Бэлиитикэ

Быйыл, ыам ыйын 9 күнүгэр, Улуу Өрөгөй 76-с сылын бэлиэтиибит. Онуоха Арассыыйа бары эрэгийиэннэригэр патриоттуу тыыннаах араас хамсааһыннар, аахсыйалар өрө күүрүүлээхтик бара тураллар. Салгыы Кыайыы күнүн көрсө эрэгийиэннэргэ туох үлэ-хамнас барбытын туһунан сэргээн ааҕыҥ.

Алтаай кыраайыгар

Кулун тутар ыйга “Өйдөбүл саада” (“Сад памяти”) диэн норуоттар икки ардыларынааҕы аахсыйа биллэриллибитэ. Бу аахсыйаҕа кыттааччылар Аҕа дойду Улуу сэриитин толоонноругар охтубут буойуттар уонна тыылга өлбүт-сүппүт дьон сырдык кэриэстэригэр анаан дойду үрдүнэн 27 мөл. маһы олордуохтаахтар. Ол эбэтэр, официальнай дааннайынан, сэрии кэмигэр ССРС итиччэ элбэх олохтооҕун сүтэрбитэ. Онон хас биирдии мас сэрии сиэртибэтин өйдөбүлэ буолуохтаах.

Муус устар 29 күнүгэр Алтаай кыраайын Барнаул куоратыгар бүтүн куорат субуотунньуга буолан ааспыт. Субуотунньукка күбүрүнээтэр Виктор Томенко, Сокуону Оҥорор Мунньах Бэрэссэдээтэлэ Александр Романенко, о.д.а. эрэгийиэн үрдүк сололоох салайааччылара ырааһырдыы, тупсарыы үлэлэригэр көхтөөхтүк кыттыбыттар. Кинилэр аахсыйаҕа кыттыһан, Албан аат аллеятыгар мас олордубуттар.   

Спикер Александр Романенко: “Сэрии ыар тыына хас биирдии дьиэ кэргэни таарыйбыта. Онон кыраайбыт олохтоохторун барыларын бу аахсыйаҕа көхтөөхтүк кыттыһалларыгар ыҥырабын. Маныаха дьон бэйэлэрин тиэргэннэригэр да мас олордуохтарын сөп. Былырыын биир бэйэм уһаайбабар аҕабар анаан дьаабылыка маһын олордубум. Кини Кенигсберг куораты ылыы иһин кыргыспыта. Быйыл Албан аат аллеятыгар харыйа олортум. Бу харыйаҕа сыл аайы ыам ыйын 9-с күнүгэр сиэннэрбин кытта кэлэн, Кыайыы күнүн туһунан кэпсиир буолуом”, – диэн санаатын үллэстибит.

Даҕатан эттэххэ, Алтаай кыраайыгар “Өйдөбүл саада” аахсыйа чэрчитинэн Барнаул куоракка 2000 кэриҥэ мас олордуллуохтаах.

Саха сиригэр бу аахсыйа улаханнык тарҕана илик. Ол да буоллар, хас биирдиибит бэйэтин баҕатынан кыттыһан бэйэ тиэргэнигэр эбэтэр ханнык эмэ аллеяҕа көҥүл ылан, мас олордуон сөп бөҕө буоллаҕа.

Архангельскай уобаласка

Былырыын Архангельскай уобаласка, Улуу Кыайыы 75 сылын көрсө, Аҕа дойду Улуу сэриитин пааматынньыктарын өрөмүөнүгэр 20 мөл. солк. көрүллүбүт. Бу харчынан уобалас иһинээҕи үгүс эбийиэктэри чөлүгэр түһэрбиттэр. Великэй бөһүөлэккэ “Эһиги тускутунан сырдык өйдөбүл күн-дьыл ааһыытыгар бэриммэт” диэн мемориал тутуллубут.

