Бэлиитикэ

.

Өрөспүүбүлүкэҕэ табаны иитии салаата уустук туруктааҕа араас таһымҥа үгүстүк ырытыллар.

Ахсынньы 15 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ видео-кэмпириэнсийэнэн Ил Түмэн Хоту сир аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттарын боппуруостарыгар уонна Аартыка дьыалаларыгар сис кэмитиэтэ “Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр дьиэ табатын иитии туһунан” сокуон олоххо киириитэ” диэн бырабыыталыстыба чааһын ыытта. Тэрээһини кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Елена Голомарева салайан ыытта.

Бүгүҥҥү чахчылар

Таба иитиитин туруга хайдаҕын СӨ Тыа хаһаайыстыбатын миниистирин солбуйааччы Прокопий Романов билиһиннэрдэ. Кини дакылаатыттан сүрүн түгэннэри бэлиэтиибит.

Ахсынньы ый 10 күнүнээҕи туругунан өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 166588 төбө баар. Ол онтон 154845 табата бааһынай хаһаайыстыбаларга иитиллэллэр. Уопсайа 106 табаны иитэр хаһаайыстыба баар, табаны иитэр биригээдэлэргэ 1295 киһи, ол иһигэр ыстаадаҕа 1051 киһи үлэлиир. Чуум үлэһитинэн 244 киһи бэлиэтэммит. Быйыл 41917 тугут төрөөбүт. 6009 таба ыалдьан, ыран өлбүт, 7000 курдук таба кыылга былдьаммыт, 9776 таба араас төрүөтүнэн суох буолбут.

Үбүлээһин. 2020 сылга табаны иитиигэ тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыы судаарыстыбаннай бырагырааманан 785 мөл. солк. оройуоннарга субвенция быһыытынан көрүллүбүт. Үп сыл саҥатыттан улуустарга ыытыллыбыт. Оттон 2021 сыллааҕы өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр табаны иитиигэ 800 мөл. солк. көрбүттэр.

“2020-2024 сс. тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыы уонна тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын ырыынагын бэрээдэктиир” бырагырааманан судаарыстыбаннай бүддьүөттэн табаны иитии салаатын өйөбүлүгэр үп көрүллэр. 2020 сылга 89,9 мөл. солк. ыыппыттар. Алдан, Нерюнгри, Аллараа Халыма, Эдьигээн уонна Эбээн-Бытантай улуустарыгар ыстаадаларга тиэхиньикэ атыылаһыллыбыт, Усуйаана табаны иитэр хаһаайыстыбатыгар табаны өлөрөр сыах сыанатын сороҕо төлөммүт, Муома, Эбээн-Бытантай, Өлөөн, Усуйаана улуустарыгар барыта 13 көһөрүллэр дьиэни ылбыттар уонна да атын хайысханан үбүнэн көмөлөспүттэр.

Алдан оройуонун “Хатыыстыыр”, Томпо оройуонун “Томпо”, Аллараа Халыма улууһун “Турваургин” хаһаайыстыбаларыгар тириини таҥастаан тигэр сыах туталларыгар уонна оборудование атыылаһалларыгар субсидия көрбүттэр.

Табаны иитии салаатын өйөөһүн биир хайысхатынан хаһаайыстыбаларга эбийиэктэри тутуу ороскуотун сороҕун толуйууга үп көрөллөр. Холобур, тайҕа түөлбэтигэр табаны күрүөлэммит сыһыыга иитэллэр. Манна сиһилии быһаарар буоллахха, ордук тайҕа түөлбэтигэр дьиэ табатын күрүө тутан, итиэннэ айылҕа харгыстарын туһанан, мэччирэҥ сирин оҥороллор. Сыл дьылынан көрөн, табалары сиртэн сиргэ көһөрөллөр. Ол иһин бу хаһаайыстыбаларга күрүө тутуутугар судаарыстыбаттан көмө тоҕоостоох. Быйыл Алдан оройуонун “Хатыыстыыр” табаны иитэр хаһаайыстыбаҕа күрүө тутуутугар үп көрбүттэр. Быйыл судаарыстыба бүддьүөтүттэн 15 мөл. солкуобайы дьиэ табатыттан бородууксуйаны оҥоруу салаатыгар тыырбыттар. Көмөнөн Аллараа Халыма улууһун “Сивцев А.П.” , Усуйаана улууһун “Усуйаана” тыа хаһаайыстыбатын тэрилтэлэрэ туһаммыттар.

Тыа хаһаайыстыбатын миниистирин солбуйааччы Прокопий Романов иһитиннэриитин түмүгэр: “Таба иитиитин салаатын 2020 сыллаах үлэтин түмүгэр салаа салгыы сайдарыгар эрэли үөскэтэр. Кэлиҥҥи биэс сылга таба иитиитин салаатын судаарыстыбаннай өйөбүлүн мэхэньиисимэ саҥардыллыбыта, бу биэс сыл устата уопсайа 4 млрд 572 мөл. солкуобай көрүллүбүт. Ол эрээри, “СӨ дьиэ табатын иитии туһунан” өрөспүүбүлүкэ сокуона билиҥҥи эрэдээксийэтэ бүгүҥҥү олохпутугар сөбө суох дии саныыбын. Саҥалыы эрэдээксийэлээн киллэриллибит сокуон барылын Ил Түмэн ылымматаҕа. Ил Түмэн Хоту сир аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттарын боппуруостарыгар уонна Аартыка дьыалаларыгар, итиэннэ тыа хаһаайыстыбатыгар уонна аграрнай бэлиитикэҕэ сис кэмитиэттэрэ: “Сокуон саҥардыллыбыт эрэдээксийэтэ баар балаһыанньаны өссө эбии мөлтөтүө”, -- диэн төрүөтүнэн ылымматахтара. Оттон дьиэ табатын иитии салаата 2016 сыллаахха ылыллыбыт “Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыытын туһунан” өрөспүүбүлүкэ сокуонунан эрэ салайтаран үлэлиир”, -- диэн эттэ.

Сокуон сүнньүнэн үлэлэр ирдэнэллэр

Миниистири солбуйааччы Прокопий Романов дакылаатын кэнниттэн дьокутааттар уонна парламент чааһын кыттааччылара ыйытыылары биэрдилэр.

Ил Түмэн дьокутаата Иван Андреев биир сытыы боппуруоһу туруорда. Кини “Эдэр табаһыт” бырагырааманан табаны иитэр биригээдэ 35-гэр диэри саастаах үлэһитэ олорор дьиэтин усулуобуйатын тупсарарыгар 1 мөл. солкуобайга тиийэ үп көрүллэр, ол эрээри ону туһанар киһи аҕыйаҕын бэлиэтээтэ. Холобур, Өлөөн улууһа бу бырагырааманан үп ылбатаҕын ыйда. Маныаха Прокопий Романов: “Сайаапка кэмигэр уонна ирдэбилгэ эппиэттиир гына оҥорон биэрбэттэриттэн сылтаан маталлар. Холобур, Эдьигээн улууһа кэмигэр уонна сөптөөх сайаапка ыытан, икки киһиэхэ квота ылбыта”, -- диэтэ.

Иван Андреев маҕаһыын долбуурдарыгар таба этиттэн бородууксуйа тоҕо аҕыйаҕын ыйытта. Миниистири солбуйааччы: “Таба төбөтүн харыстаан, урукку кээмэйинэн идэһэҕэ ыыппаттар”, -- диэн хардарда. Таба этиттэн бородууксуйа оҥоруу уонна тириитин таҥастааһын боппуруоһа үгүс дьокутааты долгутар. Бу тиэмэҕэ Игорь Григорьев санаатын эттэ. Оттон Матвей Евсеев Прокопий Романовы быйыл төһө табаны бородууксуйаҕа таһаарар сыаллаах туттубуттарын уонна атыыга таһаарыллыбыт таба тыһын кээмэйин туһунан иһитиннэриини киниэхэ ыыталларыгар көрдөстө.

Норуот дьокутаата Михаил Гуляев: “Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин иһинэн хоту улуустар үгэс дьарыктарынан үлэлэһэр 5 исписэлиистээх биир отдел эрэ баар”, -- диэтэ. Биир отдел таба иитэр хаһаайыстыбалаах бары улуустары хонтуруоллуура уустугун, Аартыка министиэристибэтигэр боломуочуйа бэриллиэн сөбүн ыйытта. Маныаха СӨ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Михаил Никифоров оннук боппуруос турбатын эттэ. Маны таһынан Михаил Гуляев табаны иитэр хаһаайыстыбаларга төлөнөр субвенция арыттаһарын бэлиэтээтэ.

Кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Елена Голомарева дьиэ табатын иитии салаатын сайыннарыыга туһаайыллыбыт судаарыстыбаннай бырагыраамаҕа тохтоото, эһиил өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүн туһунан сокуону ситэрэн биэриигэ бу салааҕа анаммыт үп хаттаан көрүллүөн сөбүн санатта.

Бырабыыталыстыба чааһыгар кыттыбыт уопсастыбынньыктар санааларын эттилэр. РФ Уһук Илин уонна Аартыка сайдыытын министиэристибэтин иһинэн Аартыка түөлбэтигэр уопсастыбаннай сэбиэт чилиэнэ Августа Марфусалова РФ Аартыкатын түөлбэтигэр болҕомто улааппытынан, Госдумаҕа хоту сирин аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттара төрүт сирдэригэр үгэс дьарыктарын сайыннаран олороллоругар туһаайыллыбыт үлэ ыытылларын, маныаха тустаах министиэристибэлэр уонна биэдэмистибэлэр үлэлэрэ күүстээх буолуохтааҕын ыйда. Оттон кэлэр сылга табаны атыылаһыы хайысхатынан туох үлэ ыытылларын ыйыппытыгар, Прокопий Романов: “Билиҥҥитэ 2021 сыллаах бүддьүөккэ табаны атыылаһыы ыстатыйатыгар үп көрүллүбэтэх. Эһиил бүддьүөт туһунан сокуону ситэриллэр-хоторуллар кэмигэр бу хайысхаҕа үбү көрөллөрүгэр үлэлэһиэхпит”, -- диэтэ.

Алдан оройуонун Бэллэтсэки эбэҥки национальнай нэһилиэгин баһылыга Дьулустан Сидоров тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорон таһаарар хаһаайыстыбалар биир кэлим испииһэктэригэр Саха сирин табаны иитэр 19 бааһынай хаһаайыстыбата киирбитин, ол эрээри бу хаһаайыстыбалары ол испииһэктэн таһаарыахтарын сөбүн сабаҕалаата. “Арассыыйа нормативнай докумуонунан тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорон таһаараччыларга ирдэнэр бэрээдэктэр табаһыттарга олох сөбө суох. Манна ыйылларынан, оҕуруот аһын, бурдугу олордооччулар, сүөһүнү иитээччилэр хапсаллар. Балаһыанньатыгар таба этиттэн бородууксуйаны, түүлээҕинэн дьарыктанар хаһаайыстыбалар аахсыллыбаттар. Онон табаны иитэр хаһаайыстыбалар интэриэстэрин көмүскээн, дьокутааттар, бырабыыталыстыба бу хайысхаҕа үлэ ыытаргытын күүтэбит”, -- диэтэ. Дьулустан Сидоров баар кыһалҕаны сөпкө болҕомтоҕо ылан туруорбутун дьокутааттар уонна тыа хаһаайыстыбатын миниистирин солбуйааччы бэлиэтээтилэр уонна салгыы бу боппуруоһунан үлэлиэх буоллулар.

СӨ парламенын вице-спикерэ Виктор Губарев бырабыыталыстыба чааһын түмүктүүр иһитиннэриитигэр табаны иитии салаатыгар баар кыһалҕалары быһаарыы үлэтэ ситэтэ суоҕун бэлиэтээтэ. Бу боппуруоһунан 2021 сыл сааһыгар өссө киэҥ ыҥырыылаах тэрээһин ыытылларын иһитннэрдэ.

Сардаана КУЗЬМИНА.

Бэлиэтээһин

Өрөспүүбүлүкэбитигэр билигин 21 улуус таба иитиитинэн дьарыгырар. Ити улуустары түөрт түөлбэҕэ араараллар. 1. Туундара түөлбэтэ: Аллайыаха, Анаабыр, Булуҥ, Аллараа Халыма, Усуйаана. 2. Ойуур-туундара түөлбэтэ: Абый, Өлөөн. 3. Хайалаах-тайҕа түөлбэтэ:Үөһээ Халыма, Үөһээ Дьааҥы, Кэбээйи, Муома, Өймөкөөн, Орто Халыма, Томпо, Эбээн-Бытантай. 4. Тайҕа түөлбэтэ: Алдан, Горнай, Эдьигээн, Мирнэй, Нерюнгри, Өлүөхүмэ, Уус Маайа