Уопсастыба

Учуутал, дириэктэр, сэбиэт

Афанасий Ефремович өр сылларга Сунтаар улууһун оскуолаларыгар учууталынан, үөрэх чааһын сэбиэдиссэйинэн, дириэктэринэн үлэлээбитэ. Үлэтигэр эппиэтинэстээхтик, айымньылаахтык сыһыаннаһар, дьоҥҥо-сэргэҕэ ытыктатар, үөрэтэр оҕолоругар сөбүлэтэр, дириҥ билиилээх, сахалыы сиэрдээх, эйэҕэс-сайаҕас майгылаах буолан, биир идэлээхтэрэ, үөрэппит оҕолоро, нэһилиэгин дьоно-сэргэтэ кинини «Таҥараттан анаммыт Учуутал», «Төлөннөөх пропагандист» диэн ааттаабыттара. Олохтоох сэбиэт бэрэссэдээтилинэн үлэлиир сылларыгар, таһаарыылаах үлэлээх-хамнастаах, чөл олохтоох нэһилиэктэри үөскэппит биир чаҕылхай салайааччы быһыытынан биллибитэ. Дьаархан нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо буолбута.

Дойдутун социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытыгар киллэрбит кылаатын сыаналаан, иллэрээ сыл Афанасий Ефремович төрөөбүтэ 90 сылынан, киниэхэ бюст оҥорторон туруорар наадатын туһунан Станислав Семенов эппитэ. Ол олоххо киирэн, соторутааҕыта «Учуутал, эн үрдүк ааккар» диэн өйдөбүнньүк күн тэрилиннэ. Суол-иис мөлтөҕүттэн иҥнибэккэ, Дьаархантан уонна Маар Күөл нэһилиэгиттэн элбэх киһи муһунна. Ол иһигэр Афанасий Ефремович оҕолоро -- Петр, Борис, Наталья, сиэнэ Туйаара Борисовна кэлбиттэр.

Оскуолаҕа кэмпириэнсийэ

Тэрээһин бырагыраамата киэҥ буолла. Бастатан туран, сарсыарда олохтоох орто оскуолаҕа (дириэктэр Гамапета Васильева) Афанасий Ефремович олоҕун, үлэтин-хамнаһын сырдатар сыаллаах научнай-практическай кэмпириэнсийэ ыытылынна.

Кэмпириэнсийэни Афанасий Ефремович бастыҥ үөрэнээччитэ, М.К.Аммосов аатынан ХИФУ иһинэн үлэлиир Арассыыйа Хотугулуу-Илиҥҥи норуоттарын тылларын уонна култуураларын институтун культурологияҕа кафедратын сэбиэдиссэйэ, филология наукатын дуоктора, профессор Людмила Ефимова тэрийэн, иилээн-саҕалаан ыытта. Афанасий Ефремович учууталлаабыт, дириэктэрдээбит Дьаархан уонна Маар Күөл оскуолаларын учууталлара, араас сылларга үөрэппит үөрэнээччилэрэ кинини дириҥ билиилээх педагог, тыа сирин оҕото үрдүк култууралаах, чөл олохтоох, үлэтигэр бэриниилээх, таһаарыылаах үлэлээх-хамнастаах, дойдутугар уонна дьонугар-сэргэтигэр тапталлаахтык сыһыаннаһар киһи буола үүнэн тахсарыгар ыыппыт үлэтин-хамнаһын итиэннэ оччолорго тыа сирин оскуолаларын иитэр-үөрэтэр үлэҕэ туттар ньымаларын тустарынан аныгы кэм ыччатыгар кэпсээтилэр.

Үөрэнээччилэр оскуолаларын историятын, араас сылларга үлэлээн ааспыт учууталлар тустарынан дакылаат оҥордулар. Араас научнай өрүттээх сүбэлэри иһиттилэр, билиилэрин хаҥаппыттарын туоһулуур сэртипикээттэри тутан үөрдүлэр.

