Хаһан эрэ Бэрдьигэстээххэ биэс сыл буолан баран кэлбит биир билэр киһим дьонун дьиэтин сатаан булбатаҕын, бэл, «атын сэлиэнньэҕэ кэллим дуу» диэн ыксаан ылбытын, аҕыйах сыл иһигэр сайдыы күүскэ барбытын сөҕө кэпсээбитин туһунан суруйбутум. Ордук сэлиэнньэ түөлбэлэрин тупсарыыга, дьон сынньанар былаһааккаларын, искибиэрдэрин оҥорууга болҕомто күүскэ ууруллубута харахха тута быраҕыллар.
Бу күннэргэ СӨ ТОС Ассоциациятын бэрэссэдээтэлэ, «Бэрдьигэстээх нэһилиэгэ» МТ баһылыгын солбуйааччыта Ксения Васильеваны кытта нэһилиэктэргэ, сэлиэнньэлэргэ ТОС-тар билиҥҥи туруктарын уонна инники сайдыыларын туһунан кэпсэттим.
— Биһиги, тыа сирин дьоно, түөлбэ диэн өйдөбүлгэ иитиллэн улааттахпыт дии. Инньэ гынан, бу өйдөбүл барыбытыгар кэриэтэ баар диэххэ сөп. Түөлбэ үлэтигэр нэһилиэнньэ бары араҥата хабыллар буолан табыгастаах. Олохтоохтор ордук олорор территорияларын тупсарыыга ыытыллар үлэлэргэ хото кытталлар диэн бэлиэтиэххэ наада. Түөлбэни кытта үлэҕэ нэһилиэк дьаһалтатын сүрүн соруга — нэһилиэнньэттэн бэйэтиттэн тахсыбыт, олорор түөлбэ, ону тэҥэ сэлиэнньэ олоҕор-дьаһаҕар туһалаах, көмөлөөх саҥа санаалары, этиилэри кэмигэр болҕомтоҕо ылан, олоххо киирэллэрин ситиһиэхтээхпит дии саныыбыт. Онтон олорор, бэйэ сылдьар сиригэр сыһыан эппиэтинэстээх, ытыктабыллаах буолара, олохтоохтортон бэйэлэриттэн олус тутулуктаах. Эн оҕолоруҥ, бэйэҥ сылдьар, сынньанар сирдэриҥ киртийэн-хахтыйан, ыһыллан-тоҕуллан сыталларыгар кыһаммат буолуоххунуй? Ол иһин, түөлбэни тупсарыыга да буоллун, киэргэтиигэ да нэһилиэнньэ олус көхтөөхтүк кыттар. Уопсайынан, биир өйгө-санааҕа үлэлиир-хамсыыр бары өттүттэн барыстаах.
Нэһилиэк баһылыга Алексей Аргунов түөлбэлэри кытта үлэҕэ сыһыаҥҥа болҕомтотун күүскэ уурар. Бу өттүгэр нэһилиэк Сэбиэтин дьокутааттарын кытары ыкса сибээстээх үлэни-хамнаһы ыытабыт. Түөлбэлэри сайыннарыыга дьокутааттар көмөлөрө үгүс. Дьокутаат бэйэтин олорор уокуругуттан талыллар буолан, үөскүүр боппуруостары иһиттэн билэринэн, дьон итэҕэлин сүгэринэн даҕаны, кини этиитэ, туруорсуута быдан ылыннарыылаах.
Дьокутааттарбытын кытта түөлбэлэри аныгылыы ТОС быһыытынан тэрийиэххэйиҥ диэн үлэни ыыппыппыт. Ол эбэтэр, нэһилиэк дьаһалтатыгар регистрациялаан, сирин-уотун чопчулаан, бэйэни салайыныы 131№-дээх федеральнай сокуон ирдэбилигэр сөп түбэһиннэрэн тэрийбиппит. Бу икки сыллаах үлэбит түмүгэр, нэһилиэнньэ сөпкө ылынан, ыытыллар тэрээһиннэргэ, көҕүлээһиннэргэ, субуотунньуктарга бииргэ көхтөөхтүк кыттар.
