Кыайыыны уһансыбыттар

Онтон укроп Тутаҕа эттэ:

– Миигин истэҕин да? Истэҕин дии.

– Бааһырбытыҥ, аччыктаабытыҥ буолуо, биһиэхэ кэл, бэрин, көмөлөһүөхпүт, аһатыахпыт, туох да куһаҕаны оҥоруохпут суоҕа. Онтон дьону атастаһыыга түбэһэн син биир дьиэҕэр барыаҥ дии.

Тута аптамаатын бэлэм тута сытан укроп тугу этэрин иһиттэ. Сүрэҕин тэбиитэ уоскуйан, тыынара чэпчээн, дьэҥкэтик толкуйдуур дьоҕура кэллэ. Укропка ким да көмөҕө кэлбэтэ эрээри, дрон көтө сылдьара иһилиннэ. Камикадзе дрон сарайы эһэр санаалаах кэлбит, ону көрөн Тута түгэх муннукка сыһынна. Дэлби тэбии дьиэҕэ киирэр ааны уонна сарай инники истиэнэтин алдьатта. Укроп тута граната бырахта эрээри, Тутаны эчэппэтэ.

Укроп сарай алдьаммыт ааныгар хорос гына түстэ, Тута ытыалаата даҕаны, киһитэ охтубата, итиччэ чугас туран табыахтаах этэ. Хохол муннукка тэйэн биэрдэ, Тута кинини батыһан истэҕинэ аны аптамаатын былдьаһа сатаата. Бэйэтиттэн биир төбө улахан уонна күүстээх буолан биэрдэ, уол илиитэ бааһыран, толору кыаҕынан кыайан киирсибэтэ.

Саха быһаҕа

Тута биир илиитинэн аптамааты тута сылдьан, быһаҕын саныы биэрдэ уонна нөҥүө илиитинэн кыынаттан быһаҕын хостоото. Хохол соһуйан хараҕа төгүрүйдэ, охсуһа, сиргэ төкүнүйэ сылдьан быһахтан куота сатаата даҕаны, хаҥас атаҕын тоһуйан биэрбитигэр уол туох баар күүһүнэн батары саайбытыгар хаһыытыы түстэ, хаана тоҕо барда уонна бүтэһик күүһүн мунньан уол үрдүгэр таҕыста. Тута аллараа сытан быһаҕынан утарылаһааччытын хаҥас өттүгэр хаста даҕаны саайда. Кыһыҥҥы сон иһинэн кэтиллибит бронежилеты быһах хоппото.

Аны быһаҕа хаан-билик буолбут илиититтэн халтарыйан түһэн хаалла, укроп ону туһанан, быһаҕы былдьаан ылан Тута төбөтүн диэки сиирэ-халты саайда. Уол тэйэн биэрдэ эрээри, кулгааҕын быһа соттордо. Кулгааҕын өҥүргэһэ тостор тыаһын истэн баран хаһыытыы түһээт, өстөөҕүн туора садьыйан, үрдүгэр таҕыста. Тыын тыыҥҥа киирсии салҕанна, укроп быһаҕы олох ыһыктыбата. Эмискэ кини төбөтүн таһыгар алдьаммыт сытыы төбөлөөх шифер сытарын өйдөөн көрдө уонна ону тоҕо тардан ылан хохол хаҥас хараҕар саайда, ону дьөлө киллэрээри ытыһынан хаста даҕаны оҕуста.  Киһитэ тута быһаҕы ыһыгынна, ону харбаан ылан Тута укроп моонньун быһа сотто, онтон бронежилет нөҥүө сүрэҕэр иккитэ саайда. Тыына хаайтаран:

– Бүттэ, бүттэ, быраат, миигин өлөрдүҥ, холкутук тыыным быстарын көҥүллээ, ийээ, күн сырдыга, быраһаай.

Онтон күөмэйигэр хаана хадьыгырыырын быыһыгар: 

– Ситэрэн кэбис.

