Ил Түмэҥҥэ

Сайаапкаламмыт от 75 %-а  кэллэ 

Сүрүн иһитиннэриини тыа хаһаайыстыбатын миниистирин солбуйааччы Николай Афанасьев оҥордо. Күн бүгүҥҥү туругунан бас билии көрүҥүттэн тутулуга суох өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн, 185 505 ынах сүөһү, ол иһигэр 77 567 ыанар ынах кыстатыллан турар. Ааспыт сыл туһааннаах кэмин кытары тэҥнээтэххэ, сүөһү уопсай ахсаана 3,1 %-ынан аҕыйаабыт, оттон ыанар ынах ахсаана кыратык эбиллибит. Төрүөх саҕаланан, 10 тыһыынча 836 ынах төрөөбүт.

Ааспыт сылы кытары тэҥнээтэххэ, сылгы ахсаана 1,7 %-ынан эбиллэн, 182 153 сылгы, ол иһигэр 118 705 биэ баар. Эбии аһылыкка 59 тыһыынча сылгы киллэриллибит. Курааннаабыт илин эҥээр, Уус Алдан, Мэҥэ Хаҥалас уонна Чурапчы улуустарыгар хаһаайыстыбалар сылгыларын уоннуу хонукка аһата-аһата, хаһыыга ыытаннар, дьүөрэлээн аһатыы ньыматын туһаналлар. Саамай элбэх (3 720) сылгына, эбэтэр сылгытын 80 %-ын Горнай улууһа аһата турар. Бу биричиинэтинэн сайыҥҥы ойуур баһаардарын тэбиитигэр хаһыы суоҕа буолар, хаһаайыстыбалар сылгыларын урукку өттүгэр туһаныллыбатах сирдэргэ көһөрбүттэрэ үксэ кур лаҥха буолан хомоппут, инньэ гынан сылгыны эрдэттэн аһылыкка киллэрбиттэр.

Бэтэринээрийэ департаменын чахчытынан, кыстыкка киириэхтэн 707 ынах сүөһү, 177 сылгы көнньүнэн өлбүт, 245 ынах торбостообут, 79 биэ кулуннаабыт.

Ааспыт сайын кураан сатыылаан уонна ойуур баһаардара тураннар, үгүс улуустар мобильнай биригээдэлэри тэрийэн, үрэхтэр бастарынан көһөн, өрүс арыыларыгар киирэн, сорохтор Амур сиригэр тиийэн оттуурга күһэллибиттэрэ. Ол түмүгэр, былааннаах от 86 %-а хааччыллыбыта, сиилэһи уонна сенаһы бэлэмнээһин сорудаҕа 70-80 % толоруллубута. Инньэ гынан, өрөспүүбүлүкэ кыстыкка 394 тыһыынча туонна оттоох, 23,5 тыһыынча туонна сиилэстээх, 11,4 тыһыынча туонна сенажтаах киирбитэ. Билиҥҥи туругунан, 182 тыһыынча туонна от, 4,2 тыһыынча туонна сенаж уонна 7,9 тыһыынча туонна сиилэс баар.

Татым оттоох хаһаайыстыбаларга 46 339 туонна от тиэйиллиэхтээҕиттэн, 34 878 туонна тиэйиллибит, итинтэн улуустар истэринэн 3526 туонна, атын улуустартан 6 615 туонна, атын эрэгийиэннэртэн 13066 туонна, мобильнай биригээдэлэринэн бэлэмнэммит 11 671 туонна от аҕалыллыбыт. Биирдиилээн улуустарынан көрдөххө, Томпоҕо сайаапкаламмыт от 64 %-а, Өймөкөөҥҥө 49 %-а, Уус Алдаҥҥа 57 %-а, Чурапчыга 87 %-а, Горнайга 86 %-а, Намҥа 57 %-а, Мэҥэ Хаҥаласка 87 %-а, Мирнэйгэ 50 % тиэрдиллибит.

Салбаммыкка да тэҥэ суох...

