Уопсастыба

Ыал ийэтэ Дуомна Уйбаанабына кэпсэтинньэҥ, кими баҕарар кытта дэбигис бодоруһа охсор майгылаах буолан, кэккэлэһэ олорор ыала, сэттэ уонун лаппа ааспыт Дьэбдьиэй эмээхсини кытта биирдэ дьиэ таһыгар көрсөн билсиһиэҕиттэн ыла хардарыта сылдьыһар, сороҕор төлөпүөнүнэн да сэлэһэр буолбуттара. Дьэбдьиэй кинилэргэ биир сырыытыгар манныгы кэпсээн соһутта:
– Бу дьиэҕэ урут олорбут ыал иккиэн үрдүк үөрэхтээх, мааны дьон этэ. Эр киһи ийэтэ сааһыран баран, манна кинилэри кытта бииргэ олорбута. Кийиитин кытта отой тапсыбаттара. Эмээхсин кыаммат буолан, хас да сыл ороҥҥо сыппыта. Онтон бэйэтэ өлүөн баҕарар санааттан соруйан аһаабат буолан хаалбыт этэ, оннук устунан аччыктаан өлбүтэ.
Дьэбдьиэй илин эҥэртэн төрүттээх эбит, куоракка үп техникумугар үөрэммит, тутуу тэрилтэтигэр сүүрбэччэ сыл буҕаалтырынан үлэлээн баран, биэнсийэҕэ тахсыбыт. Ол тэрилтэтиттэн ити билигин олорор биир хостоох кыбартыыратыгар босхо тиксибит. Кэргэнэ эмиэ онно прорабынан үлэлии сылдьан, эдэрчи сааһыгар эмискэ сүрэҕинэн ыалдьан олохтон туораабыт. Соҕотох кыыстааҕа оскуола кэнниттэн ханнык да үөрэххэ киирэ сатаабатах. Биир сыл ол-бу быстах үлэҕэ үлэлээбит, онтон хайа да тэрилтэҕэ түптээн үлэлээбэт, арыгылыыр уоллуун билсиһэн, таптаабыт аатыран холбоһо охсубут, кыыс оҕоломмут. Хата, ол уол дьонуттан хаалбыт дьиэлээх буолан, онно олорбуттар. Кыыс кэргэнин кытта үрүүмкэ көтөхсөн тэҥҥэ исиһэр буолан барбыт, устунан аһыы утахха ылларбыт. Оҕотун да аанньа көрбөт-харайбат, кыһаммат буолбут. Дьэбдьиэй хамнаһыттан бэрсэн, ас-таҥас ылан биэрэн, бүөбэйдэһэ сатаан эрэй бөҕөтүн көрбүт. Кыыһын буойан, өйдөтөн саҥардаҕына, анараата истиэн да баҕарбата үһү. Онтон сиэнин аһынан бэйэтигэр ылыаҕыттан илдьэ олорор, онто 10-нус кылааска үөрэнэр. Оттон кыыһа аах сол да иһэ-аһыы олороллор, кыыһа киниттэн харчы көрдүү кэлэн тоҥсуйдаҕына, аанын аспат, дьиэҕэ киллэрбэт буолбут. «Ити барыта соҕотох оҕо буолан олус атаахтатан, тараҥнатан ииппиппит содула быһыылаах. Тугу баҕарбытын толоро, көрдөөбүтүн ылан биэрэ сатыыр мөккүөрдээх этибит, мөҥүллэр-саҥарыллар диэни билбэтэҕэ», – диэн эмээхсин хойутаан өйдөөн кэмсинээхтиир.
Дуомна Уйбаанабына биир күн Дьэбдьиэйгэ тахсыбытыгар эмээхсин бып-бытархай хортуоппуйу хаҕылыы олорор эбит. Сиэнэ оскуолатыттан кэлэ илик.
— Ырыынактан кыра эт атыыласпытым бүппүтэ ыраатта, онон хортуосканан аһаан олоробут. Сиэммин хаһан эмэ ас ыллара маҕаһыыҥҥа ыыттахпына, килиэп, үүт оннугар ол-бу минньигэс аһы ылан кэбиһэр, мороженай, сакалаат эҥин. Отой өйдөөбөт оҕо, — диэн баран Дьэбдьиэй ачыкытын өрө анньынна.
Дуомна Уйбаанабына:
— Эн дойдугар олорор аймахтарыҥ эт ас бэрсибэттэр дуо? –диэн ыйытта.