Тута бу киһи эрэйдэнэ сытарын көрөн, сиэбиттэн гранатаны хостоон сарай диэки бырахта. Дэлби тэптэрэн баран сарайтан тахсан укроп сиргэ сытар аптамаатын булан ылла. Сытыы буулдьата аптамаакка түбэспит, ол иһин укроп табыллыбатах эбит. Аптамааты, рацияны ылан баран иннин хоту баран истэ.

Аҕыйах хардыыны оҥорон баран эмиэ ити курдук сарай баарын өйдөөн көрдө, иһигэр киирбитэ арыый кэҥэс соҕус. Сарайы шлакоблоктан туппуттар, ортотугар хапытаалынай истиэнэлээх, хос икки арда аһаҕастаах, утары өттүгэр киирэр аан баар.

Тута манна тохтоон сынньана түһэргэ сананна, утуйар таҥаһа суох тимир ороҥҥо олорон тулатын эргиччи көрүннэ. Бүгүҥҥү быһылаан кэнниттэн илиитэ титирэстээн, сүрэҕэ күүскэ тэбэн ылла. Уоскуйа сатаан, сарай истиэнэтигэр өйөнөн олордо. Сирэйин устун сүүрбүт кыа хаан номнуо кууран-хатан хаалбыт, кыра баастар хаанныран бүппүттэр, быһаҕынан быһа сотуллубут илиитин дириҥ бааһын мантан булан ылбыт тэрээпкэтинэн баайан кэбистэ. 

Илиитигэр хатаммыт буулдьа оскуолага соччо мэһэйдээбэт, ыалдьыбат курдуга, хата илиитэ этэҥҥэ хамсыыр. Тута бу орто дойдуга салгыы олорорго кыах баарын итэҕэйдэ, сэриилэһиэхпин да сөп дии санаата. Онон хайдах эрэ уоскуйбут курдук буолла.

ВСУ буойунун кытта охсуһар кэмигэр бронежилета хайа барбыт уонна укроп өлүгүн аттыгар хаалбыт, оттон кааскатын кулгааҕа бааһыран, кыайан кэппэт.

Кэнниттэн эккирэтэн иһэр укроптар

Бу олордоҕуна укроптар рациялара сэргэхсийэ түстэ, нуучча тылыгар биир-икки украинскай тылы кыбытан кэпсэтэллэр. Тута кини диэки алта укроп хааман иһэрин, кинини бултаһа сылдьалларын өйдөөтө. Үс киһи биир өттүттэн, үс киһи нөҥүө өттүттэн ыган кэлэн иһэллэр. Уол ойон турда, сылайбыта ханна эрэ көтөн хаалла, сүрэҕэ эмиэ ыксаан битигирэччи тохтоло суох тэптэ.

Сарай түннүгүнэн киниэхэ чугаһаан эрэр саллааттары көрдө, укроптар сарайга чугаһаат, иһирдьэ гранатаны бырахтылар. Тута эстэр сэптэн куотан, төттөрү-таары сүүрэкэлии сырытта, тоҕута барар улахан тыастан дөйө сыста эрээри, хапытаалынай истиэнэ контузияттан уонна оскуолактартан быыһаата. Чочумча буолаат, укроптар уолу ыҥырдылар:

– Эй, ким баарый? Тыыннааххын дуо?

Кинилэри кытта кэпсэтэр сэрэхтээҕин сэрэйэн, бэйэтин биллэримээри Тута саҥата суох кирийэн сытта, илиитигэр аптамаатын ылан ыга тутта. Өссө биир гранатаны бырахтылар, уол эмиэ хапытаалынай истиэнэ нөҥүө саһан хаалла. Хамаанда быһыытынан, укроптар иһирдьэ үөмэн киирдилэр. Ааны сэрэнэн арыйан, сарай хараҥа хоһугар киирэн, симириктээн көрө-көрө билбэккэ уолга субу чуп-чугас, икки-үс миэтэрэлээх сиргэ кэллилэр.

Тута аптамаатын тардан кэбистэ, киһитэ тута сиргэ охтон түстэ. Тас өттүттэн хаһыытаһа түстүлэр уонна эмиэ гранатаны бырахтылар. Онтон сарай иһин киирэн бэрэбиэркэлииргэ сорудахтаатылар. Бу сырыыга укроп сарай нөҥүө өттүттэн киирэн тоҕута ытыллан, сойон хаалбыт табаарыһын көрөн соһуйан, кэннин диэки чугуруйда уонна иҥнэн охтон түстэ. Ол булумахтана сырыттаҕына Тута гранатаны бырахта.

Укроптар кыһыйан, түннүгүнэн буруолуу сылдьар шашканы бырахтылар. Уол сарай иһигэр бытыылкалаах ууну, сайыҥҥы панамканы булан, бэргэһэ иһигэр ууну кутан, онно сирэйин даҕайан тыына сатаата. Инчэҕэй тэрээпкэ нөҥүө тыынардааҕар ордук эбит. Буруо хараххын уонна күөмэйгин аһыппат, сыта эрэ панамка нөҥүө киирэрэ.

Буруо тарҕанан бүтэн эрдэҕинэ эмиэ гранатаны бырахтылар. Тута тулуйбакка бэйэлэрин эмиэ гранатанан тамнаталаата. Укроптар сарай иһигэр иккис буруолаах шашкаларын кыыраттылар. Халлаан хараҥарыыта умайан кытыаста сылдьар тэрили бырахпыттарыгар сарай иһигэр баар кумааҕы, тэрээпкэ күлүбүрүү түстэ. 

Тута тута сүүрэн тиийэн умайан күүдэпчилэнэ сытар тэрил үрдүгэр ууну саба ыста, атаҕынан тэпсэн умуруорда. Укроптар чуумпурдулар, эмискэ ким да кэпсэппэт, хаамсыбат буолан хаалла, уолу хаалларан бардылар диэххэ айылаах уу чуумпу сатыылаата. Икки рациятын арааран баран баҕар тыастарын истиэм диэн уол иһиллии сатаата. Сылайан утуктаата эрээри, утуйар кыаҕа суох, соҕотох буолан, сарайга ким кэлэн иһэрин маныан наада. Ол иһин кэмиттэн кэмигэр бииртэн биир түннүккэ тиийэн, таһырдьа баар тыаһы чуҥнуур.

Халлаан суһуктуйуута сэрэнэн үөмэн тахсан, ааны тыаһаппакка эрэ кыратык сэгэттэ. Киһи сэрэхэдийиэҕэ туох да суох курдук.

Укроптар баҕар засада хаалларбыттара буолуо диэн Тута сарайтан сыыллан таҕыста, аптамаатын ытарга бэлэм тута сылдьар. Өскөтүн засада баара буоллар, кини тахсан иһэрин билиэ этилэр. Уол түөрт атахтаата, онтон бытааннык турда, төҥкөҥнүү-төҥкөҥнүү туохха барытыгар бэлэм сарайтан тэйэн истэ. 

Уонча хардыыны оҥороот, олбуорга тиийдэ, ону кыйа баран иһэн шифер кыстана сытар лиистэрин көрдө. Тыын ыла түһээри тохтоон, олбуор уонна шифер икки ардыгар киирэн олордо. Ол олордоҕуна халлаан сырдаан, чугас сытар биридимиэттэр омоонноро көстөн барда.

Бу кэмҥэ дроннар көппөттөр, онон биллибэккэ-көстүбэккэ мантан тэскилииргэ сананна. Арай ким эрэ хаамар тыаһа иһилиннэ, сибигинэйэн тугу эрэ кэпсэтэллэр, ол иһин саһан сыппыт сиригэр төттөрү төнүннэ.

(Салгыыта бэчээттэниэ)

Тылбаас Марианна ТЫРТЫКОВА

Хаартыскалар: Госдума, Якутия Daily саайтыттан.