Билигин сүрүн үлэм таһынан, СӨ ТОС-тар сайдыыларыгар Ассоциациятын бэрэссэдээтэлинэн үлэлиибин. Арассыыйатааҕы ТОС-тар Ассоциацияларын салайааччыта, Госдума дьокутаата Виктор Кидяев ТОС-тары үрдүк таһаарыылаахтык үлэлэтэ сылдьар. Дойду үрдүнэн ТОС-тар сэттэ сылтан бэттэх күүскэ үлэлээн кэллилэр. Бу үлэ чэрчитинэн, ааспыт ый ортотугар Москубаҕа ыытыллыбыт ТОС-тар Ассоциацияларын мунньаҕар Саха Сириттэн тоҕус киһи буолан кыттыбыппыт. Мунньахха дойду үрдүнэн 2030 с. диэри ТОС сайдыытын стратегиятын дьүүллэстибит, быйыл ыытыллар тэрээһиннэр, үлэ былааннарын ылынныбыт. Билиҥҥитэ Арассыыйа үрдүнэн 38 тыһ. ТОС баар эбит буоллаҕына, юридическай сирэй быһыытынан 2576 регистрациялаах. Онтон Саха Сиригэр 1231 ТОС баарыттан 32-тэ регистрацияламмыттар. Атын эрэгийиэннэринэн ТОС-тары кытта үлэ-хамнас, ордук үп-харчы өттүгэр өйөбүллэрэ күүстээҕин сэргии бэлиэтээтибит. Аҥаардас ТОС сайдыытыгар сорох эрэгийиэннэр 200 мөл. солк. тахса үбү судаарыстыба бүддьүөтүттэн көрөн олороллоро даҕаны туоһулуур. Маны таһынан, сэттэ эрэгийиэҥҥэ ТОС-тары сайыннарыыга анал ылыммыт сокуоннаахтар эбит. Бу үлэ таһаарыылаах буоларыгар, араас дьаһаллары ылынарга улахан төһүү буолар.
Өскөтүн урут түөлбэлэр култуура, успуорт эрэ тэрээһиннэригэр кыттар эбит буоллахтарына, билигин өй-санаа лаппа уларыйда. Түөлбэлэр бэйэлэрин-бэйэлэрэ дьаһанар, олох-дьаһах боппуруостарыгар тэҥҥэ быһаарсар буоллулар. Холобур, түөлбэ көстүүтүн тупсарыыга анаан олордуллубут сибэккилэргэ уу кутуута да буоллун, олохтоохтор бэйэлэрэ көрөллөрө-истэллэрэ олус хайҕаллаах. Өссө биир холобуру эттэххэ, Бэрдьигэстээххэ түөлбэлэр искибиэрдэрин оҥорууга нэһилиэнньэттэн мөлүйүөнтэн тахса үп-харчы киирбитэ. Бу олохтоохтор олорор сирдэрин тупсарынарга тус санааларыттан кыһаллалларын көрдөрөр. Мин маны патриотизм, төрөөбүт дойдуга ытыктабыллаах сыһыан туоһутун курдук ылынабын. Биһиэхэ түөлбэлэр сайдыыларыгар өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн 17 мөл. солк. көрүллэр. Манна анал куонкурустар ыытыллаллар, кыайыылаах нэһилиэктэр түөлбэлэрин тупсарыыга бырайыактарын олоххо киллэрэллэригэр көмө буолар. Бу курдук бэрээдэгинэн улуус дьаһалталарыгар түөлбэлэр сайдыыларыгар болҕомто ууруллара буоллар үлэ ордук тэтимириэ этэ.
ТОС-тар сайдыыларын биир сүрүн көрүҥүнэн, грант бэлиитикэтин көрөбүт. ТОС диэн, бастатан туран, кэммиэрчэскэйэ суох тэрилтэ (НКО) буолар. Дойду үрдүнэн грантовай бэлиитикэ сайдыыта болҕомтоҕо ылыллан, үп-харчы өттүнэн өйөбүл күүстээх. Ол курдук, билигин түөлбэлэр оҕо сынньанар, успуорт былаһааккалара, искибиэрдэр тутууларыгар, о.д.а. бырайыактары оҥорон куонкурустарга кытталлар. Нэһилиэк бүддьүөтүн холугар бу олус улахан көмө буолар. Ыытыллыбыт үлэ түмүгүнэн улууспутугар түөлбэ сайдыытыгар куонкурустарга бырайыактарынан кыттан, икки сыл иһигэр түөрт мөлүйүөн солкуобайтан тахса суумалаах үп-харчы көрүллэн, дьон сынньанар сирдэрэ, араас былаһааккалар баар буоллулар. Маннык, нэһилиэнньэ уопсай ыра санаатыттан тахсыбыт, олоххо киирбит бырайыактар үйэлээхтэр, харыстабыллаахтар. Олохтоох дьон бэйэлэрэ тутан, олоххо киллэрбит эбийиэктэрэ ордук сыаналанар, харыстанар, кэмиттэн-кэмигэр көрүллэр, өрөмүөннэнэр, - диэн Ксения Михайловна кэпсээнин түмүктээтэ.
- 5
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0