуйуллар. 2019-2022 сс. бу хайысханан субсидияны 64 киһи ылбыт. Маны таһынан, министиэристибэ улуустары кытары эмчиттэр олорор-үлэлиир усулуобуйаларын тэрийиигэ сөбүлэһии түһэрсэр.

Ол эрээри, каадыр бара-кэлэ туруута тохтообот. Холобур, кэлиҥҥи биэс сыл устатыгар Орто Халыма улууһугар 23 быраас кэлбит, 31 быраас барбыт, бу көрдөрүү туһааннааҕынан Аллараа Халымаҕа 22 уонна 26, Усуйаанаҕа 30уонна 38, Кэбээйигэ 30 уонна 39 эбит. Бу сүрүн биричиинэтинэн олорор дьиэ-уот суоҕа, суол-иис мөлтөҕө, сыана үрдүгэ уо.д.а. буолара ыйылынна.

Хос иһитиннэриини Аартыканы сайыннарыы уонна хотугу норуоттар дьыалаларын миниистирин бастакы солбуйааччы Сергей Анатольевич оҥордо. Аартыка улуустарыгар быраастарынан хааччыллыы 56,7 %, орто сүһүөх эмчиттэринэн хааччыллыы 70,2 %, ол эбэтэр 218 быраас уонна 383 биэлсэр, медсиэстэрэ наада. Дьиҥинэн, исписэлиистэр хоту үлэлии барбат буолбатахтар, ол эрээри дуогабардаспыт болдьохторо туолла да, киин улуустарга, сүрүннээн Дьокуускайга төннөллөр. Ити иһин миниистири солбуйааччы  хаарбах дьиэттэн көһөрүү бырагырааматынан (хоту дьиэ бу хайысханан эрэ тутуллар) үлэҕэ киирбит дьиэттэн кыбартыыра атыылаһыытыгар субсидия көрөргө эттэ, олорор дьиэ муниципальнай пуондата  итинник үөскүүр кыахтаах диэтэ.

Тоҕо быраҕалларый?

М.К.Аммосов аатынан ХИФУ мединститутун дириэктэрэ Николай Гоголев мединститут үлэтин-хамнаһын билиһиннэрдэ. Быраастары бэлэмнээһиҥҥэ ыытыллар үлэ бастакы кэрдииһэ 1993 с. тэриллибит Медицина дьоҕус академиятын (ММА) базатыгар оскуолалары кытары үлэ буолар. ММА иһинэн 22 салаа, 5 медицина кылаастара бааллар, онно оҕолор эмчит идэтин кытары билсэллэр. 1993-2023 сс. манна 1472 оҕо дьарыктаммытыттан, 1275 оҕо эмчит идэтин талан, анал орто уонна үрдүк үөрэх кыһаларын бүтэрэн үлэлии, сорохтор үөрэнэ сылдьар эбиттэр.

Мединститукка билигин барыта 2403 устудьуон, ол иһигэр специалитет бырагырааматынан 1 831 устудьуон, үөрэнэр. Быйыл бастакы кууруска 474 оҕо, ол иһигэр 249 оҕо төлөбүрдээх миэстэҕэ, үөрэххэ ыллылыбыт. Алта сыллаах быраас үөрэҕэ чахчы ыарахан. Ону кыайбакка тус сыаллаах миэстэнэн киирбит устудьуоннартан элбэх оҕо уурайар. Тоҕо диэтэххэ, кинилэр оскуоланы бүтэрбит БКЭ-лэрин баала ирдэнэр таһымтан лаппа намыһах буолар эбит.

– Итини учуоттаан Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин кытары сүбэлэһэн, тус сыаллаах миэстэҕэ үөрэххэ ылыы бэрээдэгин саҥаттан оҥоро сылдьабыт. Оскуолаҕа идэҕэ туһаайан бэлэмнээһини күүһүрдэргэ ММА-ны судаарыстыба өттүттэн өйүүргэ, мединститут иһинэн үлэлиир Симуляционнай-аккредитациялыыр кииҥҥэ үбүлээһини көрөргө этэбит, – диэтэ дириэктэр.

