Экэниэмикэ

Хотон-хонуу үлэһитин чорботон

Агропромышленнай комплекс үлэһиттэрэ санаторийдарга-куруортарга эмтэнэллэригэр, доруобуйаларын туругун чэбдигирдэллэригэр чэпчэтиилээх путевкаларынан хааччыйыы 2009 с. бигэргэммит «Агропромышленнай комплекс үлэһиттэрэ санаторийга-куруорка эмтэниилэрин судаарыстыба өттүттэн өйөөһүн дьаһалларын туһунан» өрөспүүбүлүкэтээҕи сокуоҥҥа олоҕуран тэриллэр.

Бу сокуон олоххо киллэриллиэҕиттэн ыанньыксыт, сылгыһыт уонна тырахтарыыс курдук эти-үүтү оҥорууга сыралаһан үлэлиир, олох уйгутун уһанар, тыа сирин үлэһит дьонноро чэпчэтиилээх путевкаларынан туһанан, Дьокуускай куоракка баар «Чэбдик», «Абырал» уонна Москватааҕы «Бэс Чагда» санаторийдарга эмтэнэр, доруобуйаларын чэбдигирдэр буолбуттара. Онуоха үлэһит биэс сылтан итэҕэһэ суох ыстаастаах буолара ирдэммитэ, биир путевка 18 хонугунан быһыллыбыта, ол сыанатын 80 %-ын өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтэ уйунара, ордугун тустаах киһи биитэр хаһаайыстыба бэйэтэ төлүүрэ быһаарыллыбыта.

Биллэн турар, тыа хаһаайыстыбатын тэрилтэтин үлэтэ-хамнаһа аҥаардас ыанньыксытынан, сылгыһытынан, тырахтарыыһынан муҥурдаммат. Ити иһин үлэ кэлэктииптэрэ министиэристибэҕэ туруорсууларынан, чэпчэтиинэн туһаныы кэрискэтигэр киирэр идэ (профессия) көрүҥэ сыыйа элбэтиллибитэ. Онуоха болҕомто оробуочай идэлэргэ урутатан ууруллубута.

Чэпчэтиилээх путевканан туһаныы кэрискэтигэр 2019 с. – 16 идэ, 2021 с. – 20 идэ киллэриллибитэ. Бу идэлэр истэригэр бааллар: ыанньыксыт, массыынанан ыаһын оператора, сүөһүнү аһатааччы, пиэрмэ биригэдьиирэ, сылгыһыт, табаһыт, чуумсук, ыстаада биригэдьиирэ, таба зооветеринария исписэлииһэ, сибиинньэ көрөөччү, кыылы иитээччи, булчут, балыксыт, астыыр сыах маастара, мэхэньисээтэр, массыына-тыраахтар пааркатын маастар-наладчига, агроном, бэтэринээр биэлсэр, зоотехник. Маны таһынан Аартыкаҕа уонна хотугу улуустарга олорооччуларга барар-кэлэр ороскуоттара 100 % толуйуллар буолбута. Ити курдук, чэпчэтиинэн туһанааччы идэ кэрискэтэ кэҥээн, путевканан хааччыйыы Балаһыанньата тупсарыллан испитэ.

45 идэ!

Ил Түмэн АПК үлэһиттэрин путевкаларынан хааччыйыыны болҕомто киинигэр тутар, чэпчэтиигэ хабыллар идэ кэрискэтин кэҥэтии боппуруоһа аҥаардас быйыл кыһын икки улахан кэмитиэт мунньаҕар көрүллүбүтэ. Ол түмүгэр идэ кэрискэтэ икки төгүл элбиирэ ситиһилиннэ – ааспыт нэдиэлэҕэ Бырабыыталыстыба туһааннаах уурааҕа ылылынна.  Биһиги маны ааҕааччыларга быһааран биэрэргэ көрдөспүппүтүгэр, Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин иһинэн үлэлиир «Саха Өрөспүүбүлүкэтин агропромышленнай комплексын ресурсанан хааччыйар киин» судаарыстыба хааһынатын тэрилтэтин салайааччыны солбуйааччы Дмитрий Филиппов маннык кэпсээтэ:

– Агропромышленнай комплекс үлэһиттэрэ санаторийдарга-куруортарга эмтэнэллэригэр, доруобуйаларын туругун чэбдигирдэллэригэр чэпчэтиилээх путевкаларынан хааччыйыы Балаһыанньатыгар кэккэ уларыйыылар киирдилэр. Ааспыт өттүгэр элбэх көрүҥ исписэлиистэр уонна салайааччылар чэпчэтиигэ хапсыбат этилэр. Улуустарга тиийдэххэ, дьон бу боппуруоһу күүскэ туруорсааччы. Ону учуоттаан, Бырабыыталыстыба чэпчэтиилээх путевканан туһаныы кэрискэтин 45 идэҕэ диэри кэҥэтэн биэрдэ!

Билэргит курдук, өссө сопхуостар ыһыллыахтарыттан саҕалаан тыа хаһаайыстыбатын кэпэрэтииптэрин салайар уонна бааһынай хаһаайыстыбаларын тэринэн үлэлии-хамсыы сылдьар дьоннор биһиэхэ бэрт элбэхтэр. Кинилэртэн биирдэстэрэ Кэбээйи улууһун биир бастыҥ бааһынайа Аксинья Левина буолар. Кини кэккэ сыллаах туруорсуута олоххо киирэн, хаһаайыстыбалар (кэпэрэтииптэр, бааһынай хаһаайыстыбалар уо.д.а.) салайааччылара чэпчэтиилэх путевкаҕа хапсар буоллулар. Үлэ-хамнас күннээҕи тиһигин тэрийэр-сүрүннүүр, технологияны хааччыйар тутаах исписэлиистэр: инженердэр, электриктэр, теплотехниктэр, механиктар, мелиоратордар, охотоведтар, ихтиологтар, юристар итиэннэ «Специалисты всех наименований» диэн строканан каадыр үлэһиттэрэ, дьыаланы бэрийээччилэр, расчетнай кассирдар учуоттаннылар. Ону таһынан, тыа хаһаайыстыбатынан табаарын оҥорууга дьарыктанар биирдэм урбаанньыттар киирдилэр. Инньэ гынан, өрөспүүбүлүкэ салалтатын кыһамньытынан, ыанньыксыттан уонна бостууктан саҕалаан, салайааччыга тиийэ, тыа хаһаайыстыбатыгар үлэлии-хамсыы сылдьар аҕыс тыһыынчаттан тахса киһибит чэпчэтиилээх путевканан туһанан эмтэнэр, доруобуйатын чэбдигирдэр кыахтанна! Бастакы уларыйыы итинник.

2018-2021 сс. чэпчэтиилээх путевка 242 киһиэхэ бэриллибитэ. Икки кэнники сылга коронавирус пандемията харгыстары үөскэтэн, путевканан 2020 с. – 16, 2021 с. – 21 эрэ киһи туһаммыта.

Эмтэнии болдьоҕо – 14 күн

Иккис сүрүн уларыйыы – эмтэнии болдьоҕо 18 күнтэн 14 күҥҥэ диэри аччатыллыбыта буолла. Тыа хаһаайыстыбатын үлэтэ дьыл кэмиттэн тутулуктаах, саас – ыһыы, сайылыкка тахсыы, сайын – ынах ыанар үүттүгэннээх кэмэ уонна оттооһун, күһүн – хомуур, кыстыкка киирии тэрээһинэ. Дьэ бу быыһыгар бириэмэни аттаран, эмтэнэр наада, ол иһин «18 хонук диэн наһаа уһун, үлэ-хамнас бөҕөтө хаалар», -- диэн дьон мэлдьи туруорсааччы. Ол учуоттанан, эмтэнэр болдьох 14 хонугунан быһылынна, ону сэргэ үлэ ыстааһа үс сылтан ирдэнэр буолла.

