Уопсастыба

Барыта үбүлээһинтэн

Сүрүн иһитиннэрини тыа хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл бэлиитикэтин миниистирэ Артем Александров оҥордо. 2020-2024 сс. тус сыаллаах кубуотанан киин үөрэх кыһаларыгар 32 оҕо үөрэммититтэн 14-дэ үөрэхтэрин бүтэрэн кэлэн, идэлэринэн үлэлии сылдьаллар, атыттар салгыы үөрэнэллэр. Ити эрээри, тус сыалынан үөрэниэн баҕарар ыччат ахсаана көҕүрүү турар, 2021 с. 18 оҕо буоллаҕына, кэлиҥҥи икки сылга биирдии эрэ.

Оттон АГАТУ-га кэлиҥҥи биэс сылга 86 тус сыаллаах миэстэ көрүллүбүт, ити устудьуоннар 5 %-нара. Бу үөрэх кыһатын сыллата 220-230 киһи бүтэрэриттэн АПК эйгэтигэр үлэлии барааччы элбэҕэ суох. Холобур, 2024 с. диплому ылбыт 230 эдэр киһиттэн 89 исписэлиис үлэ булбут, ол иһиттэн 52 киһи (буҕаалтырдар, экэнэмиистэр, землеустроителлэр) атын эйгэҕэ үлэлииллэр. Оҥорон таһаарар бородууксуйаларын (эти-үүтү, балыгы, оҕуруот аһын) батардахтарына эрэ дохуоттанар тыа хаһаайыстыбатын тэрилтэлэригэр хамнас намыһаҕа (өрөспүүбүлүкэ орто хамнаһын аҥаара эрэ), материальнай-тиэхиньиичэскэй баазалара эргэтэ уо.д.а. эдэр исписэлиистэри угуйбат.

– Отчуокка, учуокка, хонтуруолга саҥа ирдэбиллэр, салааларынан араас электроннай бырагыраамалар киирэллэринэн, аныгы технологияны баһылаабыт каадырдар ирдэнэллэр. АПК тэрилтэлэригэр күн бүгүн 298 бакаансыйа баар, 2028 сылга диэри, билигин үлэлии сылдьар сааһырбыт дьон биэнсийэҕэ бардахтарына, өссө 466 испилэлиис ирдэниэҕэ, – диэтэ миниистир.

Салгыы эдэр исписэлиистэри эрэ буолбакка, оробуочай каадырдары эмиэ олохсутан үлэлэтэргэ ханнык хайысхаларынан өйөбүл оҥоһулларын туһунан иһитиннэрдэ. Ол курдук, хаһаайыстыбаҕа үс-биэс сыл үлэлииргэ дуогабардаспыт эдэр исписэлиистэргэ ый аайы эбии төлөбүр көрүллэр. Кээмэйэ улуустар уратыларын учуоттаан олохтоммут: Аартыкаҕа уонна хотугу улуустарга үлэлиир алын сүһүөх орто анал үөрэхтээх эдэр исписэлиис – 12 000 солк., орто анал үөрэхтээх эдэр исписэлиис – 16 500 солк., үрдүк анал үөрэхтэх эдэр исписэлиис – 22 000 солк. ылар. Онтон атын улуустарга эбии төлөбүр кээмэйэ туһааннааҕынан 9 000 солк., 12 000 уонна 15 000 солк буолар. Маннык төлөбүрү иллэрээ сыл 280 (89 алын сүһүөх орто, 79 анал орто, 112 үрдүк үөрэхтээх), былырыын 213 (51 алын сүһүөх орто, 75 анал орто, 87 үрдүк үөрэхтээх) исписэлиис ылбыттар.

АПК үлэһиттэрэ икки сылга биирдэ санаторийга-куруорка эмтэнэр путевканан туһаналлар. Ааспыт сылга 6 мөл. солк. харчы көрүллэн, 69 киһи доруобуйатын чэбдигирдибит. Олорор дьиэни-уоту тупсарыы социальнай бырайыагынан иллэрээ сыл 64 мөл. солк. көрүллэн 36 киһи, былырыын 4,8 мөл. солк көрүллэн 4 киһи туһаммыт. Тыа сирин ипотеката киирэн, көрүллэр харчы кээмэйэ аччаабыт. «Эдэр табаһыт» социальнай бырагырааманан биэс сыл устата 65 табаһыт дьиэ-уот туттарыгар 1 мөл. (2024 сылтан 2 мөл.) солк. ылбыт. Быйыл үбүлээһин быһаарылла илик. Маны таһынан, ыанньыксытынан, сылгыһытынан, табаһытынан, чуумсугунан, булчутунан, балыксытынан 15 сыл үлэлээбит дьахталларга, 20 сыл үлэлээбит эр дьоҥҥо ый аайы социальнай босуобуйа (3,5 тыһ. солк.) көрүллэр. 2024 сылга бу көмөнөн 403 киһи туһаммыт.