Анал кылаас аһылынна

Мирнэй оройуона быраастарынан 57 %, орто сүһүөх исписэлиистэринэн 67 % хааччыллыбыт. Ити иһин, олохтоох каадырдары оскуолаттан үүннэрэн таһаарар сыалтан улуус дьаһалтата Мирнэй к. 1 №-дээх орто оскуолатын иһинэн, медицина кылааһын арыйарга быһаарбыт.

Онон быйыл күһүн медицинскэй хайысхалаах IX кылааска 25 үөрэнээччи ылыллыбыт. Манна биология, химия, физика биридимиэттэрин дириҥэтэн үөрэтэллэр, Дьокуускайдааҕы медкэллиэс Мирнэйдээҕи салаатын преподавателлэрэ лиэксийэ ааҕаллар. Эһиил, 2024-2025 үөрэх сылыгар, X медкылааһы арыйар сорук турар диэн Мирнэй оройуонун баһылыгын бастакы солбуйааччы Дмитрий Ширинскэй онлайн киэбинэн кэпсээтэ.

Ыйытыылар, этиилэр

Норуот дьокутааттара дакылаатчыттарга элбэх ыйытыылары биэрдилэр. Үлэлии тиийэр исписэлиистэри олохсутарга улуустар баһылыктара туох дьаһалы ылалларын, улуустарга «Земскэй луохтуур» бырагырааманан кубуота хайдах бэриллэрин, эдэр исписэлиистэргэ олорор дьиэни тутууга туох былааннанарын билиэхтэрин баҕардылар.

Тыл этиитэ көхтөөх буолла. Бастатан туран, мединститукка бүддьүөтүнэн көрүллэр миэстэ барыта тус сыаллаах буолара ордук көдьүүстээҕэ  бэлиэтэннэ. Олорор дьиэнэн хааччыйыыга элбэх этии оҥоһулунна.  ДНР-тан онлайн киэбинэн кыттыбыт норуот дьокутаата Иван Луцкан олорор дьиэни хааччыйарга кураанах турар дьиэлэри атыылаһан муниципальнай бас билиигэ биэриэххэ сөп, ханна уонна туох идэлээх эмчит наадатын быһааран баран, исписэлиистэри сыаллаан бэлэмниир ордук, ону таһынан өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтин ахсаана биир мөлүйүөн киһи буолбутунан, штаты саҥаттан көрөр наада диэтэ. Норуот дьокутаата Иван Данилов хотугу улуустарга быраҕыллыбыт дьиэ элбэҕин санатан, олору туһанар тоҕоостооҕун бэлиэтээтэ, оскуолаларга идэҕэ туһаайар үлэни күүһүрдэргэ эттэ. Норуот дьокутаата Сергей Сивцев «Земскэй луохтуур» бырагырааманан көрүллэр харчыны Аартыкаҕа икки төгүл үрдэтиэххэ, олорор дьиэнэн хааччыйыы бырагырааматынан харчыны куоракка кыбартыыра атыылаһарга буолбакка, эмчит үлэлээбит сиригэр дьиэ туттарыгар көрүөххэ диэтэ.

Кэпсэтиини салайан ыыппыт Ил Түмэн доруобуйа харыстабылыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Светлана Давыдова олорор дьиэнэн хааччыйыы бырагыраамата биэс сыл Аартыкаҕа үлэлээбит киһини кыбартыыра ылаары куоракка көһөргө күһэйэр курдугун бэлиэтээтэ.

– Бу бырагырааманы эмчит миэстэҕэ олохсуйан үлэлииригэр туһаайыахха уонна уопсайынан, уустук суоллаах-иистээх, киинтэн ыраах сытар нэһилиэктэргэ исписэлиистэр олорор дьиэлэрин тутуу боппуруоһун өссө төгүл көрүөххэ наада. Биһиги эдэр исписэлиистэр тыа сиригэр уонна Аартыкаҕа үлэлии тиийэллэрин ситистибит, аны кинилэр онно олохсуйан үлэлииллэрин тэрийиэхпитин наада, – диэтэ итиэннэ кэпсэтиигэ кыттыбыттарга махтанна, киирбит этиилэр түмүк Быһаарыыга учуоттаналларын эттэ.

Хаартыскаларга Василий КОНОНОВ (Ил Түмэн) түһэриитэ