Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -11 oC

Мин иннибэр дьоҕус кинигэ сытар. Кинигэ саһарбыт лиистэриттэн ол кэмнээҕи дьон-сэргэ үөрүүтүн, эрэлин тыына кэлэр курдук.  Бу 1945 сыллаахха САССР судаарыстыбаннай типографиятыгар бэчээттэнэн тахсыбыт “Кыайыы ыһыаҕа” диэн кинигэ буолар.

Мин иннибэр дьоҕус кинигэ сытар. Кинигэ саһарбыт лиистэриттэн ол кэмнээҕи дьон-сэргэ үөрүүтүн, эрэлин тыына кэлэр курдук.  Бу 1945 сыллаахха САССР судаарыстыбаннай типографиятыгар бэчээттэнэн тахсыбыт “Кыайыы ыһыаҕа” диэн кинигэ буолар.

Чорооҥҥо кымыһы толору  кутуҥ!

Сүрэхпит тэбиитэ ырыанан дьиэрэйдэ.

Көрүлүүр көҥүлбүт күлүмнүүр уотун

Көтөҕөн аҕалбыт Сталиҥҥа – эҕэрдэ!

                                                    Эллэй  (Бу өрөгөй хоһооно кинигэ киирии тылыгар суруллубут. Эллэй Кыайыы ыһыаҕар анаан суруйбут). 

Кыайыы ыһыахтарын тэрийии 

быс Ысыах фото 2

Хабыр өстөөх самнарыллыбытын туһунан сурах эйэ холууба буолан Саха сиригэр көтөн кэлбитин кэннэ,  Кыайыыны уруйдаан, эйэлээх халлаан анныгар сайыны көрсөн, дьолунан туолбут чороону үөһэ көтөҕөн Кыайыы ыһыахтарын тэрийэр туһунан боппуруос турбут. 1945 сыл бэс ыйыгар обком чилиэнэ, агитация уонна пропаганда сэкирэтээрэ А.И.Захаров этиитинэн, Бүтүн Сойуустааҕы Коммунистическай партия Саха сирин уобаластааҕы кэмитиэтэ дойдуларыгар төннөн кэлбит байыастары, тыылга кыайыыны уһансыбыт үлэһиттэри чиэстиир Кыайыы ыһыаҕын тэрийэр туһунан боппуруоһу көрбүт. Кыайыы ыһыаҕын тэрийэр туһунан быһаарыы ылыллан, Саха сирин оройуоннарын кииннэригэр, нэһилиэктэригэр Кыайыы ыһыахтара ыһыллыбыттар.

Архыып матырыйаалларын көрө олорон, ыһыах хайдах ыытыллыбытын туһунан отчуот булгуччу оҥоһуллар эбит диэн түмүккэ кэлэбин. Ол курдук, отчуокка маннык суруйуулар бааллар. “Докладная записка отвественного за проведение ысыаха в колхозе им. М.Калинина II Чочуйского наслега Вилюйского улуса заведующему отделом агитации и пропаганды Вилюйского РК ВПК(б) Габышеву о ходе проведения ысыаха” диэн 1945 сыл от ыйын 8 күнүгэр суруллубут докумуон. Салгыы отчуоту сахалыы суруйбуттар. Ыһыах бэс ыйын 17 күнүгэр 12 чаастан бэс ыйын 18 күнүнээҕи түүн 5 чааһыгар диэри ыытыллыбыт. Ыһыаҕы тэрийии хамыыһыйатыгар 5 киһи киирбитин, түһүлгэни киэргэтии хайдах ыытыллыбытын сиһилии суруйбуттар. Холобур: “… трибуна толору киэргэтиллибитэ: ити илин өттүгэр 9 сэргэни суоран, араас ойууну түһэрэн туруору сааллыбыта, ити төбөлөрүгэр ат бастара, чороон оҥоһуллан, кинилэргэ араас былыргы ойуулары оһуордаммыта. Ити кэннэ былыргы туттуллар сэптэр: үҥүү, батас туруору туруоруллубуттара, онтон сулус … анньыллыбыта. Трибунаҕа сэдир түһүлгэ ис өттүгэр араас лозуннары, Сталин (портретын) сааллыбыта уонна колхозка үлэни 1941 с. ыла көрдөрөр (график) уонна стенгазета таһаарыллыбыта, доскаларга араас (портреттары) ыйаммыта…” , - диэн отчуоттан быһа тардыыны аҕалабын.

Бүлүү улууһун II Чочутугар 

Төһө да сэрии аас-туор сыллара дьон сэниэтин эспитин, ас-таҥас кырыымчыгын иһин Кыайыы ыһыахтара ис сүрэхтэн кыһаллан туран ыытыллыбыттар. Ону эмиэ бу отчуоттартан көрөбүт. Бүлүү улууһун II Чочу нэһилиэгэр буолбут ыһыахха бары үгэс тутуһуллан, дьон-сэргэ сүргэтин көтөҕөрдүү таһымнаахтык ыытыллыбыт эбит. Нэһилиэк аарыма кырдьаҕаһа ыһыах алгыһын оҥорбут, кинини 9 кыыс, 9 уол арыаллаан толору кымыстаах чороону тутан туран “таб. Сталины уруйдууллар-айхаллыыллар”.