Оту тиэйиигэ уустук балаһыанньа Уус Алдан улууһугар үөскээбит. Ол туһунан улуус баһылыгын бастакы солбуйааччы Петр Попов маннык эттэ:

-- Биһиэхэ 9 572  туонна от, ол иһигэр Забайкальеттан 7 689 туонна от кэлиэхтээх, билиҥҥи туругунан 4 680 туонна от аҕалылынна. Оту тиэйээччилэргэ 108 мөлүйүөнү төлүөхтээхпит. Суолу өрүсүһэн «Саханефтегазсбыты» кытары дуогабар түһэрсибиппит. Саҥа дьылга диэри оту тиэйиигэ 150-ча массыына сылдьыбыт буоллаҕына, билигин 20 эрэ массыына сүүрэр. Массыына үксэ Чукоткаҕа сылдьар буолан, эбии көлө булар кыахпыт суох. Суол хаалара кэллэ, ыраахтан тиэллэр оту көҕүрэтиэҕиҥ диэн өрөспүүбүлүкэ иһиттэн хааччынарга быһааран, 150 туонна оту буллубут. Билигин тыа хаһаайыстыбатын управлениета төһө от наадатын чопчулуу сылдьар.

Онуоха бастакы вице-спикер Александр Жирков ити 150 туонна диэн салбаммыкка да тэҥэ суох, онон итиннэ эрэнимиэххэ диэтэ.

– Хаһаайыстыбалар күһүн ааҕынан-суоттанан баран, бачча от тиийбэт диэтэхтэрэ, ону билигин кэлэн аччатар төрүт сатаммат. Сүөһүнү-сылгыны охторон, окко наадыйыыны онон аччатарга суоттанымыахха. Көрүллүбүт үбү кэмигэр тиэрдиэххэ, оту тиэйиигэ бытаарыы тахсыбыт буоллаҕына, ону көннөрөргө үлэлиэххэ. Хаалбыт кылгас кэмҥэ аҕыйах массыынанан итиччэ ыраахтан элбэх оту тиэйии кыаллыбата өйдөнөр, онон оннооҕу олохтоох суоппардары кытары кэпсэтэр көдьүүстээх буолуоҕа. Иккиһинэн, билиҥҥи сабыытыйаларынан сибээстээн, өр кэмнээх дьалхаан кэллэ, сааскы ыһыы, сайыҥҥы оттооһун уо.д.а. үлэлэрин көрсө Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ улуустартан, хаһаайыстыбалартан этии хомуйан, ону бырабыыталыстыбаҕа киллэрэн дьүүллэһэн, ханнык хайысхаларынан үбү-харчыны эбии көрөрү быһаарыахха наада, -- диэтэ Александр Жирков.

Норуот дьокутаата Иван Слепцов: «Суол алдьанара бу кэлбитинэн оту тиэйиигэ ыксаллаах быһыы-майгы эрэсиимин биллэриэххэ сөп дуо?» -- диэн ыйыппытыгар, Уус Алдаҥҥа чааһынай массыыналаах суоппардар тарыыпка сөбүлэспэккэлэр бытаарыы тахсыбыта, тарыыбы үрдэтиигэ туспа дьаһал тахсыан наадата, оттон ыксаллаах быһыы-майгы эрэсиимин биллэрии сокуонунан уустуктардааҕа, кэлэр өттүгэр маннык түбэлтэтэҕэ өрөспүүбүлүкэ иһинэн ыксаллаах быһыыны-майгыны биллэрэргэ Ил Түмэн үлэлэһиэн наадата этилиннэ.

Иккис уустук балаһынньа Өлүөхүмэҕэ тахсыбыт. Оксана Михайлова иһитиннэрбитинэн, бу улууска 371 туонна от тиэрдиллибит, аны 400 туонна от тимир суолунан Нерюнгригэ диэри аҕалыллан баран, харчы суоҕунан тиэйиллэ илик эбит. Ороскуоту толуйуу субсидията от тустаах сиригэр тиэрдилиннэҕинэ бэриллэрэ өйдөнөр эрээри, улуус киинтэн ыраах сытарын, кыһын эрэ суоллааҕын, бириэмэ кырыымчыгын учуоттаан, норуот дьокутаата харчыны урутатан улуус дьаһалтатыгар ыытарга көрдөстө. Онуоха оту тиэйиигэ-таһыыга 200 мөл. солк. эбии көрүллэн, сотору улуустарынан ыытыллара этилиннэ.

Мунньахха салгыы туох кэпсэтии тахсыбытын туһунан хаһыат кэлэр нүөмэригэр сиһилии ааҕыҥ.

Раиса СИБИРЯКОВА