Тохсунньу 18 күнүгэр суруналыыстар көҕүлээһиннэринэн, “Эспиэр кулууба” диэн онлайн-былаһааккаҕа бу тиэмэ тула анал кэпсэтии таҕыста. Көрсүһүүгэ Ньурба куоратын мээрэ Александр Иванов, Үөһээ Дьааҥы улууһун Сайдыы бөһүөлэгин баһылыга Виктор Бурцев, Сунтаар улууһун Элгээйи нэһилиэгин баһылыга Гаврил Яковлев, Үөһээ Бүлүү улууһун Мэйик нэһилиэгин баһылыга Михаил Хаччагаев, Өлүөхүмэ улууһун Токко нэһилиэгин баһылыга Николай Копылов кытыннылар.
Баһылыктар өрөспүүбүлүкэ саҥа сокуона нэһилиэктэри үбүлээһин методикатын уларыппытын иһитиннэрдилэр. Ол суотугар олохтоох бүддьүөттэр үптэрэ-харчылара кыччаабытын эттилэр. “Үбүлээһиммит биллэ кыччаата. Урукку өттүгэр биир эмэ хайысхаҕа харчыбытын кэмчилээн, атын кыһалҕалаах үүтү-хайаҕаһы бүөлүүр этибит. Билигин оннук кыахпыт суох буолла”, – диэн долгуйалларын биллэрдилэр.
Санатан эттэххэ, 2020 сыл сэтинньи 5 күнүгэр Ил Түмэн Судаарыстыбаннай Мунньаҕын XX (уочарата суох) пленарнай мунньаҕар “Саха Өрөспүүбүлүкэтин олохтоох бэйэни салайыы уорганнарыгар нэһилиэктэр бүддьүөттэрин хааччыллыытын тэҥниир сорох судаарыстыбаннай боломуочуйалары биэрии туһунан” (“О наделении органов местного самоуправления муниципальных районов Республики Саха (Якутия) отдельными государственными полномочиями по выравниванию бюджетной обеспеченности поселений”) сокуон барыла иккис ааҕыыга бигэргэммитэ. Онон улуустар нэһилиэктэр бүддьүөттэрин бэйэлэрэ аттарар буолбуттара. Урукку өттүгэр ити боломуочуйаны СӨ Үбүн министиэристибэтэ толорбута.
Баһылыктар тугу туруорсаллар?
Александр Иванов, Ньурба куорат мээрэ:
– Урукку өттүгэр нэһилиэктэри үбүлээһин СӨ Үбүн министиэристибэтин боломуочуйатыгар киирэрэ. Өскөтүн үпкэ-харчыга туох эмэ боппуруос үөскээтэҕинэ, министиэристибэҕэ киирэн тута быһаарсар этибит. Билигин “улуускутун кытта быһаарсыҥ” дииллэр. Дьиҥинэн, ити куһаҕана суох дьаһал. Барытын миэстэтигэр быһаарар. Ол гынан баран, улууска үбүлээһин эмиэ сарбыллан кэлэр. Инньэ гынан, улуус уорганнара нэһилиэктэргэ эмиэ кыччатыллыбыт үбүлээһини ыыталлар. Холобур, Ньурба улууһун Чуукаар нэһилиэгин бүддьүөтэ былырыын 2 мөл. солк. сарбыллыбыта, быйыл эмиэ итиччэ сууманы көҕүрэттилэр. Ити кыра дохуоттаах нэһилиэккэ – улахан охсуу.
Дьиҥэр, быйыл Ньурба куоратын бүддьүөтэ 6 мөл. солк. эбиллэн кэллэ. Ол гынан баран, биир бэйэм уустук балаһыанньалаах кыра нэһилиэктэр баһылыктарын өйүүбүн. Бэйэм биэс сыл Дьаархаҥҥа баһылыктаабытым. Онон үп-харчы кыһалҕатын ис иһиттэн билэбин.