«Суолталааҕы сэһэргэһии» кылаас чааһа

Биллэрин курдук, быйылгы үөрэх дьылыттан иитэр-үөрэтэр үлэни кэлимник тэрийэр сорук туран, оскуолаларга үөрэх нэдиэлэтэ «Суолталааҕы сэһэргэһии» диэн кылаас чаастарыттан саҕаланара олохтонно. Дьаархан оскуолатыгар бу күн оннук кылаас чааһа Афанасий Ефремовичка ананан ыытылынна.

Онон кэмпириэнсийэ кэнниттэн кылаастарынан тарҕаһан үлэлээтибит. Мин Людмила Степановналыын IX, X, XI кылаастарга ыалдьыттаатыбыт, иитэр-үөрэтэр үлэҕэ олоҕун анаабыт Афанасий Ефремович Потапов уонна кинини кытары бииргэ үлэлээбит педагогтар тустарынан кэпсээтибит. Маннык кылаас чаастара нэһилиэк чулуу дьонугар ананаллара оҕолор кыраайы үөрэтэллэригэр итиэннэ сөбүлүүр идэлэрин талан ылалларыгар бэрт көдьүүстээх буолсу диэн биир бэйэм сыаналаатым.

Уопсастыбаннас миитинэ

Күнүс бюст аһыллыытыгар уопсастыбаннас миитинэ тэрилиннэ. Өр сылларга нэһилиэк дьаһалтатын баһылыгын солбуйааччынан үлэлээбит Августина Тихонова Афанасий Ефремович олохтоох сэбиэт бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбит сылларыгар нэһилиэнньэ өйүн-санаатын нэһилиэк сайдыытыгар түмпүтүн, арыгыны утары охсуһууга, чөл олох сиэрин тарҕатыыга күүстээх үлэни-хамнаһы тэрийбитин үрдүктүк сыаналаата. Дьоҥҥо-сэргэҕэ, чуолаан эдэр ыччакка харыстабыллаахтык сыһыаннаһарын, мэлдьи сүбэлии-амалыы сылдьарын, бүдүрүйээри гыммыты көнөр суолга киллэрэргэ кыһанарын түмүгэр, ити сылларга буруйу оҥоруу түбэлтэтэ таһаарыллыбатаҕын, биир да эдэр киһи хаайыыга ыытыллыбатаҕын, култуура дьиэтэ уонна оскуола тутуллуута ситиһиллибитин тустарынан кэпсээтэ.

Үөрэнээччилэрин ааттарыттан профессор Людмила Ефимова, Таатта улууһун баһылыгын солбуйааччынан, Ытык Күөл сэлиэнньэтин баһылыгынан үлэлээбит Николай Григорьев, төрөппүт оҕолорун аатыттан медицинскэй страховка улуустааҕы тэрилтэтин салайааччы Наталья Потапова тыл эттилэр. Маар Күөл оскуолатын дириэктэрэ Люция Тотонова Маар Күөлгэ Афанасий Ефремович учуутал, үөрэх чааһын сэбиэдиссэйин уонна сэбиэт бэрэссэдээтэлин быһыытынан үлэлээбит сылларын сырдатта.

Култуура дьиэтигэр – куонкурус

Олоххо көхтөөх позициялаах буолан, Афанасий Ефремович улуус уонна өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарыгар уопсастыбаннай кэрэспэндьиэн быһыытынн үлэлээбитэ. Дууһатыгар иитийэхтиир нарын иэйиитин хомоҕой хоһоон тылларыгар тиһэрэ.

