Общество

“Нам ыһыаҕар Максим Аммосов эт-хаан сыдьааннара Москубаттан кэлэн ыалдьыттыыллар үһү” диэн кэпсээн эрдэттэн иһиллибитэ.

Бу күн Аммосов удьуорун утумнааччылар Хатырык нэһилиэгэр, дьонугар-сэргэтигэр үтүө-мааны ыалдьыт буолбуттара. Биллиилээх уопсастыбаннай диэйэтэл сиэнэ, эһэтин аатынан сүрэхтэммит Максим Владимирович Аммосовы кытта сэһэргэһиибин сурукка тистим.

– Максим Владимирович, маҥнайгы ыйытыым, баҕар, соһуччу буолуоҕа. Сахалыы билэҕин дуу?

– Суох... Хомойуох иһин, сахалыы билбэппин.

– Сахалар киэн туттар чулуу киһибит Максим Аммосов сыдьааннара төһө элбээтилэр? Бука, киэҥ сиринэн тарҕанан олордохторо.

– Эһэм Максим Кирович үс кыыстааҕа: Аэлита, Яна, Лена. Эһэбитин хаайыыга туппуттарын кэннэ, кэргэнэ Раиса Израилевна аас-туор, кырыымчык олоххо оҕолорун соҕотоҕун ииппитэ. Кыргыттара бары дьоһун үлэлээх-хамнастаах, үөрэхтээх дьон буола улааппыттара. Ол курдук, үс кыыһа үһүөн – билим хандьыдааттара. Хомойуох иһин, билигин хайалара даҕаны биһиги кэккэбитигэр суох...

Улахан кыыс Аэлита оҕото-уруута суоҕа. Орто кыыс Яна Елена Юрьевна Георгиевская-Назарова диэн кыыс оҕолоох. Францияҕа олохсуйан олорор, химик, наука хандьыдаата. Елена Юрьевна икки оҕолоох -- кинилэр Максим Аммосов хос сиэннэрэ буолаллар. Уола Юрий – Швейцария олохтооҕо, “Телеком” хампаанньаҕа үлэлиир. Ыал, икки оҕо амарах аҕата. Кыыһа Даша Англияҕа баар, аангылыйа тылын учуутала, ыал.

Мин ийэм Лена Максимовна -- Максим Кирович кыра кыыһа. Икки уол оҕоҕо күн сирин көрдөрбүтэ. Быраатым Михаил үрдүк үөрэхтээх, баан үлэһитэ. Кини кэргэнэ Мария Алексеевна миигин кытта Саха Сиригэр ыалдьыттыы кэлсибитэ. Быраатым аах икки кыыс оҕолоохтор. Кыралара Люда суруналыыс идэлээх, соторутааҕыта ыал буолбута. Улахан кыыс Света экэниэмикэ бакалавра, кэргэннээх, түөрт саастаах уол оҕолоох. Илья Григорьевич -- Аммосов Максим Кирович хос-хос сиэнэ буолар.

– Бэйэҥ туох идэлээххиний? Ханнык эйгэҕэ үлэлиигиний?

– Икки үрдүк үөрэхтээхпин: физика-математика билимин хандьыдаатабын уонна церковнай сулууспа магистрабын. “Евреи за Иисуса” диэн итэҕэл уопсастыбатын киинин салайабын. Кэргэннээхпин, икки кыыс оҕолоохпун.

Улахаммыт Катя – ангылычаан тылын учуутала, ыал, икки оҕолоох. Кыра кыыһым регионоведение бакалавра, билигин Библия оскуолатын сулууспатыгар үөрэнэр.

Төрөппүттэрим Лена Максимовна Аммосова уонна Владимир Михайлович Гольдберг диэннэр. Иккис көлүөнэ дьоммутуттан биһиги аҕабыт эрэ бу күн сиригэр баар. 85 сааһыгар үктэммит ытык кырдьаҕас. Төһө да сааһырдар, Арассыыйатааҕы наука академиятыгар үлэлии, айа-тута сылдьар, химия билимин дуоктара.

– Саха Сиригэр бу хаһыс сырыыҥ буоларый? Дьэ, бу сырыыга тугунан соһутта-сөхтөрдө?

– Саха Сиригэр номнуо хаһыс да сырыым. Үлэлээх-хамнастаах дьон буоламмыт, бу айаммытын түөрт күҥҥэ диэн былааннанан кэлбиппит. Саха Сирин сайынын да, кыһынын да көрөн турабын. Бүтэһикпин биэс сыллааҕыта эһэм Максим Кирович төрөөбүтэ 120 сылын бэлиэтиир ыһыахха кэлэн ыалдьыттаабытым.

Хас кэллэҕим аайы Саха Сирэ саҥалыы арыллан, киһини сөхтөрөрө өссө элбээн-эбиллэн иһэргэ дылы. Максим Кирович төрөөбүт дойдутугар Намҥа уонна Хатырыкка үтүө тэрээһиннэр буоллулар. Бэс ыйын 17 күнүгэр эһэм сыдьааннарын ыһыаҕа тэриллибититтэн олус үөрбүтүм, долгуйбутум. 100-чэ кэриҥэ эт-хаан аймахтарбын аан маҥнай көрбүтүм. Эһэм төрөөбүт дойдутун салалтатыгар, биир дойдулаахтарыгар кини үтүө аатын суолталаан, сыаналаан үйэтитэллэригэр ис сүрэхпиттэн олус махтанабын.

