Үөрэх

Биһиги эдьиийбит Клавдия Петровна Оготоева олоҕун бүтүннүүтүн кэнчээри ыччаты үөрэтиигэ-такайыыга, өрөспүүбүлүкэбит үөрэхтээһинин систиэмэтэ сайдыытыгар, төрөөбүт түөлбэбит историятын үйэтитиигэ анаабыт үтүө өҥөлөөх.

Кини Таатта улууһун Игидэй, Уус Алдан улууһун Лөгөй орто оскуолаларыгар барыта 44 сыл математика учууталынан айымньылаахтык уонна олус ситиһиилээхтик үлэлээбитэ. Дьоһун кылаата үрдүктүк сыаналанан, Уус Алдан улууһун Лөгөй нэһилиэгин Бочуоттаах гражданина, РФ уопсай үөрэхтээһинин Бочуоттаах үлэһитэ, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, РФ Бэрэсидьиэнэ В.В.Путин гранын кыайыылааҕа, «Учууталлар учууталлара», «Гражданскай килбиэн» бэлиэлэр хаһаайына.

СГУ математика салаатын бүтэриэҕиттэн оҕону ахсаан эйгэтигэр сыһыаран, туспа суоллаах-иистээх методист учуутал быһыытынан үөрэппит оҕолоро, научнай-практическай кэмпириэнсийэлэргэ, олимпиадаларга кыайыы-хотуу өрөгөйүн билбит үөрэнээччилэрэ, мусуой үлэтигэр сыстыбыт, быысыпкаҕа-баайыыга, хаартыскаҕа түһэриигэ уһуйуллубут ыччаттара, Лөгөй, Уус Алдан сирин-уотун, историятын чинчийбит дакылаатчыттара, ситиһиигэ арыаллаабыт эдэр кэллиэгэлэрэ, сүбэ-ама буолан тутуһан кэлбит аҕа табаарыстара эдьиийбитин наһаа истиҥник саныылларыттан, элбэҕи ылыммыт, иҥэриммит өрүттэрин бэлиэтииллэриттэн, суолта ууран махтана саныылларыттан биһиги олус долгуйабыт.

Клавдия Петровна ыарахан ыарыыттан өрүттүбэккэ, орто дойдуттан күрэммитэ бу дьыл от ыйын 14 күнүгэр биир сыла буолла. Ахтар, суохтуур күндү киһибитин дьон санаатыгар сигэнэн, бу баардыы эргитэн ааһыахха...

«Телохранителим» этэ

Мария Малышева, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, «Учууталлар учууталлара» бэлиэ хаһаайына:

--Мин 7 сааспыттан 70 диэри алтыспыт күндү киһим, кылааһынньыгым, эдьиийим… Клава миигиттэн 19 хонук улахан. 1957 с. күһүнүгэр аҕам убайым биһигини тэлиэгэлээх акка олордон, Хомустаахтан Кэптэнигэ үөрэттэрэ илдьибитэ. Манна аҕабыт эдьиийэ Дэбдэ кэргэнинээн, оскуола учуутала П.В. Оҕотоойоптуун олороллор эбит этэ. Хап-харанан чоҕулуччу көрбүт улахан кыыстарын Клаваны, биһигиттэн эрэ балыс Мотяны, Гошаны, кыракый Марусяны кытта билсиибит итинник саҕаламмыта. Ити кэмтэн ыла Клавалыын арахсыбатахпыт. Оскуолаҕа бииргэ барарбыт-кэлэрбит, биир паартаҕа олорон, оскуоланы бүтэрбиппит.

Оскуолаҕа барар суолбутугар олорор Борисовтарга сүрдээх улахан, хап-хара ыт баара. Иккис дуу, үһүс дуу кылааска биирдэ эбиэт кэннэ үҥкүүгэ репетицияҕа бардыбыт. Балетка диэн кыракый чымадааҥҥа ийэм мааны газовай былаатын укта сылдьарым. Ыппыт кэлэн миигин түҥнэри көттө. Суумкам аһыллан хаалбыт, былааппын ыт тырыта тыыппыт. Клавам харса суох хаһыытаан, далбаатаан, ыты үүрдэ, туруоран хаарбын тэбээтэ. Дэлби куттанан, салыбыраан тиийбит оҕо кыайан үҥкүүлээбэтэҕим. Сүрэҕим хайдан, оччоттон баччаҕа диэри куттанарым -- ыт. Дьэ, ити кэмтэн ыла Клава мин «телохранителим» буолбута.

