Үөрэх

Тохсунньу 29 күнүгэр ыытыллыбыт пленарнай мунньахха норуот дьокутааттара Антонина Григорьева, Феодосия Габышева, Анатолий Николаев көхтөөх кыттыыны ыллылар.

Мунньах саҕаланыыттыгар Ил Дархан Айсен Николаев үөрэхтээһин дьоһун стратегическай суолталаах хайысха буоларын, үөрэхтээһин сайдыытыттан өрөспүүбүлүкэ олоҕун-дьаһаҕын хаачыстыбата уонна кэскилэ тутулуктанарын бэлиэтээтэ. Пандемия бүттэҕинэ даҕаны, тэйиччиттэн үөрэнии тохтотуллуо суоҕа, бу Аан дойдуга тарҕаммыт көрүҥ буолар, ону учуоттаан, бу ньыманы көдьүүстээхттик туһанарга, оҕолор үөрэнэргэ үөрэнэллэригэр, тэрээһиннээх буолалларыгар болҕомто ууруохха наада диэтэ. Үөрэх уонна наука министиэристибэтэ Инновация уонна сыыппаранан сайдыы министиэристибэтин итиэннэ тустаах научнай тэрилтэлэри кытары кытары бу хайысханан бииргэ үлэлииригэр сорудахтаата. Боппуруоһу хайдах быһаарартан үөрэхтээһин хаачыстыбытынан дойдуга 15 бастыҥ эрэгийиэн кэккэтигэр киирэр сорук быһаарылларын санатта.

Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Антонина Григорьева үөрэх үлэһиттэрин быйылгы сүбэ мунньахтарын тиэмэтэ Арассыыйа судаарыстыбатын чорботуллар соругун кытары алтыһар диэтэ. Ааспыт сыл төһө даҕаны уустук буоллар, өрөспүүбүлүкэ иитэр-үөрэтэр эйгэтин үлэһиттэрэ туруоруллубут сорудаҕы дьоһуннук толорбуттарын бэлиэтээтэ. Педагогтар дьиэ кэргэни кытары үлэни күүһүрдэллэрэ наадатын ыйда. Саҥардыллыбыт Конституцияҕа дьиэ кэргэҥҥэ, ийэ уонна оҕо көмүскэллээх, өйөбүллээх буолууларыгар сыһыаннаах ыстатыйалар эбиллибиттэрин, Ил Түмэҥҥэ иитии-үөрэтии уонна наука эйгэтигэр сыһыаннаах сокуоннары тупсарыыга итиэннэ салааны үбүлээһиҥҥэ, материальнай базаны бөҕөргөтүгэ туох үлэ ыытылларын туһунан кэпсээтэ.

Норуот сайдыытын биир сүрүн мэктиэтинэн төрөөбүт тылы харыстааһын буолар. Аҕыйах ахсааннаах хотугу төрүт олохтоох омуктар тыллара-өстөрө сүтэр кирбиигэ киирбитэ мэлдьэһиллибэт. Арассыыйа норуоттарын тылларын «Кыһыл кинигэтигэр» 66 омук тыла, ол иһигэр өрөспүүбүлүкэҕэ түөлбэлээн олорор төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах хотугу омуктар (эбэҥки, эбээн, юкагир, чукча уонна долган) олохтоох суолталаах официальнай тыллара баар. Хомойуох иһин, биир даҕаны оҕо саадыгар бу тылларынан иитии-үөрэтии тэриллибэтин бэлиэтээн туран, бу хайысханан научнай-методическай литератураны, тылдьыттары таһаарарга, иитээччилэри уонна учууталлары бэлэмниир ирдэнэрин эттэ.

Ил Түмэн наукаҕа, үөрэхтээһиҥҥэ, култуураҕа уонна маассабай иһитиннэрэр сириэстибэлэргэ уонна уопсастыбаннай тэрилтэлэргэ сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Феодосия Габышева өрөспүүбүлүкэҕэ үөрэхтээһин билиҥҥи туругун уонна сайдар кэскилин туһунан тыл эттэ. «Арассыыйа Федерациятыгар олохтоох салайыныыны тэрийии туһунан» сокуон барылын дьүүллэһии ыытылла турарынан, муниципалитеттарга үөрэхтээһин эйгэтин тэрилтэлэрин салайааччыларын кытары сөбүлэһии моделларын уонна ирдэбиллэрин оҥорор, методическай тиһиги тэрийиигэ көрүллэр үбү-харчыны, ресурсалары туһанар наадатын эттэ.

Үөрэтии хаачыстыбатын тупсарарга үөрэхтээһин күнүскү уонна кэтэхтэн ньымаларын дьүөрэлэһиннэрэр көдьүүстээх диэтэ. Онуоха Хаҥалас улууһун оскуолаларыгар 2019 сылтан ыытыллар экспериментальнай бырайыагы холобурдаата. Учуонайар этэллэринэн, үөрэхтээһин тэйиччиттэн киэбигэр көһөргө педагогтары үс категорияҕа араарыахха сөп эбит: бастакыта – аныгы технологияҕа тирэҕирэн, бэйэлэрэ методика оҥорор кыахтаах, уопуттаах учууталлар, иккискэ – идэни үрдэтэр наадатын өйдүүр эрээри, саҥа ньымалары ситэ баһылыы илик эдэр учууталлар, кинилэргэ көмөлөһөр наада. Үһүскэ – саҥа ньымалары баһылыы илик, идэлэрин үрдэтэргэ дьулуспат учууталлар. Манныктар элбэхтэр. Идэни үрдэтиигэ, саҥа технологияны баһылыырга итинник учууталлар интэриэстэрин көбүтэргэ наукаҕа тирэҕирбит уонна үчүгэйдик толкуйданан оҥоһуллубут систиэмэ наада, чуолаан улуустар таһымнарынан диэтэ дьокутаат.

Билиҥҥи тосту уларыыйардаах кэмнэргэ үөрэхтээһин эйгэтигэр үлэни-хамнаһы хайдах быһыылаахтык тэрийэри былаанныырга 2017 с. ылыллыбыт өрөспүүбүлүкэ социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын стратегиятын сылларынан түмүктэрин ырытан көрөр наадатын бэлиэтээтэ. Ону таһынан Рособрнадзор салайааччыта Анзор Музаев БКГЭ оннугар кэлэр өттүгэр үөрэнээччи порфтолиота туһаныллыан сөбүн эппитин эмиэ болҕомтоҕо ыларга эттэ. Түмүгэр быйыл өрөспүүбүлүкэ 100 сылынан уонна Ийэ сылынан дьиэ кэргэҥҥэ, ийэҕэ уонна оҕоҕо улахан болҕомто ууруллуохтааҕын, кэлэр 2023 сыл Арассыыйаҕа Педагог сылынан биллэриллэрин, улуу педагог К.Д. Ушинскай 200 сыла бэлиэтэнэрин, онон сибээстээн, Ил Түмэҥҥэ «Педагогическай үлэһиттэр статустарын туһунан» сокуон барыла оҥоһулла сылдьарын кэпсээтэ.

Норуот дьокутаата, М.К.Аммосов аатынан ХИФУ ректора Анатолий Николаев университет ыытар үлэтин-хамнаһын сырдатта.

Пленарнай мунньаҕы үөрэх уонна наука миниистирэ Ирина Любимова салайан ыытта, сүрүн дакылааты оҥордо.