Тыа сирэ

Араас пионерскай сбордар ыытыллыбыттара. Сылы быһа барбыт көрүүлэргэ актыыбынайдык кыттыбыт бастыҥ пионердар Дьокуускай-Москва-Кишинев-Дурлешты маршрутунан экскурсияҕа барар чиэскэ тиксибиттэрэ. Кинилэр ортолоругар үөрэх бастыҥнара 7 кылаастан Артемьева Таня, Говорова Люба, Габышева Лариса, Кычкина Еля, Афанасьев Миша, Кычкин Кеша, Никитин Витя, Мохначевская Шура, Баишева Настя, Захарова Мотя, Баишев Миша, 6 кылаастан Решетникова Айта, Харитонова Люба, Кычкина Маша (мин), Сотникова Аня, Шишигина Надя, Сотников Володя, Кудинова Ира, Габышева Люда, Максимова Армида, Говоров Гоша, Олесова Люба буолан барбыппыт. Бу Балыктаах орто оскуолатын историятыгар үөрэнээччилэр маҥнайгы Улуу Москуба куоракка экскурсиялара этэ.

Биһигини эдэр учууталлар: нуучча тылын үөрэтэр Брызгалова-Свинобоева Татьяна Петровна уонна химия учуутала Васильева Лидия Гаврильевна арыаллаан илдьэ сылдьыбыттара. Кыһыл болуоссакка, Ленин мавзолейыгар, онтон да атын Москуба кэрэ миэстэлэригэр сылдьыбыппыт. Тыа сирин оҕолорун Москуба куорат баараҕай тутууларынан, метротунан сөхтөрбүтэ.

Кишиневка тиийбиппитигэр куораты көрдөрөр гид анаан, батыһыннара сылдьан, куорат историятын, олоҕун-дьаһаҕын кэпсээбиттэрэ. Кишинев күп-күөх үүнээйигэ сууламмыт, сибэккинэн симэммит куорат этэ.

Онтон суруйсар дэриэбинэбитигэр Дурлештыга тиийбиппит. Олус истиҥ көрсүһүү тэрийбиттэрэ. Бэс ыйыгар номнуо черешня сиппит кэмэ буолан, минньигэс отонунан күндүлээбиттэрэ өйбөр бу баар курдук. Дурлешты орто оскуолатыгар анаан сахалыы маллары илдьэ барбыппытын бэлэхтээбиппит. Саха сириттэн кэһии диэн эбэм балык хоторор хамыйаҕын туура тутан илдьэ кэлбиттээҕим.

Барыбытын ыалларынан тарҕатан хоннорбуттара. Мин Артемьева Танялыын Рожко Надя диэн кыыска хоммуппут. Бу Надялыын мин өргө диэри суруйсубутум. Дэриэбинэҕэ ыаллар олбуордара бүтүннүү саад, фрукта маһа буолунайа умнуллубат өйдөбүлү хаалларбыта. Дьон-сэргэ аламаҕай сыһыана, култуурунайдара эмиэ олус үчүгэй, истиҥ өйдөбүл буолан билиҥҥээҥҥэ диэри умнуллубат.

Бу экскурсияҕа барар-кэлэр ороскуоппутун төрөппүттэрбит бэйэлэрэ уйуммуттара. Бу дьоммут олоххо актыыбынай позициялаахтарын итиннэ да көрүөххэ сөп. Ол курдук, элбэх оҕолоох Иннокентий, Мария Баишевтар икки оҕолорун Настяны уонна Мишаны ыыппыттара. Билигин санаатахха, олус эппиэтинэстээх сырыы эбит.