Киэһэ култуура дьиэтигэр кини хоһооннорун дорҕоонноохтук ааҕыыга ыытыллыбыт куонкуруска Дьаархан уонна Маар Күөл оскуолаларыттан 11 үөрэнээччи кытынна. Ааптар дойдутун хоһуйбут, кэргэнигэр анаабыт хоһооннорун итиэннэ сиэнэ Туйаара Потапова эбэлээх эһэтигэр анаан суруйбут хоһоонун Маар Күөл оскуолатын үөрэнээччитэ Анжелина олус үчүгэйдик ааҕан, бастыҥ ааҕааччы аатын ылла. Ити курдук «Бастыҥ ааҕааччы» анал аатын биэс оҕо ылан, анал суруктаах-бичиктээх сувенирдарынан, бириистэринэн бэлиэтэннилэр. Афанасий Ефремович 90 сааһынан Дьаархаҥҥа аһаҕас биэриини тэрийэн ыыппыт култуура дьиэтин үлэһиттэригэр Людмила Степановна Арассыыйа Хотугулу-Илиҥҥи норуоттарын тылларын уонна култуураларын институтун аатыттан наҕараадалары туттарда.

Куонкурус кэмигэр нэһилиэк кэрэ куоластаах ырыаһыттара Станислав Архипов, Слава Тимофеев, Лариса Иванова уонна оскуолатааҕы «Добун» ансаамбыл үҥкүүһүттэрэ кэнсиэр көрдөрдүлэр.

Балаҕаҥҥа ахтыы киэһэтэ

Өйдөбүнньүк дьаһал саха балаҕаныгар нэһилиэк библиотекатын үлэһитэ Анна Александрова салайан ыыппыт ахтыы киэһэтинэн түмүктэннэ.

Афанасий Ефремович улахан уола, өр сылларга учууталынан, оскуола дириэктэринэн үлэлээбит, улуустааҕы үөрэх салаатын салайбыт, Арассыыйа Федерациятын үөрэхтээһинин бочуоттаах үлэһитэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ Петр Афанасьевич Дьаархан уонна Маар Күөл нэһилиэктэрин олохтоохторугар, Афанасий Ефремович үөрэнээччилэригэр, оскуолалар кэлэктииптэригэр уонна аймахтарыгар аҕатын бюһун оҥорторорго көмөлөспүттэрин итиэннэ бу өйдөбүнньүк күнү тэрийбиттэрин иһин махтанна.

– Биһиги аҕабыт Афанасий Ефремович бюһун кэнниттэн, салгыы манна нэһилиэк чулуу дьонун аллеятын олохтуур, онно ааспыт сылларга уордьаннарынан наҕараадаламмыт, салайааччынан үлэлээбит бас-көс дьону эрэ буолбакка, Дьоруой Ийэлэри, дьоҥҥо-сэргэҕэ үтүө майгыларынан, таһаарыылаах үлэлэринэн ытыктабылы ылбыт боростуой үлэһит дьон аатын эмиэ үйэтитэр наада, – диэтэ.

Түмүгэр Аҕа дойдуну көмүскүүр сэрии бастакы сылларыгар ”Буденнай” холкуоска дьон хоргуйуутун таһаарбатах уонна аармыйаҕа ыҥырыллан, сэрии толоонугар дьоруойдуу охтубут эһэтин Петр Михайлович Потаповы холобур оҥостон туран, билиҥҥи ыарахан кэмҥэ өссө түмсүүлээх, тэрээһиннээх буоларга ыҥырда.

Нэһилиэк олохтоохторо, үлэ бэтэрээннэрэ Александр Андреев, Николай Григорьев, Александра Васильева, Надежда Седалищева, Сергей Григорьев, Илья Попов, Степан Данилов, Лариса Иванова бэрт истиҥ-иһирэх ахтыылары оҥордулар. Онон биһиги аҕабыт туһунан билбэтэх чахчыларбытын истэммит уонна кинини дьоно-сэргэтэ кэриэстии сылдьарын иһин олуһун долгуйдубут. Бу дьаһалы тэрийбит итиннэ кыттыбыт дьоннорго махтанныбыт.

Борис ПОТАПОВ,

Сунтаар.