2018 сыл ахсынньы 6 күнүгэр ыытыллыбыт «Аартыка: бүгүҥҥүтэ уонна сарсыҥҥыта» VIII-с Аан дойдутааҕы пуорум кэпсэтиилээх, мөккүһүүлээх былаһааккатыгар Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев 2018 сыл ыам ыйыгар ылыллыбыт «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр ирбэт тоҥу харыстааһын туһунан» өрөспүүбүлүкэтээҕи сокуону олоххо киллэрии туһунан кэпсээбитэ.
– Ирбэт тоҥ зоната Аартыка былаһын тухары тарҕанан сытар, бу чахчыны аахсыбат буолар хайдах да кыаллыа суоҕа. Ол онуоха бастакы уочаратынан туһааннаах правовой бааза төрүттэниэн наада,- диэбитэ дакылааччыт.
Пуорумҥа сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ эмиэ биир бастакынан ирбэт тоҥ усулуобуйатыгар тутуу үлэлэрин ыытыы сытыы боппуруоһугар болҕомтону туһаайда. Маны кытта норуот дьокутаата сири баһылааһыны кытта сибээстээх проблемаларга тохтоото. Өрөспүүбүлүкэ сирэ-уота бүттүүнэ уонна Арассыыйа хотугу өттүнээҕи тыа хаһаайыстыбатын аналлаах тутаах иэннэрэ криолитозона чэрчитигэр киирэллэр.
«Уһук Хотугу сиргэ рудниктар уонна сир аннынааҕы да, үрдүнээҕи да комплекстар тутуулара ирбэт тоҥ уонна геологическай усулуобуйалар уларыйыыларын таһаарбыттара. Криолитозона оройуоннарыгар, хас эмэ уонунан сылларга хаһаайыстыбаннай үлэ-хамнас ыытыллан кэлбитин түмүгэр, куттала суох туһаныллар кыахтаах араас бырамыысыланнай уонна технологическай эбийиэктэр үлэлээн кэллилэр. Манна сөптөөх уопут мунньулунна диэххэ сөп. Ол да буоллар, сэрэхтээх уонна кутталлаах производственнай түбэлтэлэр тахсыталаабат буолбахтар. «Алроса» хампаанньа биир сүрүн эбийиэгэр дьон өлүүлээх улахан хомолтолоох быһылаан тахсыбыта итинник этэри бигэргэтэр. Ол аата арааһынай быһыыга-майгыга ирбэт тоҥ хайдах балаһыанньаҕа киирэн-тахсан ылыа, хайа диэки салаллыа бырайыактааһыҥҥа мэлдьитин кыраҕытык учуоттамматах буолан тахсарыгар тиийэр. Кэнники сылларга бырамыысыланнай эбийиэктэргэ ураты сэрэхтээх түбэлтэлэр тахсар кутталлара аҕыйыыр диэн хайа да түбэлтэҕэ этэр кыаллыбата буолуо, – диир дьокутаат.
Уопуттаах парламентарий, Ил Түмэн 2018 сыл ыам ыйыгар бэйэтин көҕүлээһининэн «Ирбэт тоҥу харыстааһын туһунан» сокуону ылбытын санатан туран, бу улахан наадалаах үлэ инникитин даҕаны болҕомто хорук тымыр адьас үөһүгэр сылдьыахтааҕын уонна тутуллуохтааҕын туһунан өссө төгүл хатылаан санатта. Ити этиллэр сокуону ылынан, өрөспүүбүлүкэбит бэйэтин историятыгар аан маҥнай «ирбэт тоҥ» диэн баараҕай өйдөбүлү сокуон таһымыгар уонна төрүтүгэр ылынна.
Владимир Прокопьев бэйэтин этиитигэр правовой сүрүннээһин исхиэмэтин олохтуурга этии киллэрдэ. Ол кэнниттэн ирбэт тоҥ туругар сабыдыаллыыр фактородарга судаарыстыбаннай эрэгистирээссийэ ыытыллыахтаах. Хаһаайыстыбаннай уонна атын да үлэлэри, ол иһигэр өҥөлөрү толорууга булгуччулаах ирдэбиллэр олохтонуохтаахтар. Маны таһынан, туһааннаах сир-уот ирбэт тоҥун туругар кутталлаах дьайыылаах буолуон сөптөөх үлэлэргэ хааччахтааһын, учуот ыытыллыахтаах.
Ирбэт тоҥу мониториннааһын уонна геокриологическай сабаҕалааһын төрүтүгэр, ирбэт тоҥ туһунан биир кэлим систиэмэлээх информация пуондата тэриллиэхтээх, Түмүгэр, ирбэт тоҥо хамсыы-имсии, түһэ-көтөҕүллэ турар сир учаастактара быһаарыллыахтаахтар уонна хонтуруолга тутуллуохтаахтар. Сибилиҥҥи кэмҥэ бу нуорма үлэлиир уонна бастакы түмүктэри Чайыҥдатааҕы баайдаах сиргэ көрдөрөр. Илин Сибиир – Чуумпу акыйаан нефтепроводы, «Сибиир күүһэ» газопроводы эксплуатациялааһыҥҥа эмиэ итинник хартыына көстөр.
Владимир Прокопьев өссө сокуон биир дьоһун суолталаах көстүүтүн (чахчылары хайа өттүттэн ылан көрүллэрэ). Ол эбэтэр инсэниэринэй эбийиэктэргэ гео-тэхиниичэскэй кэтээн көрүүнү ыытыыны көрөр нуорма. «Сокуон биирдиилээн нуормалара хайы-үйэ үлэлииллэр, сотору сокуонунан көрүллүбүт сокуон аннынааҕы аакталар бары ылыллыахтара, оччоҕо мэхэньиисим толору күүһүнэн үлэлээн барыаҕа. Билигин административнай эппиэтинэһи олохтуур сокуон барыла ырытыллан оҥоһулла сылдьар.
Бу гынан баран, биири үчүгэйдик өйдүөххэ. Маннык глобальнай проблеманы быһаарарга өрөспүүбүлүкэ соҕотоҕун бэйэтэ эрэ хайдах да гынан кыаныа суоҕа. Федеральнай киин өйөбүлэ наада. Маны таһынан, бу боппуруос тардыылыга, кэтэмэҕэйдээһинэ суох түргэн быһаарыыны эрэйэр проблема буоларын дьэҥкэтик өйдүөххэ наада.
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