быс.ысыах фото 2 1

Ол кэннэ 9 кыыс, 9 уол кымыһы түҥэппиттэр, ити кэмҥэ киһи барыта чуумпурбут, холкуостаах аарыма кырдьаҕас Яковлев Гаврил “Сайын кэлиитэ” диэн ырыаны ыллаабыт. Эбиэккэ эти үтэһэлээн тарҕаппыттар, уопсайа 500 кг эт үтэһэлэммит. “800 литр биэ үүтүнэн, 30 кг арыыттан кымыһы оҥоһуллубута, ону испиттэрэ,  быраактаммыт 2 оҕус этин уонна 220 л пиво испиттэрэ”, - диэн отчуоттаммыт. Бу ыһыахха атах оонньуута, тустуу, эр дьон сырсыыта, ат сүүрдүүтэ ыытыллыбыттар. Биир нэһилиэк отчуотуттан сабаҕалаатахха, Аҕа дойду уоттаах сэриитигэр кыайыыны уруйдуур ыһыаҕы үрдүк таһымҥа ыытарга дьулуспуттар.

Сунтаарга 

Сунтаар улууһун отчуотун көрөбүн. 1945 сыл от ыйын 16 күнүнэн бэлиэтэммит Бүтүн Сойуустааҕы Коммунистическай партия Сунтаар оройуонунааҕы кэмитиэтин пропаганда уонна агитация отделын сэбиэдиссэйэ С. Николаев дакылааттыыр саппыыскатыттан сабаҕалаатахха, Сунтаар оройуонугар Кыайыы ыһыахтара эмиэ олус далааһыннаахтык, өрө көтөҕүллүүлээхтик ыытыллыбыттар. Улуус 65 холкуоһуттан 59 холкуос ыһыахтары тэрийиигэ көхтөөхтүк кыттыбыт, 14 сиринэн ыһыахтар ыһыллыбыттар. Уопсайа 12413 киһи сылдьыбыт. Кымыһы маассабайдык оҥорбуттар: 428 биэни ыан 31,6 тонна кымыс оҥоһуллубут. Хас биирдии киһи туспа иһиттэн кымыс иһэр кыахтаммыт, барыта 614 иһиттэн кымыс иһиллибит. Ыһыахтарга 79 норуот ырыаһыта оһуохай эппит. “Импровизаторы и певцы в своих песнопениях воспевали победу над немецко-фашистскими захватчиками, уруй-айхал великому Сталину, отвагу нашего народа, обильную колхозную жизнь, прошлое и настоящее якутского народа”, - диэн отчуоттарыгар бэлиэтээбиттэр. Оттон спорт национальнай көрүҥнэрин күрэхтэһиилэригэр уопсайа 442 киһи кыттыбыт, онтон 117-тэ дьахталлар эбит. Ат сүүрдүүтүгэр 65 бастыҥ ат кыттыбыт. Агитбригада “Дьулуруйар Ньургун боотур” пьесаны туруорбут, ону 2000-тан тахса киһи көрбүт.

быс. ысыах 3 2 фото

Бу курдук Саха сирин ыраах-чугас нэһилиэктэригэр, алаастарыгар өрөгөйдөөх Кыайыы сахалыы сиэринэн-туомунан ыһыаҕынан бэлиэтэммит, дьон-сэргэ бары үөрэн, тоҥолох-тоҥолохторуттан ылсан дьол-соргу үҥкүүтүгэр эргийбиттэр. Мин “Кыайыы ыһыаҕа” диэн кинигэҕэ суруйааччы Тимофей Сметанин суруйбут ыстатыйатыттан быһа тардан түмүктүөхпүн баҕарабын: “Кыайбыттар ыһыахтара. Бу күөх чэчири Кыайыы бэйэтэ көҕөртө, бу түһүлгэ сэргэтин кыайыы бэйэтэ симээтэ. Охсуһуу хонуутугар хаан ахта, иэдэстэргэ харах уута куурда. Ол иһин тунал ыһыах туругурда, күндүл ыһыах күөрэйдэ. Дьол сардаҥалаах кынатын тэниттэ, иэдэс үөрүүттэн итийдэ. Эрэйдээх кэмнэри кэннибитигэр хаалларан, дьоллоох күҥҥэ кэлбиттэр, бу дьолу, бу үөрүүнү охсуһууттан ыллыбыт. Бу дьол, бу үөрүү иһин саха уолаттара саа тутан охсуспуттара, күүстээх үлэҕэ көлөһүммүт тохтубута… эйэни ситиспит улуу народтар элбэх куоластаах дьоллорун ырыатын дуорааннаах хуоругар саха куолаһа эмиэ иһилиннэ…”

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением