Политика

Мунньахха тыа сиригэр олох-дьаһах таһымын үрдэтэр сыаллаах национальнай бырайыактары уонна судаарыстыбаннай бырагыраамалары ырытыстылар. Манна Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Антонина Григорьева кытынна.  

Ил Түмэн 33 этиини киллэрдэ

«Саха Сирин парламена быйыл РФ сокуоннарын бэрээдэктиир сыалтан үөрэх уонна наука, култуура уонна духуобунай сайдыы, экэниэмикэ, үлэ, доруобуйа харыстабылын, тыа хаһаайыстыбатын, экология уонна айылҕа баайын туһаныы, тутуу, ОДьКХ уонна энэргиэтикэ эрэгийиэннээҕи министиэристибэлэрин кытта тыа сирин кэлимник сайыннарыы туһугар оҥорсубут 33 этиитин сугулаан резолюциятыгар киллэрэргэ эттэ», - диэн иһитиннэрдэ вице-спикер.

Антонина Григорьева тыа сирэ Арассыыйа Федерациятын биир сүҥкэн суолталаах ресурсата буоларын, ол суолтата бу балысхан глобализация кэмигэр, итиэннэ дойду экэниэмикэтин араас сааҥсыйаларынан ыгар-баттыыр усулуобуйаларыгар өссө күүһүрэрин бэлиэтээтэ.

 «Экэниэмикэ уустук усулуобуйатыгар дойду агропромышленнай комплекса туруктаахтык үлэлиир салаалартан биирдэстэрэ буоларын ситиһиэхтээхпит. Онон билигин хаһааҥҥытааҕар даҕаны бу салааны сайыннарарга кыһаллыахтаахпыт. Экэнэмиичэскэй кириисискэ адаптациятын ааһан, дойдубут атын судаарыстыбалартан тутулуга суох бэйэтин аһынан-үөлүнэн хааччынар буолуохтаах», - диир парламентарий.

Каадырынан хааччыйыы – тыын кыһалҕа

Антонина Афанасьевна Валентина Матвиенконы кытта көрсүһүүгэ улахан конструктивнай кэпсэтии тахсыбытын эттэ.

--Маныаха аныгы технологиялары улуустарга киллэрии, дэриэбинэлэргэ эдэр уонна идэтийбит каадырдары угуйуу-тардыы, тыа сирин үлэһит дьонун хамнаһын үрдэтии, нэһилиэнньэни олорорго табыгастаах дьиэнэн хааччыйыы, тыа сирин сайыннарыыга судаарыстыбаннай хайысхаламмыт бырагыраамалары үбүлээһин сууматын элбэтии, бүддьүөт үбүн тыырыыга саҥа мэхэньиисими оҥоруу, култуурунай-сырдатар бырайыактары олоххо киллэрии, агропромышленнай комплекс салааларын сайыннарыы, о.д.а. боппуруостара таарылыннылар.

Ону сэргэ тыа хаһаайыстыбатын наукатын уонна үөрэхтээһинин сайыннарыы, анал агрокылаас, научнай агролаборатория тиһигин нөҥүө тыа оскуолаларын үөрэнээччилэрин идэҕэ эрдэттэн туһаайыы, глобальнай ырыынактартан тутулуга суох эрэгийиэннээҕи уонна локальнай агропродовольственнай тиһилиги тэрийии, агропродовольственнай ырыынакка бастыҥ иһин күрэстэһиини сайыннарыы, тыа хаһаайыстыбата дьиэ кэргэҥҥэ оҥорон таһаарар халыыбын сайыннарыы боппуруостара көтөҕүллүбүттэрэ, -- диэтэ.

 Көрсүһүүгэ тыа сиригэр идэтийбит каадырдары бэлэмниир наадатыгар болҕомто ууруллубута, онно Антонина Афансьевна: “Маныаха бириэмэ көрдөрбүтэнэн  «земскэй учуутал», «земскэй луохтуур», «земскэй биэлсэр» судаарыстыбаннай бырагыраамалар улаханнык көмөлөһөллөр”, -- диэн бэлиэтээтэ.

--Валентина Матвиенко бу бырагыраамалары үбүлээһин кээмэйэ улаатарыгар этии киллэрдэ. Кини «земскэй луохтуур» уонна «земскэй биэлсэр» бырагыраамалар үлэлииллэрин үрдүнэн, тыа сиригэр 50 тыһыынчаттан тахса мэдиссиинискэй үлэһит тиийбэтин эттэ.

Итинэн сибээстээн, РФ Федеральнай Мунньаҕын Федерациятын Сэбиэтин салайааччыта Валентина Матвиенко Белгородскай уобалас бэрэстэбиитэлэ быраастарга 2,5 мөлүйүөн солкуобайга тиийэ, биэлсэрдэргэ уонна сиэстэрэлэргэ 2,25 мөлүйүөҥҥэ диэри «земскэй луохтуур» уонна «земскэй биэлсэр» бырагыраамалар, чуолаан ыраах сытар нэһилиэнньэлээх пууннарга үлэлиир исписэлиистэри өйөөн, харчы кээмэйин үрдэтэргэ этиитин өйөөтө, ону тэҥэ мэдиссиинэ үрдүк үөрэҕэр тус сыаллаах миэстэлэри көхтөөхтүк туһанар наадатын туһунан эттэ, - диэн кэпсээтэ Антонина Григорьева.

Маны таһынан «земскэй култуура үлэһитэ» уонна «земскэй тириэньэр» бырагыраамалары олоххо киллэриини түргэтэтэргэ, тыа сириттэн талааннаах оҕолору сайыннарарга уонна талааннары өйүүр куонкурустарга кыттарга бастыҥ усулуобуйаны хааччыйарга сүбэлээтэ.

«Федерация Сэбиэтигэр сылын ахсын ыытыллар тыа сирин үлэһиттэрин кытта үгэс буолбут көрсүһүүлэргэ тыа сирин олоҕун сөптөөх таһымын уонна аныгылыы көстүүтүн тэрийэр дьоһун суолталаах бэбиэскэ оҥоһуллар. Маннык көрсүһүүлэр түмүктэринэн ылыныллыбыт быһаарыылар тыа сирин бигэтик сайыннарыы судаарыстыбаннай бырагыраамалара уонна бырайыактара туолууларын хааччыйарга, тыа сирин ыччатын бөҕөргөтөр усулуобуйалары тэрийэргэ туһуланаллар», - диэн тоһоҕолоон эттэ Саха Сирин парламенын вице-спикерэ.

Кини иһитиннэрбитинэн, РФ ФМ Федерациятын Сэбиэтэ тыа социальнай эйгэтин үлэһиттэрин кытта көрсүһүү түмүгүнэн ылыныллыбыт резолюцияҕа Федерация Сэбиэтигэр, РФ Федеральнай Мунньаҕын Госдуматыгар, РФ Бырабыыталыстыбатыгар, РФ бары профильнай министиэристибэлэригэр уонна РФ субъектарын толорор былаастарын уорганнарыгар туһаайыллыбыт эрэкэмэндээссийэлэр киирдилэр.

Чуолаан РФ Бырабыыталыстыбатыгар 2030 сылга диэри (былааннах 2035 сылга диэри) тыа сирин бигэтик сайыннарыы стратегиятын ырытан оҥорорго, итиэннэ тыа сирин сайыннарыыга федеральнай судаартыстыбаннай бырагыраама тэрээһиннэрин былааннара дьүөрэлэһэллэрин учуоттаан, олоххо киллэрэргэ, 2022 сыл ахсынньы 31 күнүн кэнниттэн олорор дьиэ саҥа кирэдьииттэрин биэриини хааччыйарга сүбэлээтилэр.

Толоруулаах былаас федеральнай уорганнарыгар тыа сиригэр урбааны тэнитэргэ административнай уонна үп харгыстарын аҕыйатыы, тыа хаһаайыстыбатыгар сыһыана суох урбаан көрүҥнэригэр грантовай өйөбүлү оҥоруу, бааһынай (пиэрмэ) хаһаайыстыбатыгар нолуок чэпчэтиилэрин ырытыы боппуруостарын үөрэтэргэ соруйдулар. Аныгы инфокоммуникационнай технологиялар үйэлэригэр бигэ сибээһинэн уонна Интэриниэт киэҥ балаһалаах ситимин хааччыйыыны ордук болҕойуохха наадатын ыйдылар.

Үөһэ этиллибитин курдук, 2023 сылга уонна былааннанар 2024, 2025 сылларга федеральнай бүддьүөтү оҥорууга «Земскэй култуура үлэһитэ» бырагыраама, «Тыа сиригэр спорт» федеральнай бырайыак олоххо киирэрин үбүнэн хааччыйыыны учуоттуурга, 2022 сылга “Норуот илиитинэн уус-уран дьарыгын туһунан” федеральнай сокуоҥҥа уларытыылары киллэрии туһунан” федеральнай сокуон барылын Госдумаҕа киллэрэргэ, «Тыа сиригэр анаммыт каадырдар» бырагыраама оҥоһуллан бигэргэнэрин түргэтэтэн, бырагыраама 2023 сылга олоххо киирэн саҕалыырын хааччыйарга РФ Бырабыыталыстыбатыгар эттилэр ”, -- диэн кэпсээтэ Антонина Афанасьевна.

Санатан эттэххэ, аграрнай-продовольственнай бэлиитикэҕэ уонна айылҕа баайын туһаныыга Федерация Сэбиэтин кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Алексей Майоров, социальнай бэлиитикэҕэ ФС кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Инна Святенко, наукаҕа, үөрэххэ уонна култуураҕа ФС кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Лилия Гумерова, Арассыыйа Федерациятын сенатордара, РФ Сыыппара эйгэтин сайдыытыгар, сибээскэ уонна маассабай коммуникацияҕа миниистирэ Максут Шадаев, министиэристибэлэр уонна биэдэмистибэлэр, судаарыстыбаннай былаас эрэгийиэннээҕи уорганнарын, уопсастыбаннай тэрилтэлэр бэрэстэбиитэллэрэ, култуура үлэһиттэрэ, тыа быраастара, учууталлара уонна уопсастыбанньыктар тэрээһиҥҥэ кыттыыны ыллылар.

Бырагыраамалар абырыыллар

Саха Өрөспүүбүлүкэтиттэн Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлин солбуйааччыта Антонина Григорьева кытары Өлөөн эбэҥки национальнай оройуонун баһылыга Лена Иванова барса сырытта. Кини Аартыкаҕа киирсэр уонна Хоту аҕыйах ахсааннаах олохтоох омуктар, түҥ былыргыттан олохсуйан, төрүт дьарыктарын илдьэ сылдьар сирдэрэ буолар муниципалитетын үлэтин туһунан дакылаатын аахта.

Лена Иванова 2035 сылга диэри Өлөөҥҥө түөрт сүрүн хайысхалаах социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыы стратегията бигэргэммитин иһитиннэрдэ:

-- Бу хайысхалар сыаллара – Аартыка зонатыгар киһи олоҕун таһымын уонна хаачыстыбатын үрдэтии, тупсаҕай олох сирин-уотун тэрийии.

Арассыыйа Федерациятын Бэрэсидьиэнин ыйаахтарыгар чопчуламмыт соруктары ситиһэргэ оройуоҥҥа «Дьиэ уонна куорат сирэ-уота» национальнай бырайыак тэтимнээхтик олоххо киирэр. Бырайыак бырагыраамаларынан билигин үтүө түмүктэр бааллар.

Өрөспүүбүлүкэ биир Аартыкатааҕы оройуонун баһылыга эдэр ыалларга дьиэ ылар (туттар) уонна ону туһанар иһин социальнай төлөбүрү биэрии быраабылатыгар (Арассыыйа Федерациятын Бырабыыталыстыбатын 2010 сыл ахсынньы 17 күнүнээҕи “Арассыыйа Федерациятын гражданнарын  олорорго табыгастаах дьиэнэн уонна хомунаалынай өҥөлөрүнэн хааччыйыы” Арассыыйа Федерациятын судаарыстыбаннай бырагырааматын биирдиилээн тэрээһиннэрин олоххо киллэрии туһунан» 1050-с №-дээх уурааҕа),  ирдэнэр сааһы 40-ҥа диэри үрдэтэр биитэр “учуокка турар ыал биир кэргэнэ 36 сааһын туоллаҕына, ыалы испииһэктэн соппот” диэн пууну эбэн, уларытыылары киллэрэр наадатын туһунан эттэ.

Аартыка балаһатыгар дьиэ, баанньык туттуон баҕарар киһи “Олоҕун таһымын үрдэтэр сыалтан дьиэни тутууга Саха Өрөспүүбүлүкэтин Аартыкатааҕы эҥээригэр уонна хотугу улуустарыгар тиэйэн аҕалыы ороскуотун толуйуу” бырагырааманы федеральнай таһымҥа оҥоруу туһунан боппуруоһу көрүөххэ наада. Билигин киин улуустартан уонна Дьокуускай куораттан кыһыҥҥы суолунан (биир массыына 300 тыһ. солкуобай кэриҥэ) тутар матырыйаалы аҕалыы кыһалҕата Аартыкаҕа тутуу ороскуотун хас да төгүл үрдэтэр уонна бу тутууну кыаллыбат гынар, -- диэн кэпсээтэ.

***

Вице-спикер Антонина Григорьева бу оробуочай сырыытыгар Саха Сириттэн сенатордар Александр Акимовы, Егор Борисовы, РФ ФМ Судаарыстыбаннай Дууматын дьокутааттара Федот Тумусовы, Петр Аммосовы, Юрий Григорьевы кытта көрсөн, көдьүүстээх кэпсэтиилэри ыытта.