Клавдия Петровна үйэтин тухары хаартыскаҕа түһэриинэн дьарыктаммыта. Айылҕа кэрэ көстүүтүн, бэлиэ түгэнин куоттарбакка үйэтитэр мөккүөрдээҕэ. Кини хаартыскаларынан үөрэппит кылаастарын эрэ буолбакка, 1976-1977 үө.дь. саҕалаан, Лөгөй оскуолатын летопиһын хаартысканан дьүһүйүөххэ сөп буолуо дии саныыбын. Эдьиийбит айылҕаҕа абылаппыт киһи этэ. Олбуорун иһигэр мастары, талахтары үүннэрэрэ, сибэкки олордоро. Кини хонуу сибэккитин арааһын хомуйан аҕалан, палисадникка уулаах истэкилээҥкэҕэ ууран кэбиһэрэ. Ол кэннэ биһиги тэлгэһэбитигэр эһиилги сайыныгар сиэмэттэн адонис диэн сэдэх сибэкки тахсан соһуппуттааҕа, онтон сылгы ньургуһуна сайын аайы тахсар үгэстэммитэ.

Хаартыскаҕа, видеоҕа үйэтитэрэ

Мария Кондратьева, СӨ доруобуйатын харыстабылын туйгуна, «Гражданскай килбиэн» бэлиэ хаһаайына:

--Оскуола үбүлүөйдэригэр таҕыстахпытына, кылаас кыргыттара Клаваҕа куруутун сылдьар этибит. Кини наһаа сэмэйэ, эппит тылыгар турар, чиэһинэй майгылааҕа. Куруутун мунаарар өттүбүтүн ыйытар буоларбыт. Кини барытын билэрэ, ыйан-кэрдэн биэрэрэ. Биһиги кылааска лиидэрбит этэ...

Клавдия бэйэтэ барыга бары көхтөөх киһи буолан, нэһилиэккэ ыытыллар тэрээһиннэргэ, уус-уран самодеятельноска инники күөҥҥэ сылдьара. Өрүү дьону көҕүлүүр, кыһамньытын ууран түмэр, тэрийсэр буолара. Биһиги кылаас оҕолоро Лөгөй оскуолатын бүтэрбиппит 50 сылын Суоттутааҕы Доҕордоһуу мусуойугар наһаа даҕаны үөрэн-көтөн туран бэлиэтээбиппит. Кыргыттар бэйэлэрэ сценарий суруйбуттара. Пионер саастарбытын санаан, маҥан булууска, хара дьууппа кэтэн, кыһыл хаалтыс баанан турардаахпыт. Ол тэрээһинигэр Клавабыт оруола улахан. Оннооҕор эрдэттэн сэрэйэн, хааччына хас да кыһыл хаалтыс аҕалбыт этэ. Аны туран, киинэҕэ уһуллан турардаахпыт. Кыргыттар, уолаттар бары сахалыы таҥас таҥнан, күөх хонуу устун хаамсыбыппыт. Онно буолбут түгэннэри барытын биһиги Клавабыт хаартыскаҕа, видеоҕа устан хас биирдиибитигэр ыыталаабыта. Бииргэ үөрэммиттэргэ барыбытыгар олохпутугар умнуллубат түгэн буолбута.

Наһаа кыһамньылаах учуутал, үөрэтэр оҕолоругар барыларыгар билиини биэрэ сатыыра, оннооҕор төлөпүөнүнэн сэлэстэххэ, үөрэнээччилэрин кэпсээн барара. Оннук киэн туттара, ситиһиилэриттэн истиҥник үөрэрэ. Кини ыал улахан оҕото буолан, кыыһыгар, бииргэ төрөөбүттэригэр, кинилэр оҕолоругар, сиэннэригэр хайдах курдук кыһалларын этэ да барбаккын.