Айталина Решетникова, Емельян Ярославскай аатынан мусуой дириэктэрин солбуйааччы бу сырыы туһунан ахтыытын үллэстэр: “ЫҺыах саҕана барбыппыт. Эрдэттэн бэлэмнэнии бөҕө. Кыргыттар бары хаһан да кэппэтэх болонья плащтарбытын куораттан ылларбыппыт, хотуобай пионерскай юбкалаах, маҥан ырбаахылаах көстүүмнэри атыыласпыппыт. Учууталларбыт барыбытын мунньан, хайдах сылдьыахтаахпытын инструктаж биэрэллэр этэ. Куоракка хайдах, тугунан киирбиппитин өйдөөбөппүн. Сөмөлүөтү хата бэркэ өйдүүбүн. Ас биэрбиттэригэр аан маҥнайгыбын сыры амсайбытым. Москубаҕа тиийээт, портка лифтка төттөрү-таары хатааһылаан, этээс икки ардыгар лифт тохтоон, мөҕүллүбүппүт. Метронан айаннаан, хонуохтаах оскуолабытыгар баран истэхпитинэ, Кычкин Кеша сүтэн хаалбыта. Сотору буолаат, хата милиция булан аҕалбыта. Түһүөхтээх оскуолабыт нүөмэрин эрдэ эппиттэрин өйдүүр эбит. Онно хантан эрэ нуучча оҕолоро эмиэ хоно сыталлар этэ. Мэниктээн, муоста сууйааччыттан мөҕүллүбүппүт. Биир күн эрдэ туран, уочараттаан, Мавзолейга сылдьыбыппыт. Хаартыскаҕа көрдөххө, элбэх сиргэ сылдьыбыт эбиппит да, мин бу диэн өйдөөбөппүн. Дьон бары: «Откуда вы такие загорелые?», - диэн ыйытааччылар. Саха сириттэн сылдьарбытын истэн олус сөҕөөччүлэр. Кишиневка наһаа үчүгэй паарканы өйдүүбүн. Онно фонтаҥҥа харчы быраҕаллар эбит этэ уонна кирилиэһинэн уу түһэр фонтана баара. Цыганнары көрбүппүт. Дурлештыга үчүгэй баҕайытык көрсүбүттэрэ, оскуолаҕа остуол тардан аһаппыттара уонна хастыы да гынан ыалларынан тарҕаппыттара. Онно хонон баран, вишня, черешня үүнэр саадыгар тиийэн сиэбиппит уонна хомуйбуппут. Кишиневка эмиэ оскуолаҕа түспүппүт, нуучча оҕолоро бааллара. Кэһии гынан сахалыы сал-сал илдьэ барбыппыт. Ким эрэ оннооҕор андаатар бэргэһэ илдьибит этэ».

Татьяна Артемьева-Цыденжапова, Балыктаах олохтооҕо, биэнсийэлээх: “Оҕо сааспыттан биир сэргэх уонна ураты ахтыым бу сырыы буолар. Биһиги Машалыын биир ыалга хоммуппут. Кыыстара таҥараҕа үҥэрин олус дьиктиргии көрбүппүт. Чэй испэккэбит утатан, маҕаһыынтан үүт атыылаһан баран кыайан арыйан испэтэхпит. Саадтара улахана сүрдээх этэ. Онно үөһэ маска ыттан тахсан, черешня бөҕөтүн үргээн сиэбиппит».

Бу сылларга Балыктаахха бастакынан нэһилиэнньэни кытта олорор сиринэн үлэ саҕаламмыта. Афанасьева Анна Алексеевна салалтатынан бөһүөлэк бүтүннүү сэттэ зонаҕа арахсан, киэҥ ис хоһоонноох үлэни ыытара. Балыктаах үлэтин уопута бүтүн өрөспүүбүлүкэҕэ тарҕаммыта. Зонанан күрэххэ нэһилиэк дьоно, эдэр ыччата бары кытталлара. Үлэ чааһын кэнниттэн кулуупка мустан, ырыа-тойук, үҥкүү-битии, араас спортивнай күрэхтэр тиһигин быспакка былааннаахтык ыытыллаллара. 50 сыллааҕыта экскурсияҕа сылдьыбыт үөрэнээччилэр бары дьоһун дьон буолбуттара. Үксүлэрэ билигин өрөспүүбүлүкэ араас улуустарыгар, Дьокуускайга олохсуйан, оҕо-уруу төрөтөн, үлэлии-хамсыы сылдьаллар.

Маннык үтүө холобур оҕо өйүгэр-санаатыгар өлбөөдүйбэт өйдөбүлү хаалларбытын ааһан, билиигэ-көрүүгэ тардыһыытын, доҕордоһуу күүһүн сүрэххэ-быарга иҥэрэр уратылаах.

Мария Захарова, Балыктаах нэһилиэгин олохтооҕо