— Ээ суох, ол аймахтарбын кытта алтыспат буолбутум быданнаата. Куорат дьиэтигэр үөрэнэн хаалан, тыаҕа таҕыстахпына, таһырдьа туалекка кыайан сылдьыбакка эрэйдэнэр этим, онтон да сылтаан тахсыбат буолбутум. Аны кыһалҕалаах олохтоох киһини ким да кэрэхсээбэт, бэл аймахтара кытта тэйэллэр эбээт. Көмө көрдөһүө диэн көҥөнөллөр да ини, — диэн баран дириҥник үөһэ тыынна, онтон салгыы:
— Биир эмэ устудьуон кыыһы харчыга дьукаах олордуохпун саныыбын даҕаны, — диэн баран, ситэ саҥарбакка тохтоон хаалла.
Дуомна Уйбаанабына ону олус соһуйа иһиттэ.
– Хайыы, бачча кыараҕас дьиэҕэ хайдах батыаххытый? – диэтэ.
Дьэбдьиэй хортуоппуйун буһара уура туран эттэ:
– Эмиэ да оннук курдук, тиийиммэт кыһалҕаттан итинник араас санаа киирэр.
Ити олордохторуна, эмискэ аан собонуога тырылыы түстэ. Дьэбдьиэй сүр тиэтэлинэн ааҥҥа тиийэн ыйыппытыгар сиэнин кыыһырбыт саҥата: «Я, я!» – диэн чаҕаарыйда. Кыыс киирэн, тас таҥаһын устан ыйаат, хоско тилир гынна, аанын тыастаахтык саптан кэбистэ. Дуомна Уйбаанабына «Дьэ, эмиэ атаах оҕо улааппыт быһыылаах, эбэтэ барахсаны аны кини эрэйдииһи” диэн эмээхсини аһына саныы-саныы дьиэтигэр таҕыста.
Биир киэһэ подъезка Дьэбдьиэй айманар саҥатын истэн, аан «глазогунан» көрбүтэ, эмээхсин хантан эрэ кэлэн, аанын тоҥсуйан көрөр да сиэнэ аспат эбит. Иһиттэн музыка, айдаан-куйдаан бөҕөтө иһиллэр. Кыыс өр күүттэрэн баран, кэмниэ-кэнэҕэс дьэ аһан, эбэтин киллэрдэ. Сарсыныгар биллибитинэн, кыыс бииргэ үөрэнэр оҕолорун ыҥыран аһаабыттар үһү.
Эмээхсин төһө да туох да үөрүүнү, дьолу тосхойбот дьылҕаланнар, муҥатыйарын хаһан да көрдөрбөтөҕө, мэлдьи биир тэҥник, сэргэхтик кэпсэтэрэ, бэйэтин көрүнэн баттаҕын кырааскаланар буолара. Кыра, хачаайы бэйэтэ олох силлиэтин, буурҕатын эрдээхтик тулуйар тулхадыйбат санааны бигэтик ылыммыт курдуга.
Эһиилигэр Сэмиэнэптэр кирэдиит ылан, саҥа таас дьиэҕэ кыбартыыра атыылаһан, үөрэ-көтө көһөн хааллылар. Дуомна Уйбаанабына күннээҕи түбүккэ-садьыкка баттатан, Дьэбдьиэйи умна быһыытыйан барбыта. Икки сыл ааспытын кэннэ хайдах олорорун билиэн баҕаран, биир күн төлөпүөннээтэ.
Эмээхсин кэпсээбитинэн, сиэнэ оскуолатын бүтэрээт да оҕоломмут, онтун көрбөккө күүлэйдии баран хаалар үһү, онон 80 сааһыгар үктэнэрэ субу чугаһаабыт киһи аны ол кыһыл оҕону бүөбэйдиир түбүгэр түһээхтээбит. «Оо дьэ, буолар да эбит, сиэнэ ийэтин удьуордаатаҕа, ол оҕотун итиччэ кырдьаҕас эбэтигэр сэлээннээтэҕэ», -- диэн Дуомна Уйбаанабына сөҕө, бэркиһии санаата, ытык сааһыгар сынньалаҥ, холку олох диэни билэр кыаҕа суох, оҕо, сиэн тапталыгар, далбарыгар уйдара сылдьар дьолтон матаахтаабыт Дьэбдьиэйи сүрдээҕин аһынан, хараҕа уунан туолла. Ити кэнниттэн сотору ол төлөпүөн нүөмэрин суруммут кумааҕытын сүтэрэн кэбиспитэ, онон эмээхсин хойукку олоҕун туһунан билэр кыаҕа суох буолбута.
Билигин ол кэмтэн ыла сүүрбэччэ сыл аастар да Дьэбдьиэйи дөрүн-дөрүн өйдөөн, санаан кэлэр. Эрэйгэ-муҥҥа эллэнэн, хас сааһыгар тиийээхтээбитэ буолла, баччааҥҥа диэри тыыннаах сылдьыбыта саарбах ини. Оо, арай Дьэбдьиэй кыыһын, онтон саатар сиэнин аһара атаахтатан ииппэтэх эбитэ буоллун!..
Зоя ИМ

Хаартыскаҕа ааптар түһэриитэ