Үөрэх

– Ытыктабыллаах үөрэх үлэһиттэрин атырдьах ыйынааҕы сүбэ мунньахтарын кыттыылаахтара! Кэлиҥҥи сабыытыйалар дойдуга иитэр-үөрэтэр үлэ тиһигин  бастыҥ үгэстэрин сөргүтэр наадатын өссө төгүл өйдөтөллөр.

Иитэр-үөрэтэр үлэ бастыҥ үгэстэрэ тыа оскуолаларыттан саҕыллаллар. Арассыыйа Федерациятыгар куорат поселениелара нэһилиэнньэлээх пууннар 2 %-ын эрэ ылаллар. 155 тыһыынча нэһилиэнньэлээх пуунтан 153 тыһыынчата тыа сиригэр баар, оскуолалар 60 %-нара тыа сирин иитэр-үөрэтэр тэрилтэлэрэ буолар. Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр бу көрдөрүү өссө үрдүк, оскуола 70 %-а тыа сиригэр баар. Олорго хас биирдиилэригэр оҕолор үөрэнэллэр, учууталлар үлэлииллэр. Учууталлар тыа сирин социумун тулааһыннара буолаллар. Тыа сирин оскуолалара өр сыллартан олохсуйбут үгэстэрдээхтэр. Бу – чулуу педагогтар Константин Ушинскай, Василий Сухомлинскай, Георгий Бессонов, Михаил Алексеев, Борис Андреев оскуолалара. Хас биирдии тыа оскуолата иитэр-үөрэтэр үлэҕэ тус уратылаах, тус сирэйдээх, баай үгэстэрдээх.

Тыа сирин оскуолата ахсаан өттүнэн баһыйара биһиги итэҕэспит буолбатах, уратыбыт. Дойдубут сайдыан баҕарар буоллахпытына, тыа сирин оскуолатыгар болҕомтолоотук, ытыктабыллаахтык сыһыаннаһыахтаахпыт. 1991 сылтан саҕалаан, Арассыыйаҕа уонунан тыһыынча нэһилиэнньэлээх пуун «сүттэ». Бу сүрүн биричиинэтэ биир – тыа сирин оскуолаларын сабыы. Билигин күн ахсын дойду үрдүнэн үстүү тыа сирин оскуолата сабыллар! 70 тыһыынча оскуолаттан 23 тыһыынчата эрэ орто.

Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр биһиги хара бастакыттан маннык көстүүнү таһаарбат туһугар турууласпыппыт. Бастатан туран, өрөспүүбүлүкэ салалтатын, чуолаан Маҥнайгы Бэрэсидьиэн Михаил Николаев муударай бэлиитикэтин итиэннэ Парламент халбаҥнаабат позициятын түмүгэр, биир да тыа оскуолата сабыллыбатаҕа, биир да нэһилиэк эстибэтэҕэ. 1995 сыллаахха «Учуутал туһунан» сокуону ылыммыппыт, онно чуолаан тыа сиригэр үлэлиир-хамсыыр педагогтарга болҕомто ууруллубута. Иитэр-үөрэтэр тэрилтэлэри судаарыстыба өттүттэн өйөөһүн туһунан, «Көс оскуола туһунан», «Тыа сиригэр оҕо садтарын уонна оскуолалары тутуу туһунан» сокуоннар уо.д.а. курдук тыа сирин оскуолаларын харыстыырга, сайыннарарга туһуламмыт сокуоннары ылымыппыт. Оҕо садтарын уонна оскуолалары араҥаччылаан, тыа сирин чөл тутан хаалары ситиспиппит.

Билигин бу үлэ ситэтэ суох ыытыллар диэн санаа миигин эрэ долгутар буолбатах. Маннык кэккэ түгэннэри бэлиэтиэхпин баҕарабын.

Арассыыйа Федерациятын Үөрэҕин министиэристибэтигэр, ону кытары даҕаспытынан өрөспүүбүлүкэтээҕи Үөрэх министиэристибэтигэр иитэр-үөрэтэр үлэҕэ тииһилэҥнээх эйгэни тэрийии туһунан өйдөбүл үөскээтэ. Омос иһиттэххэ, үтүө санааттан тахсыбыт идиэйэ курдук эрээри, ис дьиҥэр киирдэххэ, тыа оскуолаларыгар, чуолаан кытыы нэһилиэктэр дьоҕус оскуолаларыгар кытаанах ирдэбиллэри туруоран, кинилэри атахтаан эрэр.