Саҥа методика тугу уларытта диэ? Урукку өттүгэр нэһилиэк нолуогу уонна бүддьүөтү таһынан дохуоттара бэйэтигэр эбии үп-харчы буолан хаалаллара. Онон баһылык олохтоох сытыы кыһалҕалары быһаарарга, үүтү-хайаҕаһы бүөлүүргэ эбии дохуот киллэрэргэ интэриэстээҕэ. Билигин төһөнөн элбэх дохуоту киллэрэҕин да, аныгыскы сылга соччонон өрөспүүбүлүкэттэн көрүллэр бүддьүөккүн сарбыйан иһэллэр. Инньэ гынан тэҥ-тэҥэр эрэ тахсар балаһыанньа үөскээтэ. Тугу эмэ эбии оҥорор кыаххын былдьатаҕын. Маннык салҕанан бардаҕына, баһылыктар эбии үбү-харчыны булууга интэриэстэрин сүтэриэхтэрин, “иждивенческай” өйгө-санааҕа киириэхтэрин сөп.
Онон Ил Түмэҥҥэ сурук ыыттыбыт. Тохсунньу 28 күнүгэр дьокутааттары кытта көрсөн бу кыһалҕа тула сүбэлэһиэхпитин уонна инникитин нэһилиэк баһылыктарын сийиэһин тэрийиэхпитин баҕарабыт.
“Саҥа методика охсууну оҥордо...”
Михаил Хаччагаев, Үөһээ Бүлүү улууһун Мэйик нэһилиэгин баһылыга:
– Саҥа методиканан Мэйик нэһилиэгэ улаханнык оҕустарда. Былырыын 3,5 мөл. солк. сарбыллыбыта. Быйыл эмиэ итиччэ суума кыччаата. Нэһилиэккэ автономнай хочуолунай үлэлиир. Ону бэйэбит тутан олоробут. Хачыгаардар дьаһалтаны кытта быһаччы дуогабардаһан үлэлииллэр. Урукку өттүгэр ДьУоХХ өҥөлөрүгэр үбү-харчыны кэмчилээһин тахсара. Ону нэһилиэкпит сайдыытыгар ыытарбыт. Холобур, аҕыйах сыллааҕыта бэйэбит күүспүтүнэн нэһилиэккэ сайыҥҥы уу ситимин тардыбыппыт. Итинник хабааннаах үлэ элбэх барбыта. Аны туран, аҕыйах сыл анараа өттүгэр нэһилиэк сайдыытыгар анаан 1 мөл. солк. эбии үп көрүллэр этэ. Ону сэргэ ДьУоХХ министиэристибэтин лииньийэтинэн 3,5 мөл. солк. суумалаах граннары ылар кыахтаахпыт. Ити көмө суотугар нэһилиэктэр үгүс үлэни-хамнаһы ыыппыттара. Билиҥҥитэ ити өйөбүллэр бары тохтоон тураллар. Күн бүгүн Бүлүү федеральнай аартык устун түүнүн айаннаан иһэн өйдөөн көрдөххүнэ, суол аттынааҕы нэһилиэктэр уулуссалара бүтүннүү сандаара тураллар. Баара-суоҕа 10 сыл анараа өттүгэр итинник буолбатах этэ. Ити курдук, нэһилиэктэргэ сырдатыы үлэтэ күүскэ барда.
Билигин биһиги саҥа методиканы сымнатыахпытын, итиэннэ нэһилиэктэр социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыыларын өйөбүлүн саҥа мэхэньииһимнэрин олохтуулларыгар этии киллэриэхпитин баҕарабыт. Ол иһин сийиэс тэрийэ сатыыбыт.
“Үп-харчы барытыгар тиийбэт...”
Николай Копылов, Өлүөхүмэ улууһун Токко нэһилиэгин баһылыга:
– Баһылыктар өрөспүүбүлүкэ ситэриилээх уонна сокуону оҥорор былааһын уорганнарын кытта үлэ мэхэньииһимэ тупсарын туруорсаллар. Ол курдук, кыһалҕалаах боппуруостарга биһиги санаабытын эмиэ учуоттуулларыгар көрдөһөбүт. Биһиэхэ мэлдьи “инициатива” аллараттан тахсыахтаах диэн этэллэр. Оттон дьиҥ олоххо баһылыктар санаалара улаханнык болҕомтоҕо ылыллыбакка хаалар.
