Общество

Биһиги эһэбит Михаил Михайлович Дьячковскай 1920 сыллаахха II Эргис нэһилиэгэр Михаил Матвеевич уонна Мария Яковлевна Дьячковскайдар дьиэ кэргэннэригэр уон биир оҕоттон иккис уол оҕонон күн сирин көрбүтэ.

Аҕата Михаил Матвеевич сытыытынан-хотуутунан, күүһүнэн биллэр эбит. Кинини билэр дьон кэпсииллэринэн, сэрии ыар сылларыгар бултаан-алтаан, элбэх киһини  хоргуйан  өлөртөн быыһаабыт. Икки уола аармыйаҕа сулууспалыыр кэмигэр, 60 сааһыгар, күҥҥэ ортотунан биир гаа оту охсоро диэн 1943 сыл “Кыым” хаһыакка тахсыбыт матырыйаалтан билэбит. Эдэригэр, Бодойбоҕо олорор кэмигэр, А.Е. Кулаковскай-Өксөкүлээх Өлөксөйү уонна кини кэргэнэ Е.И. Кулаковскаяны кытта ыкса билсибит сурахтаах. Өксөкүлээх Өлөксөй хос эбэбитигэр Мария  Яковлевнаҕа “Зингер” иистэнэр массыына бэлэхтээбит. Ол иистэнэр массыына билигин Платон Алексеевич Ойуунускай аатынан литературнай мусуойга экспонат быһыытынан турар.

Дьоппуон сэриитигэр

 Биһиги эһэбит Бор оскуолатыгар түөрт кылааһы үөрэнэн бүтэрбитэ. Төрөппүттэригэр көмө киһитэ буолаары, салгыы үөрэммэтэҕэ.

1941 сыллаахха Мэхээлэ бииргэ төрөөбүт убайа Борокуоппай сэриигэ ыҥырыллар. Ол баран, 1943 сыллаахха Ильмень күөлгэ сырдык тыына быстыбыт. Эһэбит убайа суорума суолламмытын истээт, Горнайтан ыҥырыллыбыт 200-чэ киһи ахсааныгар киирсэн, сэриигэ аттаммыта. Бэбиэскэтин 1943 сыл Бэрдьигэстээх  сельсэбиэтигэр үлэлии сылдьан тутар.

Дьокуускайтан «Ленин» борокуотунан түөрт хонук устата айаннаан,  Уус Кукка тиийбиттэр. Салгыы Иркутскайга диэри массыынанан айаннаабыттар.

Ким ханна сулууспалыырын араартааһыҥҥа дьоппуон кыраныыссатыгар анаммыт. Онно 94-с стрелковай дивизияҕа автоматчигынан сулууспалаабыта. Ол сылдьан, атын дивизиялары кытта сыал ытыы куоталаһыытыгар II миэстэ буолан турардааҕын туһунан үөрэ-махтана куруук кэпсиир.

1945 сыл атырдьах ыйыгар сэбиэскэй сэриилэр тааҥканан Аргунь өрүһү туораан, Хайлар куоракка дьоппуоннары утары кимэн киириини саҕалыыллар. Эһэбит чааһыгар соҕотох саха эбит. Нуучча тылын үчүгэйдик билбэтэр да, сытыы-хотуу буолан, кэпсэтэн-ипсэтэн, элбэх доҕоттордоммут.

Биирдэ тааҥканан айаннаан иһэн, снарядка дэлби тэптэрэн контузияланан, госпитальга биир ый кэриҥэ сыппыт. Эмтэнэн үтүөрэн баран, Харбин, Чанчунь куораттарга сулууспалаабыт. Кэлин Хотугу Кэриэйэ Пхеньян куоратыгар бэрээдэги олохтооһуҥҥа кыттыбыт.

Сэриини этинэн-хаанынан билбит, өлүүнү-сүтүүнү илэ храҕынан көрбүт буолан, сэрии туһунан кэпсиирин олус ыарырҕатар.

1947 сыллаахха дойдутугар “Бойобуой үтүөлэрин иһин”, “Японияны кыайыы иһин” мэтээллэрдээх төннүбүтэ. Кыайыыны уһансыбыт саллаат буоларын Аҕа дойду сэриитин II истиэпэннээх уордьана уонна Улуу Кыайыы үбүлүөйдээх мэтээллэрэ туоһулууллар.