Иккиһинэн, дьоҕус кэмпилиэктээх оскуола туһунан өйдөбүл федеральнай таһымҥа быһаарылларыгар, сокуонунан бигэргэнэригэр бастакы хамсааһыны Саха Өрөспүүбүлүкэтэ, чопчулаатахха Ил Түмэн оҥорбута. Ону аахсыбакка, Үөрэх министиэристибэтэ билигин кэлэн чугуйаары гынна. Бэс ыйын 16 күнүгэр ыытыллыбыт Ил Түмэн 38-с пленарнай сиэссийэтигэр дьоҕус кэмпилиэктээх оскуолалар кэрискэлэрин оҥоруу боломуочуйатын Бырабыыталыстыбаҕа сүктэрэр туһунан сокуон барылын оҥорон киллэрбитэ. Бу барылынан министиэристибэ дьоҕус кэмпилиэктээх оскуолалар дьылҕаларын быһаарыыны бэйэтигэр, чопчулаан эттэххэ, биир киһиэхэ – миниистиргэ – сүктэрбит. Ити төрүт сатаммат. Тоҕо диэтэххэ, Бырабыыталыстыба бу боппуруоһу бэйэтин биэдэмистибэтигэр көлбөрүтэр, онуоха бас бэринээччи быһыытынан үөрэх миниистирэ дьоҕус кэмпилиэктээх оскуолалар дьылҕаларын төттөрү быһаарар докумуоҥҥа илии баттыан сөп. Итинэн дьоҕус кэмпилиэктээх оскуолалар сокуон араҥаччылааһыныттан таһаарыллан, биэдэмистибэ быһаарыытыгар бэриллэллэр. Бу – дьоҕус кэмпилиэктээх оскуолалары эрэ буолбакка, Саха сирин, ону ааһан бүттүүн Арассыыйа киинтэн ыраах сытар, дьоҕус нэһилиэнньэлээх пууннарын харыстааһыҥҥа, сайыннарыыга биһиги өрөспүүбүлүкэбит өр сыллаах утумнаах үлэ түмүгэр ситиспит кирбиитин туора сотуу буолар. Оннукка тиийэр табыллыбат. Дьэ ол иһин норуот дьокутааттара сиэссийэҕэ ити сокуон барылын ылымматахпыт, утарбыппыт.

Биһиги салгыы дьоҕус кэмпилиэктээх оскуолалар кэрискэлэрин оҥоруу боломуочуйатын Ил Түмэҥҥэ биэрэр туһунан көҕүлээһини оҥоруохпут. Маннык быһаарыы кытыы нэһилиэктэр итиэннэ дьоҕус кэмпилиэктээх оскуолалар дьылҕаларын түстүөҕэ. Билигин биһиэхэ 260 дьоҕус кэмпилиэктээх оскуола баар, ити – өрөспүүбүлүкэ оскуолаларын үс гыммыттан биирэ.

Ытыктабыллаах кэллиэгэлэр, дойду салалтата тыа сирин иитэр-үөрэтэр тэрилтэлэригэр сэрэхтээхтик, харыстабыллаахтык, кинилэр статустарыгар сөп түбэһиннэрэн сыһыаннаһарга этэр. Ол гынан баран, былаас иккис эшелонугар ону истибэттэр быһыылаах диэн санаа үөскүүр. Бу иннинэ үлэлии сылдьыбыт бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлэ дьоҕус кэмпилиэктээх детсадтары уонна оскуолалары холбуурга дьаһайан айдааны таһаара сылдьыбытын умна илик буолуохтааххыт. Тыа сиригэр дьоҕус кэмпилиэктээх детсадтар уонна оскуолалар баалларын, кинилэр сайдалларын тухары, биһиги дойдубут, Арассыыйа хотугу эҥээрэ эмиэ сайдыаҕа.

Ытыктабыллаах үөрэх министиэристибэтин үлэһиттэрэ,  миниистир Ирина Павловна, тустаах үлэҕитин, иитэр-үөрэтэр үлэни тэрийэр  аналгытын ситиһиилээхтик толороргутугар, өрөспүүбүлүкэ дьылҕатын тутан олорор дьоҕус кэмпилиэктээх үөрэх тэрилтэлэригэр (детсадтарга, оскуолаларга) болҕомтолоохтук сыһыаннаһаргытыгар баҕарабын.

Хаартыскаҕа Василий Кононов (Ил Түмэн) түһэриилэрэ