Эрдэтээҕи сылларга нэһилиэк дьаһалтара эбии үбү-харчыны киллэрэллэригэр быдан элбэх кыахтаахтара. Биллэн турар, билигин даҕаны куонкурустар буолаллар. Ол эрээри, суумалара кыччыгый. Холобур, олохтоох көҕүлээһиннэри өйүүр бырагырааманан (ППМИ-нэн) кэккэ кыһалҕалары быһаара сатыыбыт. Ол гынан баран, суумата хааччахтааҕа харгыстыыр. Ол иһин, араас төлөбүрү эрэйбэт тэрээһиннэри, аахсыйалары толкуйдуубут. Кыра кыһалҕалары энтузиастар, волонтердар, субуотунньуктар күүстэринэн быһаара сатыыбыт.
“Аптарытыат сүтэр кутталлаах...”
Виктор Бурцев, Үөһээ Дьааҥы улууһун Сайдыы бөһүөлэгин баһылыга:
– Көннөрү нэһилиэнньэ бүддьүөт сарбылларын дуу, суоҕун дуу билбэт. Дьону баһылык үлэлиирэ-үлэлээбэтэ эрэ долгутар. Олохтоох киһи өйдөбүлүнэн, баһылык нэһилиэгин булгуччу сайыннарыахтаах. Оттон үп-харчы суоҕа дуу, баара дуу, кинини долгуппат. Өскөтүн ыаллыы нэһилиэккэ туох эмэ саҥа тутуу үлэҕэ киирдэҕинэ, бэйэҥ нэһилиэккэр эмиэ оннугу баҕарыахтарын сөп. Оччоҕо баһылык хантан эбии үп-харчы ылар? Онон бүддьүөт сарбыллыыта нэһилиэк баһылыктарын уонна олохтоох бэйэни салайыныы уорганнарын аптарытыаттарыгар, үрдүкү салалтаҕа улаханнык охсор кутталлаах.
“Уочараттаах сийиэс наада...”
Гаврил Яковлев, Сунтаар улууһун Элгээйи нэһилиэгин баһылыга:
– Баҕар, экэнэмиичэскэй кыһалҕалартан сылтаан бүддьүөт боппуруостара сытыытык турбуттара буолуо. Ол гынан баран, нэһилиэк баһылыктарын уочараттаах сийиэһин тэрийэр наада. Ааспыт сийиэскэ баһылыктар уопут атастаһан, сытыы кыһалҕалары быһаарсан, боппуруостарга чопчу хоруйдары ылан, быраап өттүнэн эбии билии-көрүү сомсон, салгыы саҥалыы күүһүнэн үлэлиир баҕалаах тарҕаспыппыт.
Билигин хамсык кэмигэр баһылыктар бары биир сиргэ хамсаабакка олоробут. Оттон өйдөммөт боппуруостар, сытыы кыһалҕалар күннэтэ мунньуллан иһэллэр. Ол иһин СӨ Судаарыстыбаннай Мунньаҕын дьокутааттарын кытта нэһилиэктэр кыһалҕаларын, улуустарга бэриллэр боломуочуйалар тустарынан көннөрүүлэри дьүүллэһиэхпитин, ырытыһыахпытын баҕарабыт. Билигин элбэх баһылык сокуон саҥа көннөрүүлэрин туһунан билбэккэ да сылдьара сэрэйиллэр. Сүрүннээн, үбүлээһин саҥа методикатын ырытыахпытын наада. Баһылыктарга үбү кэмчилииргэ, эбии харчыны буларга “стимул” баар буолуохтаах. Оччоҕо эрэ нэһилиэктэр салгыы сайдар кыахтаахтар.
Аймалҕан төрдө чопчуланна
Баһылыктар санааларын истэн баран, биир бигэ түмүккэ кэлэбит. Аймалҕан олох да “муниципальнай өрөбүлүүссүйэ” буолбатах эбит. Ким да, кими да утары барбатах. Судургутук эттэххэ, баһылыктар кыһалҕалары быһаарсыыны, дьүүллэһиини, ырытыһыыны туруорсаллар. Онон өрөспүүбүлүкэ таһымыгар киэҥ хабааннаах кэскиллээх кэпсэтиилэри, көрсүһүүлэри күүтэбит.
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