– Пааматынньыктары өрөмүөннүүрдээҕэр, кинилэри көрүү-харайыы ордук суолталаах. Онон уобаласпыт оскуолалара хас биирдии пааматынньыгы бэйэлэрин көрүүлэригэр-истиилэригэр ылбыттара барыбытын үөрдэр. Билигин хас биирдии өйдөбүнньүк эппиэтинэстээх хаһаайыннаах буолла, – диэн Сокуону Оҥорор Мунньах вице-спикерэ Игорь Чесноков бэлиэтээбит.

Кыайыы күнүн көрсө норуот дьокутааттара Владимир Сухарев, Игорь Чесноков уонна Виктор Шерягин Великэй уонна Долматово бөһүөлэктэр мемориалларыгар сибэкки дьөрбөлөрүн уурбуттар.

Саха сиригэр Архангельскай уобалас оскуолаларын уопута туһалаах буолуон сөп диэн бэлиэтиэххэ наада. Ол курдук, өрөспүүбүлүкэҕэ сөбүгэр көрүүтэ-харайыыта суох, алдьанан-кээһэнэн турар пааматынньык ахсаана элбэх. Онон оскуола оҕолоро устуоруйаны үөрэтэ таарыйа, историческай пааматынньыктары шефствоҕа ылыахтарын сөп эбит. 

Иркутскай уобаласка 

Кыайыы күнүн көрсө Иркутскай уобалас Сокуону Оҥорор Мунньаҕын дьокутаата Олег Попов Братск куорат 42-с №-дээх кадетскай оскуолатын үөрэнээччилэригэр “Хорсун буолуу” уруогун ыыппыт. Дьокутаат оҕолорго Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр хорсун быһыыны биир дойдулаахтарын туһунан кэпсээбит.

– Күн бүгүн биһиги Улуу сэрии кыттыылаахтарын хорсун быһыыларыгар сүгүрүйэр ытык иэстээхпит. Билигин устуоруйаны араастаан токурута, саҥаттан суруйа сатааччы элбээтэ. Бэл диэтэр, сорох арҕааҥҥы дойдуларга биһиги дойдубутун сэриини саҕалааччы, агрессор курдук көрдөрө сатыыллар. Ону биһиги эрдэттэн бэйэбит кырдьыкпытынан уонна билиибитинэн-көрүүбүтүнэн бопсуохтаахпыт. Сымыйа кырдьык үрдүгэр ыттыа суохтаах, – диэн дьокутаат Улуу Кыайыы суолтатын уруок кэмигэр оҕолорго быһаарбыт.  

Башкирияҕа

Башкортостан Өрөспүүбүлүкэтин Курултайын өйөбүлүнэн Артыыс дьиэтигэр “Кыайыы мөссүөннэрэ” (“Лица Победы”) диэн быыстапка арыллыбыт.

Муус устар 29 күнүгэр быыстапка үөрүүлээх аһыллыытыгар Курултай үөрэххэ, култуураҕа, ыччат бэлиитикэтигэр уонна успуорка сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Раиль Асадуллин кыттыбыт.

Манна биллэр-көстөр хаартыскаҕа түһэрээччилэр Олег Яровиков, Раиф Бадыков, Булат Гайнетдинов, о.д.а. маастардар Аҕа дойду Улуу сэриитигэр аналлаах 40 үлэлэрэ турбуттар: саллааттар мөссүөннэрэ, күнньүктэрэ, архыып каадырдара, сэрии тиэмэтигэр уруһуйдар... Бырайыагы РФ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Вячеслав Стрижевскай көҕүлээбит. Норуот дьокутаата Раиль Асадуллин эппитинэн, быыстапка көһө сылдьан үлэлиэхтээх. Итиэннэ турар сирэ уларыйдаҕын аайы экспозициятыгар саҥаттан саҥа үлэлэр эбиллэн иһиэхтээхтэр. Онон быстаапка элбэх киһи болҕомтотун тардыахтаах.