Килиэп сыттаах оҕо саас

Сэрииттэн кэлээт, күүһүн-уоҕун дьонун-сэргэтин олоҕо тупсарыгар анаабыта. Үлэтин үрдүк ситиһиилэринэн араас грамоталар, Махтал суруктар кэрэһилииллэр. “Коммунистическай үлэ удаарынньыга”, “Социалистическай куоталаһыы кыайыылааҕа”, “Үлэ бэтэрээнэ” диэн мэтээллэрдээх. Холкуоска, сопхуоска үлэлээбитин таһынан, Солоҕон нэһилиэгэр кулууп, оскуола дьиэлэрэ дьэндэйэригэр сүҥкэн кылааттаах. Биэнсийэҕэ тахсыан иннинэ бэкээринэҕэ биэкэринэн үлэлээн, олохтоохтору минньигэс килиэбинэн хааччыйбыта.

«Биһиги оскуолаҕа үөрэнэр эрдэхпитинэ, аҕабыт ийэбитин кытта иккиэн бэкээринэҕэ үлэлииллэрэ. Санаан ыллахха, сыта, амтана билиҥҥэ диэри баарга дылы. Сарсыарда эрдэ үөрэнэ барарбытыгар, аҕабыт үлэтиттэн тиэстэ охсон кэлбит буолара. Уруоктар уһун тохтобулларыгар төрөппүттэрбитигэр бэкээринэҕэ тахсан, олус минньигэс сып-сылаас килиэби сиэччибит. Хойутуу, биһиги улааппыппыт кэннэ, ол үлэттэн уурайан, аҕатын батан буолуо, наар бултуур буолбута. Сарсыарда эрдэ туран, туһах иитэ барара. Арыт киэһэ хараҥарыар диэри сылдьара. Дьиэтигэр тииҥ, куобах, саарба, саһыл аҕалара. Сайын туулаан күөнэх бөҕөтүн тутара. Булдун ыаллыы олорор дьоҥҥо куруук бэрсэрэ. Биһиги аҕабыт сытыары сымнаҕас майгылааҕа, кыыһырар диэни отой билбэтэ. Ийэбит этэрин-сэмэлиирин куруук истэрэ, хаһан даҕаны утары саҥарбата. Бу санаатахха, ол иһин да уһун үйэлэммитэ буолуо», - диэн кыыһа Любовь Осипова ахтар.

Олоҕун аргыһын, эбэбитин Мария Иннокентьевна Семенованы 1956 сыл холкуоска үлэлии сылдьан көрсөр. Хараҕынан хайҕаан, сүрэҕинэн сөбүлээн, ол сыл кэргэн ылар. Эбэбит төрөөбүт, улааппыт сиригэр, Солоҕон нэһилиэгэр, олохсуйаллар, сэттэ оҕону төрөтөн, атахтарыгар туруортууллар.

Билигин биһиги эһэбит Михаил Михайлович Дьячковскай -- Солоҕон нэһилиэгэр соҕотох сэрии бэтэрээнэ, ытык мааны кырдьаҕаһа, Горнай улууһун киэн туттуута, 13 сиэн, 6 хос сиэн убаастыыр, холобур оҥостор киһитэ.

“Биһиги эһэбит күннээҕи олоххо олус сэмэй. Кини аттыгар улааппыт буоламмын, кэпсээннэрин оҕо эрдэхпиттэн истэбин. Эһэбит биһигини үлэни таптыырга, дьоҥҥо үчүгэйдик сыһыаннаһарга, түргэнник-тарҕаннык туттарга, чэнчис буоларга, чөл олоҕу тутуһарга үөрэппитэ. Бииргэ алтыспыт дьоно кинини барыны бары тобулар сытыы өйдөөх, илиитигэр талааннаах уус, байанайдаах булчут, үлэһит бэрдэ диэн сөҕө-махтайа кэпсииллэр. Мин баар суох соҕотох эһэбин олус күүскэ таптыыбын, кинини холобур оҥостобун, сыаналыыбын. Өссө да уһун кэмҥэ, элбэх сылларга биһигини көрө-истэ, харайа, наадалааҕы, туһалааҕы сүбэлии-амалыы сылдьыа диэн ис сүрэхпиттэн эрэнэбин”, - диэн сиэнэ Марианна Дьячковская санаатын үллэстэр.

Күндү тапталлаах эһэбитин Михаил Михайлович Дьячковскайы оҕолоруҥ, сиэннэриҥ, хос сиэннэриҥ Улуу Кыайыы күнүнэн итиитик-истиҥник эҕэрдэлиибит! Бу курдук өссө да элбэх сыллары уҥуордаан, уһун үйэлээх сэрии бэтэрээнин аатын сүгэн, саха омугун кэнэҕэски ыччатыгар куруук тыыннаах холобур буола сылдьарыгар баҕарабыт!

Сиэннэрэ Юлия Осипова, Марианна Дьячковская. Солоҕон, Горнай.