Аны Алтаайга

Быйыл чэпчэтиилээх путевканы 75 киһиэхэ биэрэр былааннаах олоробут. Билигин ол тэрээһинигэр үлэ ыытылла турар. Ааспыт өттүгэр «Чэбдик», «Абырал», «Бэс Чагда» санаторийдары кытары үлэлэспиппит. Быйыл балары таһынан, «тоҕо наар биир сир буоларый?» – диэн үлэһиттэр туруорсууларынан, Алтаай куруортарын кытары кэпсэтэ сылдьабыт.

Ирдэнэр докумуоннар

Путевка бэриллиитэ атырдьах ыйыттан, балаҕан ыйыттан саҕаланыаҕа. Биллэрии тахсыаҕа. Онно сайаапкалары уонна докумуоннары икки ньыманан биэриэххэ сөп. Биирэ – урукку курдук, улуустааҕы тыа хаһаайыстыбатын управлениетын нөҥүө ыытыы биитэр министиэристибэҕэ бэйэтигэр тиксэрии. Иккиһэ – электроннай аадырыһынан, мөлтөх сибээстээх нэһилиэккэ олорор киһи улуустааҕы «Мои документы» судаарыстыбаннай өҥө порталын туһанан ыыттарар кыахтаах. Министиэристибэҕэ кэлбит докумуон тута тустаах исписэлиискэ тиксэриллэр.

Онуоха маннык докумуоннар ирдэниллэллэр: үс сылтан итэҕэһэ суох үлэлии сылдьарын туһунан туоһулуур «Үлэ киниискэтин» куоппуйата, олохтоох балыыһаттан эмтэниигэ анабыл, ол эбэтэр санаторий-куруор хаартата.

ХАРДАБЫТ – ТАҺААРЫЫЛААХ ҮЛЭБИТ

Ульяна Семенова, Хаҥалас улууһун «Бөртө» сылгы собуотун биригэдьиир-зоотехнига:

– Тыа хаһаайыстыбатын үлэһиттэрин чэпчэтиилээх путевканан хааччыйыы олоххо киириэҕиттэн, биһигиттэн элбэх киһи Москватааҕы «Бэс Чагдаҕа» тиийэ баран, сынньанан, эмтэнэн, сири-дойдуну көрөн астынан кэлбиттэрэ. Үрдүкү тэрилтэбит «Туймаада» ҮАПК путевка булан биэрэн, ааспыт кыһын икки үлэһит Новосибирскайга эмтэнэн кэллэ. Быйыл чэпчэтиинэн хабыллар идэ ахсаана элбээбитин истэн олус үөрдүбүт. Боростуой үлэ дьонун туһугар кыһамньытын иһин үбүлүөйдээх өрөспүүбүлүкэбит салалтатыгар махтанабыт.

Екатерина Дмитриева, Мэҥэ Хаҥалас улууһун «Дириҥ» кэпэрэтиип салайааччыта:

Биһиги, оҕуруотчуттар, «агрономнар» диэн категориянан чэпчэтиилээх путевканан туһаммыппыт балачча буолла. Үгэс курдук, эмтэнэ барар дьоммутун хомуур түмүктэммитин кээннэ, кыһын ыытааччыбыт.Саас арассаада үүннэриититтэн саҕалаан ыкса күһүҥҥэ диэри бааһынаҕа, тэпилииссэҕэ сыралаһан үлэлээбит дьон тупсаҕай хааччыллыылаах санаторийдарга эмтэнэн, сынньанан, чэбдигирэн, астынан ахан кэлээччилэр. Өрөспүүбүлүкэбит маннык аҕалыы кыһамньытыгар биһиги хардабыт — таһаарыылаах үлэбит.