Уопсастыба

Ковид-19 туһунан

Төһө да эпидемиологическай быһыы-майгы балачча тыҥааһыннаах турбутун иһин, дьон-сэргэ олоҕо, үлэтэ-хамнаһа тохтуо суохтаах. Онон балаҕан ыйын 18 күнүттэн тыйаатырдар, киинэ тыйаатырдара, бассейннар туох баар ирдэбили тутуһан аһыллыахтара диэн Айсен Николаев иһитиннэрдэ.

 «Өрөспүүбүлүкэҕэ күннэтэ ыалдьыбыт киһи ахсаана элбии турар. Бастаан утаа ыарыы тарҕаныыта бытааран иһэн, эмиэ үксээтэ. Бу күһүҥҥү тымныйыыттан эмиэ тутулуктаах. Өскөтүн эрдэ куоракка элбэх киһи сутуллубут эбит буоллаҕына, билигин улуустарга Ковид-19 булуллара куораты кытта бырыһыанынан тэҥнэстэ. Ол эрээри, сорох улуустарга балаһыанньа биллэ тубуста», — диэн Айсен Сергеевич эттэ.

Итиэннэ урут эдэрдэргэ ыарыы биллибэттик ааһар эбит буоллаҕына, билигин саас ортолоох дьон ыалдьара бэлиэтэнэр. Ол курдук, билиҥҥи туругунан 44 киһи ыарахан туруктаах. Уон киһи ИВЛ аппаракка холбоммут. Онон,  төһө кыалларынан, доруобуйабытын көрүнэ сылдьарга, ыарыыны сэрэтэр бары миэрэлэри тутуһуҥ диэн ыҥырда.

Олохтоох каадыр бырамыысыланнаска үлэлии киирэрэ элбиэҕэ

Бу боппуруос үгүс дьону долгутар. Ордук пандемия кэмигэр элбэх киһи үлэтэ суох хаалан, бырамыысыланнас диэки көрөр дьон ахсаана элбээбит.

Быйыл «Газпром-у» кытта бииргэ үлэлэ­һии дуогабарын түһэрсэн, Чайыҥда­тааҕы сир баайын хостуур сиргэ дьону үлэҕэ ылыы тэтимирбит. Ол курдук, Ил Дархан этэринэн, бастакы этэрээт номнуо тиийэн үлэлии сылдьар. Оттон иккис этэрээт билигин обсерваторга баар, сотору бу күннэргэ үлэлии тиийиэхтээх.

Манна  элбэх үлэ миэстэтэ тахсара былааннанар. Онон үлэлиэн баҕалаахтар олохтоох бэйэни салайыныы уорганын үлэлээх буолуу киинигэр тиийэн сайаапка биэриэхтэрин сөп. Өскөтүн туох баар ирдэбилгэ сөп түбэһэр буоллахтарына, тэрилтэ ыҥыран, кэпсэтэн баран, үлэҕэ ылыан сөп.

«Газпром-у» кытта үлэлээн эрэрбит – биир үтүө хамсааһын. Олохтоох каадыры үлэҕэ ылары ситиспиппит олус үчүгэй. Манна улахан көмөнү “АЛРОСА” уонна кини «Анаабыр Алмаастара» диэн аччыгый хампаанньата оҥордулар», - диэн Айсен Николаев эттэ.

Саҥа шахта үлэҕэ киирдэ

Саха сиригэр биир үтүө сонунунан Инаглинскайдааҕы шахта уонна Инаглинскай-2 диэн хайа-байытар фабрика үлэҕэ киириитэ буолла.

Бу Нерюнгри оройуонугар эрэ буолбакка, бүтүн арҕааҥҥы Саха сирин инникитин түстүүр суолталаах диэн Ил Дархан үөрүүтүн үллэһиннэ: «Маннык баараҕай тутуу, биллэн турар, чох хостооһунун элбэтэр, үлэ миэстэтин таһаарар уонна өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр нолуогу киллэрэр. Маннык тутуу олоххо киирэригэр «Колмар» хампаанньа, үлэһит дьоммут-сэргэбит уонна Нерюнгри оройуонун өҥөтө, өйөбүлэ улахан».

“Нерюнгри оройуонугар Элгэтээҕи таас чоҕу хостуур сир көрдөрүүтэ 30 мөл. туоннаҕа тиийэ үрдүөҕэ. Вахтовай бөһүөлэккэ инникитин алта тыһыынча киһи олорор, үлэлиир усулуобуйата тэриллиэҕэ. Онтон өссө биэс сылынан 20 тыһ. киһи олорор бөһүөлэгин тутуу саҕаланыаҕа”, — диэн Айсен Николаев инники былааннары иһитиннэрдэ.