• Лена Максимовна Аммосова, Владимир Михайлович Гольдберг

– Саха Сиригэр хаһыс да ыһыаҕыҥ эбит. Саха төрүт аһын амсайдаҕын буолуо...

– Саха төрүт аһын амсайан бөҕө буоллаҕа. Кымыһы испитим, саламааты сиэн мотуйбутум. Бу астар олус ураты, минньигэс амтаннаахтар. 

– Саха Сиригэр олорор эт-хаан аймахтаргытын кытта сибээһи тутаҕын дуу?

– Манна аймахтарым элбэхтэр. Бу сырыыбар 100-тэн тахса аймахпын көрсөн долгуйдум. Кинилэр 60 %-ара бары Нам улууһугар олохсуйан олороллор. Чугас аймахтарбын кытта сибээһи тутабын. Ол курдук, ордук чугастык эһэм бииргэ төрөөбүт быраата Дмитрий Кирович Аммосов сиэнэ Яна Егоровна Корякинаны кытта алтыһабын.

• М.В. Аммосов улахан кыыһа Екатерина дьиэ кэргэнин кытта

–  Эһэҥ аатын үйэтитэргэ үлэни ыытарыҥ буолаарай?

– Улахан, дьоһун анал үлэни ыыппаппын эрээри, киниэхэ сыһыаннаах тэрээһиннэргэ ыҥырдахтарына, үөрүүнү кытта кыттабын. Эһэм аатын-суолун үйэтитиигэ ийэм Лена Максимовна үгүс үлэни ыыппыта. Кини элбэхтик архыыптары хаһыспыта, Максим Кировиһы буруйга балыйан, хайдах туппуттарын, ол кэннэ аатын сөргүппүттэрин туһунан докумуоннары булбута. Итини сэргэ ийэм киниэхэ анаммыт пааматынньыктары Москубаҕа, Саха Сиригэр туруорарга дьоһун үлэни ыыппыта. Ийэбинэн олус киэн туттабын, чахчы, ыраас санаалаах киһи этэ. Максим Кирович олоҕун аргыһа, мин эбэм Раиса Израилевна кэргэнин аатын үйэтитэр туһугар эмиэ сүҥкэн кылаатын киллэрбитэ.

 Олус ытыктыыр киһибит, тапталлаах эһэбит Максим Кирович Аммосов күүстээх санааны иҥэрбит хааныгар махтанабыт. Кини сыдьааннара үгүспүт билимҥэ, үөрэҕириигэ сыһыаннаахпыт. Ол эрээри, чопчу кини курдук бэлиитикэҕэ, уопсастыбаннай дьыалаҕа туруулаһан туран үлэлэһэр киһи суох. Максим Кирович үлэлээбит үлэтэ-хамнаһа, олорбут дьоһун олоҕо биһиэхэ мэлдьи үтүө холобур буолар.

• М.В. Аммосов кэргэнэ Ольга Станиславовна, кыра кыыһа Елизавета

–Максим Аммосов эт-хаан сиэнэ буолаҕын. Эбиитин эһэҥ аатынан сүрэхтээбиттэр. Киниэхэ маарынныыр туох эмэ өрүттээххин дуо?

– Чопчу бу өрүтүм эһэбин утумнаабыт диэн этэр кыаҕым суох. Эһэм чаҕылхай бэлиитик буоллаҕа. Мин бэлиитикэ эйгэтиттэн төрүт ыраах киһибин. Арай кини курдук дьоҥҥо-сэргэҕэ, норуокка туһалааҕы оҥорбут, кыаммакка-тиийиммэккэ көмөлөспүт киһи диэн өйдөөхпүн-санаалаахпын. Үлэм сүрүн сыала-соруга – дьону итэҕэлгэ сыһыарыы, чугас оҥоруу. Баҕар, туораттан көстөрө буолуо. “Эһэҕэр маарынныыгын”, -- диэтэхтэринэ, олус астыныам, киэн туттуом этэ.

– Максим Аммосов хайдах салайааччы буоларын саха дьоно эндэппэккэ билэбит. Онтон кини чугас дьонугар, дьиэ кэргэнигэр хайдах киһи этэй?

– Ийэм кэпсээнигэр олоҕуран, кинигэттэн ааҕан эттэхпинэ, кини букатын эдэриттэн олус чаҕылхай, талааннаах киһи эбитэ үһү. Ханнык да хампаанньаҕа киирдэр, мэлдьи болҕомто киинигэр сылдьара, дьон киниэхэ олус тардыһара үһү. Аны туран, ааҕарын туохтааҕар да ордорор эбит. Чахчы, чулуу киһи этэ. Сэттэ араас тылы билэрэ, уопсастыбаннай олоххо ситиһиитэ да дьоһуна. Кини курдук дойдум, норуотум туһа диэн уопсастыбаннай олоххо бэриниилээхтик үлэлиир киһи, арааһа, сэдэх буолуо.

– Максим Владимирович, быыс булан сэһэргэспиккэр махтанабын. Сахалар чулуу уолбут Максим Аммосов сыдьааннара үксүү-тэнийэ туралларыгар ис сүрэхпиттэн баҕарабын.