Севастополь куоракка

Ыам ыйын 9 күнэ – Севастополь куоракка икки төгүл бэлиэ күн. Бастатан туран, бу – Улуу Кыайыы 76-с сыла. Иккиһинэн, Севастополь куораты босхолооһун 77-с сыла. Онон Кыайыы күнүн көрсө куоракка “Аҕаларбыт ырыалара” (Песни наших отцов) диэн бырааһынньыктааҕы кэнсиэр буолан ааспыт. Манна Севастополь куорат Сокуону Оҥорор Мунньаҕын Бэрэссэдээтэлэ Владимир Немцев, сокуону оҥорууга уонна судаарыстыбаннай тутууга сис кэмитиэтин бэрэссэдэээтэлэ Василий Зубенко ыалдьыттаабыттар.

– Бу күннэргэ биһиги бары дойдубутугар элбэх өлүүнү-сүтүүнү, алдьархайы, алдьатыыны аҕалбыт сэрии сылларын саныыбыт. Бу сэрииттэн биһиги норуоппут кыайыылаҕынан тахсыбыта. Ол гынан баран, фашизм устуоруйата хатыламматын туһугар бары ыраас уонна эйэлээх халлаан анныгар олорорго кыһаллыахтаахпыт. Хомойуох иһин, билигин сорох дойдуларга нацистар буруйдарын саба, кистии, көмүскүү сатыыллар. Историческай чахчылары токуруталлар. 41-45 сыллардааҕы бэлитиичэскэй дьалхааннары атыннык сыаналыыллар. Ол эрээри, биһиги сымыйаны тулуйуохпут суоҕа. Онон оҕолорбутун кыра саастарыттан норуоппут хорсун быһыыларын кэпсээн патриоттуу тыыҥҥа иитиэхтээхпит, – диэн Владимир Немцев бэйэтин тыл этиитигэр бэлиэтээбит.

Тюмень уобалаһыгар

Ыам ыйын 5 күнүгэр Тюмень уобалаһын Упоровскай оройуонугар Улуу Кыайыы 76-с сылыгар аналлаах “Көлүөнэлэр хорсун быһыылара” (“Подвиг поколений”) диэн эрэгийиэннэр икки ардыларынааҕы байыаннай патриотическай форум I түһүмэҕэ буолан ааспыт. Тэрээһини Тюмень уобалаһын дьокутаата, “Биир ньыгыл Арассыыйа” баартыйа “Бигэ туруктаах дьиэ кэргэн” федеральнай бырайыагын сүрүннээччи Елена Кашкарова тэрийэн ыыппыт. 

Тула уобалаһыгар 

Кыайыы 76-с сылын көрсө, Тула уобалаһын Думатын дьокутаата Дмитрий Коженкин сэрии бэтэрээннэригэр бородуукта нобуордарын бэлэхтээбит.

– Аҕа дойдубутун көмүскээбит, тыылга үлэлээбит, госпиталларга бааһырбыттары эмтээбит бары бэтэрээннэрбитигэр сүгүрүйэбит. Эһиги эр санааҕыт, хорсун быһыыгыт, дойду көҥүл буолуутун иһин охсуһуугут – барыбытыгар үтүө холобур буолаллар. Бүгүн биһиги барыбыт уопсай сорукпут – Аҕа дойду Улуу сэриитин дьоруойдарын туһунан сырдык өйдөбүлү хаалларыы буолар, – диэн дьокутаат бэлиэтээбит. 

Улуу Кыайыыны уруйдуубут 

Бу күннэргэ үгүс эрэгийиэҥҥэ Улуу Кыайыы 76-с сылыгар бэлэмнэниилэр бара тураллар. Сир-сир аайы араас аахсыйалар ыытыллаллар. Ити тэрээһиннэр бары Улуу сэрии дьоруойдарын албан ааттарын үйэтитэр аналлаахтар. Оттон дьоруойдарынан Улуу Кыайыыны уһансыбыт бары бэтэрээннэрбит буолаллар. Туох да умнуллубат, ким да умнуллубат.