21 нэһилиэнньэлээх пууҥҥа гаас киириэ

«Сибиир күүһэ» тэрилтэни кытта үлэ салгыы барар. Дуогабар быһыытынан аны түөрт улуус бүтүннүүтэ гааска холбонор кыахтанна диэн Ил Дархан үөрүүлээх сонуну иһитиннэрдэ.

Өлүөхүмэ, Алдан, Ленскэй, Нерюнгри улуустарын нэһилиэнньэлээх пууннарыгар гаас ситимин тардыы үлэтэ салгыы барар. Манна «Газпромтан» 5 млрд. солк., Саха сирин бүддьүөтүттэн 5 млдр. солк. көрүллүбүт. Бастакы түһүмэххэ Өлүөхүмэ, Алдан уонна Чульман киирбиттэр. Салгыы гаас ситимэ үөһэ этиллибит улуустарга былаан быһыытынан киириэҕэ диэн Ил Дархан Айсен Николаев эрэннэрдэ.

Манна даҕатан эттэххэ, «Газпром» салалтата өрөспүүбүлүкэҕэ улахан махталын тиэрдэр. Чайаҥдаҕа коронавирус туран ыксаллаах быһыы-майгы биллэриллэн турардаах. Онно өрөспүүбүлүкэ өттүттэн улахан көмө оҥоһуллан, сөптөөх дьаһал ылыллан,  барыта этэҥҥэ быһаарыллыбыта.

Саха сиригэр ураты оскуола баар буолуоҕа

Биир үтүө сонун -- Саха сиригэр төрүт атын тиһиктээх үөрэх комплекса баар буолуоҕа диэн Айсен Николаев эттэ.

Ол курдук, Ил Дархан соторутааҕыта Иркутскайга бара сылдьыбыта. Онно ханна да суох ураты комплекс аһыллыытыгар кыттыыны ылбыта. “Точка будущего” диэн үөрэх комплекса оҕо, ыччат үөрэнэригэр бары усулуобуйаны тэрийбит эбит. Комплекска уопсайа 1100 оҕо үөрэнэр. Үөрэтии манна буор босхо.  Бу эбийиэги олохтоох былаас 6 млдр. солк.  туппут.

«Манна тэҥнээх комплекс аны Саха сиригэр тутуллуоҕа. Билиҥҥи туругунан, «Новый дом» диэн аһымал пуонданы кытта сөбүлэҥ түһэристибит. Дьокуускайга тутууга табыгастаах сир-уот көрдүү сылдьабыт. Быһа холоон, 20 гектардаах сири комплекс тутуутугар тыырыахпыт.  Маны сэргэ бу пуонда эһиил Кыһыл Сыыр оскуолатын тупсарарга үлэлэһиэҕэ», — диэн эттэ.

Хаарбах дьиэттэн дьону көһөрүү былаан быһыытынан барар

Маны сэргэ Ил Дархаҥҥа хаарбах дьиэттэн дьону көһөрүү туһунан ыйытыы киирдэ.  Айсен Сергеевич этэринэн, бу үлэ былаан быһыытынан баран иһэр.

«Бу боппуруоһу хонтуруолга тутабыт. Ол эрээри, улуус-улуус көрдөрүүтэ араас. Хаарбах дьиэттэн дьону көһөрүү бырагырааматынан икки ньыма олоххо киирэр: бастакытынан, компенсация, иккиһинэн, саҥа дьиэҕэ көһөрүү, саҥа дьиэни тутуу. Компенсацияны биэриигэ үчүгэй көрдөрүүлээхтэринэн Муома уонна Кэбээйи улуустара буолаллар. Оттон саҥа дьиэҕэ дьону көһөрүүгэ бастыҥ көрдөрүүнү Ленскэй, Алдан уонна Чурапчы улуустара ситистилэр. Амма, Ньурба уонна Дьокуускай куорат арыый да хаалан иһэллэр. Ол эрээри, билигин да сыл бүтүөр диэри бириэмэ баар», - диэн бэлиэтээтэ.

Төһө да пандемия олохпутугар-дьаһах­пытыгар тосту уларытыылары киллэрбитин иһин, Саха сиригэр балысхан бырайыактар олоххо киирэллэр, кэскиллээх үлэ-хамнас ыытыллар. Ыарыы сыыйа-баайа самнан, үлэ, үөрэх оннун буллар диэн бары эрэнэ күүтэбит. Онон инникитин да үтүө сонуннар үксүү турдуннар.