2024 сыл бүтүүтүгэр бигэргэммит «АПК-ҕа дьоһун каадырдары» өрөспүүбүлүкэтээҕи бырагырааманан 2030 сылга диэри алын сүһүөх орто, орто анал уонна үрдүк үөрэх кыһаларын бүтэрэр дьон 50 %-нара идэлэринэн үлэлииллэрин ситиһэр сорук турар. Онон үс блогунан кэккэ дьаһаллар былааннаммыттар. Ол иһигэр, үөһэ этиллибит өйөбүл көрүҥнэрин үбүлээһин кээмэйин улаатыннаран, көдьүүстэрин күүһүрдэр: олорор дьиэни тупсарыы бырайыагар элбэх киһи хабылларын хааччыйар, уһуннук үлэлээбиттэр социальнай босуобуйаларын тиийинэн олоруу алын кээмэйигэр тиэрдэр, «Эдэр аграрий» бырайыагынан эдэр исписэлиистэргэ көрүллэр эбии төлөбүрү үрдэтэр итиэннэ мунньан баран, үс-биэс сыл устата сылга биирдэ ботуччу (1 мөл. солк!) биэрэр барылламмыт.

Агрооскуола, кэллиэс, техникум

Үөрэх уонна билим миниистирин бастакы солбуйааччы Виктория Захарова иһитиннэриитин агрооскуолалартан саҕалаата. Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 27 улууска барыта 96 агрооскуола баар, олорго 15 111 оҕо үөрэнэр. Агрооскуолалар оҕону үлэҕэ үөрэтэллэр, үгэс буолбут дьарыктары таһынан мүөттээх ыҥырыаны иитии, сир аһын, эмтээх үүнээйилэри хомуйуу, ойууру көрүү-истии, агротуризм, ИТ-технологияны сайыннарыы хайысхаларынан үлэлииллэр. Оҕолор оскуоланы бүтэрэллэригэр, «Ситии-хотуу аттестатын» кытары мэхэньисээтэр, суоппар, столяр, иистэнньэҥ, сүөһүнү көрөөччү, табаһыт-радист, о.д.а. идэлэрин ылаллар. Күннээҕи үлэни билимҥэ дьүөрэлээн, оҕуруоту үүннэриигэ, сүөһүнү-сылгыны, көтөрү көрүүгэ-истиигэ дакылаат суруйан, кэмпириэнсийэлэргэ кытталлар. Ити эрээри, тыа хаһаайыстыбатын идэтин талааччы аҕыйах: 2023 с. тыа хаһаайыстыбатын үөрэҕин кыһаларыгар 251 оҕо, былырыын 54 оҕо үөрэнэ киирбит.

Орто анал үөрэхтээх исписэлиистэри ДьТХА, Аартыка, Харбалаах, Чурапчы кэллиэстэрэ, Өлүөхүмэ, Нам техникумнара бэлэмнииллэр. Ааспыт үөрэх дьылыгар 224 оҕо бүтэрбититтэн 36 %-нара идэлэринэн үлэлииллэр, атыттар салгыы үөрэнэллэр биитэр аармыйаҕа ыҥырыллыбыттар.

Үөрэх уонна билим министиэристибэтин кытары дуогабардаһан, тус сыаллаах миэстэнэн үөрэххэ иллэрээ сыл 91, былырыын 98 оҕо киирбит, быйыл 96 кубуота былааннанар.

Саҥа уларыйыы

АГАТУ проректорын солбуйааччы Аян Нюкканов кэлэр үөрэх дьылыгар тус сыаллаах үөрэхтээһиҥҥэ киллэриллэр уларыйыыны билиһиннэрдэ. Түөрт бакылтыатынан уонна Өктөмнөөҕү салаанан бүддьүөт суотугар үөрэнэргэ 631 миэстэ көрүллэриттэн 130-а тус сыаллаах.

Сакаасчыт (былаас, олохтоох салайыныы уорганнара, судаарыстыба кыттыгастаах юридическай сирэй, АПК тэрилтэтэ) туох идэлээх исписэлиискэ наадыйарын туһунан сайаапканы эрдэ түһэрэр итиэннэ оҕо эксээмэнин туттаран, үөрэххэ киирбитин эрэ кэнниттэн дуогабардаһар, үөрэнэр кэмигэр истипиэндьийэнэн, үөрэҕин бүтэрдэҕинэ, 3-5 сыл үлэнэн хааччыйар эбит.