Чиҥ билиини биэрэрэ

Анна уонна Григорий Дьячковскайдар, Лөгөй орто оскуолатын бэтэрээн учууталлара:

--Клавдия Петровна 1976 сылтан Лөгөйүн оскуолатыгар таһаарыылаахтык үлэлээн ааста. Оҕолору математика курдук уустук биридимиэккэ үөрэтии мээнэ учууталга кыайтарбат. Кини ону таптаан, ньыматын табан, эбии дьарыктаан, оҕо чиҥ билиилээх буоларыгар сыратын, сатабылын уурара

Үөрэппит оҕолоро улуус, өрөспүүбүлүкэ олимпиадаларыгар ситиһиилээхтик кыттан, призердаан, учууталларын ааттаталлар, үөрдэллэр. Ол курдук, улуус олимпиадаларыгар Петухова Муся, Колесов Володя, Алексеева Аня, Григорьева Надя, Дегтярев Петя бастыылларын кэпсиирэ. Лыткина Лена, Кривогорницына Вика, Никифорова Наташа, Егоров Эдик, Яковлева Надя миэстэлэһэллэрэ. Клавдия Петровна үөрэппит оҕолоруттан 4 оҕо кыһыл, 12 оҕото үрүҥ көмүс мэтээллэринэн бүтэрбиттэрин сэмэйдик кэпсиирэ. Дьэ, бу буолар учуутал үлэтин түмүгэ, ситиһиитэ, киэн туттуута!

Бэйэтигэр, үөрэтэр оҕолоругар ирдэбиллээхтик сыһыаннаһара. Бэйэтин билиитин үрдэтинэн, куурустарга, сэминээрдэргэ сылдьара. Хас да сыл уһатыллыбыт күннээх группаҕа иитээччинэн үлэлээбитэ. Оҕолорго көмөлөһөр баҕаттан уруоктарга сылдьара, “ол сылдьан французскай тылы үөрэппитим” диэн кэпсиирэ. Хас да оҕону чинчийэр үлэҕэ сыһыаран,  НПК-ларга, куонкурустарга кытыннарара. Бурнашева Сахаайа, Олесова Катя, Охлопков Гена, үрдүк үөрэххэ киирэн баран, НПК-ҕа кыттыбыт үлэлэрин сайыннаран, курсовой, дипломнай оҥостубуттара.

Ийэбит кэриэтэ этэ

Сахаяна Михайлова, П.И. Яковлев аатынан Амма-Наахара орто оскуолатын учуутала:

--Клавдия Петровна биһигини бэһис кылаастан ылан, оскуоланы бүтэртэрбитэ. Өссө алын сүһүөххэ сылдьар кэммитигэр үтүө сыһыаны олохтоон, математикаҕа эбии дьарыктыыр буолбута. Учууталбытын тута сөбүлээн, иккис ийэ, чугас доҕор оҥостубуппут.

Клавдия Петровна уруоктарыгар туспа ирдэбиллээх, дириҥ билиини биэрэр ураты ньымалаах буолара. Геометрия уруогар дуоска иннигэр биир-биир тахсан, теореманы дакаастыырбыт. Уу чуумпутук олорон суоттуурбут харахпытыгар бу баарга дылы. Саҥа тиэмэни өйдөөбөтөхпүтүнэ судургутутан, күннээҕи олоххо баар көстүүнэн холобурдаан, киһиэхэ тиэрдэр сатабыллааҕа. Дэлэҕэ даҕаны, ардыгар олус умсулҕаннаахтык суоттаан киирэн бардахпытына, «Клавдия оҕолоро» диэн хайгыыр буолаллара. 

Кылаас салайааччытын быһыытынан туспа, ураты көрүүлээҕэ, хас биирдиибитин кытта уопсай тылы булара. Хас бырааһынньык аайы Клавдия Петровна минньигэс кэмпиэт, сакалаат кэһиилээх кэлэрэ. Ханна эмэ баран кэллэҕинэ, бэлэхтээх буолан үөрдээччи. Учууталбыт өр буоллаҕына суохтаан барааччыбыт. Хас бэнидиэнньик аайы араас тиэмэҕэ кылаас чаастарын, мунньахтары көтүппэккэ тэрийэрэ.

