Экэниэмикэ

Идэҕэ уһуйуллуу

Мария Колодезникова компьютер графикатын уонна прикладной информатика эйгэтигэр киирэригэр Национальнай библиотекаҕа үлэлээбит сыллара тирэх буолбута. Библиотека редакционнай-издательскай киинигэр сэттэ сыл устата худуоһунньугунан үлэлээн, компьютеры баһылаабыт исписэлиис 2005 сыллаахха «Сахаполиграфиздакка» верстальщик-дизайнерынан ыҥырыллан, кинигэни таҥан, киэргэтэн, ойуулаан оҥоруу ымпыгын-чымпыгын билсибитэ. Бу идэтин кини «Бичик» национальнай кинигэ кыһатыгар дэгиттэр сайыннарбыта.

Салгыы «Олоҥхо» чааһынай кинигэ кыһатыгар икки сыл үлэлээн, тустаах идэтинэн эрэ буолбакка, сакаасчыгы кытта дуогабар түһэрсииттэн саҕалаан, киирбит матырыйаалы таҥан, киэргэтэн, көннөрөн, кинигэ гынан таһаарыыга тиийэ, быһата, кинигэни бэчээттиир үлэ түһүмэҕин барытын оҥорорго үөрэммитэ. Итиэннэ бэйэтин дьыалатын арынарга быһаарыммыта. Онон саха киһитин кулгааҕар кэрэтик иһиллэр «Алаас» диэн ааттаах дьоҕус кинигэ кыһата баар буолбута. Ити 2011 сыллаахха этэ.

Хас биирдии кинигэ ураты айымньы

Билигин «Алаас» кинигэ кыһата бэйэтэ типографиялаах, уон үлэһиттээх дьоһун тэрилтэ буола үүннэ.

-- Биһиги араас кинигэлэри, альбомнары, ол иһигэр ноталаах ырыанньыктары, электроннай кинигэлэри бэчээттээн таһаарабыт, – диир Мария Дмитриевна. – Ону таһынан аныгы технологиянан сэбилэнэн, компьютерга араас мультимедийнай бырагыраамалары таҥан оҥоробут.

«Алаас» информационнай-технологическай киин офиһа Дьокуускай куорат килбэйэр киинигэр, дьоҥҥо-норуокка «Бизнес-киин» диэн аатынан биллэр, элбэх этээстээх дьиэ үһүс этээһигэр баар. Эркини толору тардыллыбыт витринаҕа араас сылларга таһаарыллыбыт кинигэлэр ууруллубуттар.

Хас биирдии кинигэ полиграфия бары ирдэбилин толору тутуһан, уран ойууһут ураты хараҕынан мындырдык аттарыллан оҥоһуллубута, итиэннэ анал сиэрийэлэринэн таһаарыллыбыт. «Саха суруйааччылара» сиэрийэнэн Таллан Бүрэ «Уолан Эрилик» поэмата, Эрилик Эристиин «Айыы Дьөһүөл» олоҥхото, Вениамин Миронов «Талыллыбыт айымньылара», о.д.а. күн сирин көрбүттэр. «Саха сирин үтүөкэн дьоно» сиэрийэҕэ өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр-көстөр суолу-ииһи хаалларбыт дьоннор, холобур, Дьокуускайдааҕы клиническэй балыыһа итииттэн-тымныыттан эчэйиини эмтиир салаатын төрүттээбит Василий Божедонов, Хотугу сир физико-техническэй проблемаларын чинчийэр институт дириэктэрэ, профессор, суруйааччы Егор Старостин-Байаҕантай уо.д.а. тустарынан кинигэлэр тахсыбыттар. «Өбүгэ сирэ» сиэрийэ нэһилиэк историятын сырдатыыга, «Иэйии» сиэрийэ поэттарга, «Билиҥҥи кэм прозата» сиэрийэ прозаиктарга, «Дьүрүскэн» сиэрийэ ырыа айааччыларга анаммыттар. Өссө «Биһикчээн», «Саха дьахтара», «Дьоруой-Ийэ», «Саха сирин музейдара» сиэрийэлэр бааллар. «Зарубежные писатели» сиэрийэни 2019 сыллаахха Монголия Үгэстэрин академиятын бэрэсидьиэнэ Лувсандамба Дашням «Афоризмы» диэн түөрт тылынан (монголлуу, нууччалыы, английскайдыы, сахалыы) тахсыбыт кинигэтэ арыйбыт.

Испиискэ хаатын саҕа кээмэйинэн

-- Мария Дмитриевна, “Алаас” үлэлээбитин устатыгар төһө элбэх кинигэни таһаардыгыт?

-- Бу уон сыл устатыгар 1,5 тыһыынчаттан тахса араас кинигэни, холбоон 300 тыһыынчаттан тахса ахсаанынан таһаардыбыт. Чааһынай сакааһы таһынан, судаарыстыбаннай сакааска эмиэ үлэлиибит.

2014 сылтан типография тэринэммит, кинигэбитин бэйэбит бэчээттиибит, ити хаачыстыбаны тупсарыыга уонна саҥа технологиялары киллэриигэ олус табыгастаах. Кинигэ дизайнын, киэргэтиитин сакаасчыты, ааптары кытары сүбэлэһэн оҥоробут, ырыынак ирдэбилин эмиэ учуоттуубут.