Иҥэн-тоҥон, илдьиритэн

Норуот дьокутааттара ыйытыыга көхтөөхтүк кытыннылар. Ньургуйаана Заморщикова кэлиҥҥи биэс сылга АГАТУ-ну төһө киһи бүтэрбитин, онтон төһөтө идэтинэн үлэлиирин сураспытыгар ректоры солбуйааччы быһааран биэрдэ. Дьокутаат иккис ыйытыыта омук сириттэн кэлэн үөрэнэр дьоҥҥо туһуланна. Онуоха федеральнай нуорманан үрдүк үөрэх кыһатыгар устудьуон уопсай ахсаанын 5 %-а тас дойду бэрэстэбиитэлэ буолуон сөп, ити туох да куһаҕана суох, омуктарга үөрэх өҥөтүн оҥорортон киэн туттуохтаахпыт диэн буолла.

– Буҕаалтырга, экэнэмиискэ, мэхээнньиккэ үлэ көстөр буоллаҕына, зоотехникка, агрономҥа уустук. Бу исписэлиистэр атын эрэгийиэннэр бастыҥ хаһаайыстыбаларыгар баран, биир-икки сыл үлэлээн, уопутуран кэлэннэр, дойдуларыгар үлэлииллэрэ көдьүүстээх буолуо этэ. Министиэристибэ манна туох санаалааҕый? – диэн ыйытта Александр Иванов.

-- Бастыҥ көрдөрүүлээх эрэгийиэннэргэ устудьуоннар быраактыкаларын тэрийэр туһунан кэпсэтиһэ сылдьабыт. Манна сүрүнэ эдэрдэр үлэлииргэ, идэлэрин баһылыырга баҕалаах буолуохтарын наада, – диэтэ миниистир.

Светлана Давыдова АГАТУ материальнай-тиэхиньиичэскэй баазата төһө хааччыллыылааҕын, ордук ханнык улуустарга каадыр наадатын туһунан ыйыппытыгар, АГАТУ баазата аныгы ирдэбилгэ эппиэттиирэ, каадыр чуолаан Аартыкаҕа уонна хотугу улуустарга тиийбэтэ быһаарылынна. Александр Подголов тыа сиригэр үлэни-хамнаһы тэринэр АБДь бэтэрээннэригэр туох көмө баарын ыйыппытыгар, чопчу бу хайысханан өйөбүл ырычааҕа билиҥҥитэ быһаарылла илигэ, арай, министиэристибэ чэрчитинэн үлэлиир бырагыраамалар граннарын куонкурустарыгар баалы ааҕыыга кинилэри чорботуохха сөбө этилиннэ. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Уопсастыбаннай Палаататын тыа сирин сайдыытын, АПК, Аартыка уонна төрүт олохтоох хотугу омуктар дыалаларыгар хамыыһыйатын бэрэссэдээтэлэ Сергей Сюльскай маннык эттэ: -- Билэрбит курдук, каадыр тыа хаһаайыстыбатыгар эрэ буолбакка, үөрэхтээһиҥҥэ, доруобуйа харыстабылыгар эмиэ тиийбэт. Онон, анал бырагыраама ылынан, урукку сыллар үгэстэрин сөргүтэн, үөрэҕи бүтэрбит эдэр исписэлиистэри үс-биэс сылга дуогабарынан улуустарга үлэлэтэ ыытыахха наада. Туох иһин судаарыстыба суотугар босхо үөрэнэллэрий? Иккиһинэн, билигин араас мунньах бөҕөтө буолар, ыччаттарбыт бары патриоттарбыт дэнэллэр. Кинилэр тыа сиригэр тиийэн идэлэринэн үлэлииллэрэ дьэ, ол – патриотизм дьиҥнээх көстүүтэ буолуо этэ. Холобур, тыа хаһаайыстыбатын эдэр исписэлиистэрэ талан ылбыт идэлэринэн хаһаайыстыбаларга үлэлээтиннэр, оттон оннук хаһаайыстыба суох сиригэр үлэни-хамнаһы тэрийэн, аһылык өттүнэн куттал суох буолуутун хааччыйдыннар.

Мунньаҕы түмүктүүрүгэр, Ил Түмэн тыа сиригэр уонна аграрнай бэлиитикэҕэ сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Александр Атласов тустаах сокуоннарга уларытыы киллэрэр ирдэнэринэн, сотору эмиэ мунньахтыахпыт, «Эдэр аграрий» бырайыак кэлэр сылтан олоххо киирэрин ситиһэрбит наада диэтэ.

Хаартыскаҕа Василий Кононов (Ил Түмэн) түһэриитэ.