Бииргэ үөрэнэр оҕолорбут чугастааҕы дэриэбинэлэртэн сылдьар буолан, сааскы похуоттарга сатыы биитэр бэлисипиэтинэн ол нэһилиэктэргэ ыалдьыттаан, көрөн-истэн, оонньоон-көрүлээн кэлэрбит. Билигин көрсө түстэхпитинэ, куруук Клавдия Петровналыын сылдьыбыт похуоттарбытын саныыбыт. Кылааһынан үксүн Орто сайылыкка, Туойаҕа сылдьааччыбыт. Өрүү хонордуу бэлэмнэнэн барарбыт, түүнү быһа сылайыахпытыгар диэри оонньуурбут. Ити сылдьан, араас сиэргэ-туомна үөрэнэрбит. Арай биирдэ эмиэ похуоттуу баран истэхпитинэ, күүстээх ардах туһэн, икки күн учууталбыт дьиэтин тэлгэһэтигэр олохсуйбут түгэннээхпит.

Настаабынньык бэрдэ

Валентина Тищенко, Лөгөй орто оскуолатыгар завуһунан үлэлээбитэ, учуутал:

--2007 с. иккис чиэппэр саҥатыгар Лөгөй орто оскуолатыгар завуһунан ыҥырыллан үлэлии кэлбит бастакы күммэр Клавдия Петровналыын билистим. Е.П.Поповалыын кэпсэтэ олордохпутуна, аргыыйдык, наҕыллык саҥаран киирбитин өйдүүбүн: «Ээ, кэллиҥ дуо? Дорообо!» -- диэн, уруккуттан билэр киһитин курдук көрсүбүтэ.

Клавдия Петровна биэс методическай холбоһук салайааччыларын түмэн, үөрэх дьылын саҕаланыыта былаан ылыннаран, чиэппэр аайы оччуоттатан, сыл бүтүүтэ үлэни хомуйан, педсэбиэккэ туттарара. Эдэр учууталга уруогар сылдьан, «Школа молодого учителя» үөрэхтэрин ыытан, учуутал айымньылаах эйгэтин арыйар үгүс сүбэлэри биэрэрэ. Мигин, саҥа эдэр салайааччыны, үлэбин былаанныырга, ол сөпкө туоларын, тиһиллэрин бэрээдэктииргэ үөрэппитэ. Уруокка сылдьыы, кэтээн көрүү – бу учуутал профессиональнай сиэркилэтэ, үүнэр-сайдар компаһа. Учуутал уруокка хайдах бэлэмнэниэхтээҕин, ыытыахтааҕын, бэйэни хайдах анаалыстаныахтааҕын Клавдия Петровна сыанабылыттан үөрэммиттим.

Кини уруоктара олус сэргэх буолааччылар. Дьарыктарыгар бары эйгэни холбоон киллэрэрэ: география – Кэптэни сирин-уотун, литература – хоһоон тутулугар тиийэ ырыттаран, история – төрөөбүт түөлбэтин историятыттан быһа тардан, төрүт култуура – ырыаһытыттан саҕалаан, олоҥхоһутугар тиийэ ахтара, уруокка туттара. Математика уустук биридимиэт, ол эрээри уустугун учуутал уустугурдан биэрэриттэн буолбакка, олоххо туһанар сыалын-соругун, кыаҕын ыйан-кэрдэн биэриитэ – бу үөрэтии үрдүк маастырстыбата.

***

Ахтыылары аахпыккыт курдук, Клавдия Петровна киһи киэнэ кэрэмэһэ, учуутал киэнэ уһулуччулааҕа этэ. Эдьиийбит туһунан өйдөбүнньүк кинигэни бэлэмнээри, кинини кытта эйгэлэспит, доҕордоспут, алтыспыт дьону кытта кэпсэтэбит, санааларын истэбит. Суруйуулары биир-биир сыныйан ааҕа олорон, бытархай түгэннэртэн таҥыллар, ситэриллэн-хоторуллан ойууланар кини олоҕун сэһэнэ ыччакка үтүө холобур, биир идэлээхтэргэ алгыс буолар кыахтааҕар өссө төгүл итэҕэйэҕин.

Бииргэ төрөөбүттэрин,

чугас аймахтарын, кэллиэгэлэрин

ааттарыттан

быраата Геннадий Охлопков,

Лөгөй орто оскуолатын 2006 с.выпускнига