Холобур, 2018 сылтан миниатюра, ол эбэтэр испиискэ хаатын саҕа кээмэйдээх кинигэлэри оҥоробут. Маннык ньыманан «Бэргэн этиилэр» сиэрийэнэн Виталий Власов, Иван Мигалкин, Уйбаан Бөтүүнүскэй кинигэлэрин, «Хозяюшка» сиэрийэнэн Ирина Дегтярева кулинарнай ырысыаптарын, «Здоровые рецепты от Катерины Потаповой» диэн холодильникка сыстар магниттаах кинигэтин таһаарбыппыт.

Ураты бырайыактар

«Алаастар» сакааһынан эрэ буолбакка, сорох бырайыактары бэйэлэрэ үбүлээн таһаарар эбиттэр. Ол курдук, 2013 с. Августина Филиппова «Арыллыы уонна айыллыы» диэн саха төрүт таҥаһын байытан тикпит моделларын альбома үс тылынан (сахалыы, нууччалыы, английскайдыы) күн сирин көрбүт. 2015 с. саха литературатын классиктарын уонна саха норуодунай суруйааччыларын бөлүһүөктүү ис хоһоонноох, ураты иэйиилээх айымньылара түмүллүбүт «Саха литературатын чөмчүүгэ» хомуурунньук үс тылынан (сахалыы, нууччалыы, французтуу) тахсыбыт.

2017 сыл бырайыагынан Зинаида Иванова-Унарова «Материальная и духовная культура народов Якутии XVII-начала ХХ вв. в музеях мира» диэн электроннай кинигэтэ буолбут. Манна Америкатааҕы естественнэй история музейыгар (Нью-Йорк), Смитсон институтун Естественнэй историяҕа национальнай музейыгар (Вашингтон) хараллыбыт саха, эбээн уонна юкагир артефактарын туһунан чахчылар киирбиттэр.

Аныгы технологиянан

-- Аҕыйах сыллааҕыта диэри кинигэни, чуолаан ырыанньыгы, CD диискэлээн таһаарыы сайдыы чыпчаалын курдук буолара. Оттон билигин эһиги QR-коду туһанаҕыт.

– Олоҕу кытары тэҥҥэ хаамсан иһэр наада. QR-код кинигэни олус байытар, ис хоһоонун кэҥэтэр. Иллэрээ сыл үс тылынан (сахалыы, нууччалыы, английскайдыы) тахсыбыт Мандар Уус “Куйаары улаҕатынан, сири сиксигинэн...” диэн альбом-кинигэтэ QR-кодунан киирэн көрөр виртуальнай галереялаах, онно ааптар хартыыналарыгар VR (виртуальная реальность) киирэн, куйаарга көтөҕүн. Байаҕантай кинигэтигэр ырыа истэҕин.

Былырыын ХИФУ Олоҥхону чинчийэр институтун кытары кыттыһан оҥоһуллубут «Олоҥхону аах, иһит уонна чинчий» диэн мобильнай сыһыарыыны Android, iOS платформаларга, компьютерга туруоран, Тоҥ Суорун “Сылгы Уола Дыырай Бухатыыр” олоҥхотун ааҕары уонна истэри таһынан өйдөммөт тыллары нууччалыы-сахалыы тылдьыкка көрүллэр.

– Итинэн төрөөбүт тылы, төрүт култуураны үөрэтиигэ аныгы технология туһаныллар кыаҕын арыйбыккыт. Быыстапкаларга төһө кыттаҕытый?

– Быыстапкалар биир өттүнэн оҥоһуллубут үлэни отчуоттааһын кэриэтэ буолаллар, иккиһинэн биир идэлээхтэри кытары уопут атастаһарга табыгастаахтар. Ол иһин, маннык дьаһалларга төһө кыалларын кыттабыт. Норуоттар икки ардыларынааҕы «Печатный двор Якутии» быыстапка-дьаарбаҥкаҕа, өрөспүүбүлүкэтээҕи «Издатель года» куонкуруска элбэх төгүл лауреат, дипломан буолбуппут.

«Кинигэ-2021» куонкуруска Суорун Омоллон аатынан Опера уонна балет судаарыстыбанный театрын туһунан үс томнаах таһаарыыбыт «Сыл кинигэтэ» номинациянан, Мандар Уус «Куйаары улаҕатынан, сири сиксигинэн» альбом-кинигэтэ «Бастыҥ полиграфическай бырайыак» номинациянан, «Егор Афанасьевич Борисов: документы и фотографии» альбом-кинигэ «Сыл альбома» номинациянан бэлиэтэммиттэрэ.

– Атын эрэгийиэннэргэ тэҥнээтэххэ, Саха сиригэр кинигэни таһаарыы көрдөрүүтэ үрдүк. Итини эн хайдах быһаараҕыный?

– Саха киһитэ төрдүн-ууһун чинчийэ сатыыр, айар үлэҕэ сыстаҕас уонна тыл күүһүн, бэчээт тылын, бэчээттэммит тыл күүһүн үрдүктүк тутар уратылаах. Дьэ ити иһин, өрөспүүбүлүкэҕэ үйэтитии үлэтэ күүскэ ыытыллар, элбэх айымньы суруллар, ырыа-тойук айыллар уонна ол барыта кинигэ буолан тахсар. Биир идэлээхтэрбин, кинигэ кыһаларын уонна типографиялар үлэһиттэрин, ону таһынан бииргэ үлэлэһэр дьоммутун, учуонайдары, суруйааччылары, кыраайы үөрэтээччилэри, айар түмсүүлэр салайааччыларын Бэчээт күнүнэн итиитик-истиҥник эҕэрдэлиибин!