Бэлиитикэ

Кини төһө даҕаны элбэх оҕолоох дьадаҥы дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүтүн иһин, сырдыкка, билиигэ тардыһыытын күүһүнэн Москубаҕа үрдүк үөрэҕи бүтэрэн, Саха Сиригэр саҥа былаас олохтонор дьалхааннаах кэмигэр комсомол, баартыйа тэрилтэлэрин төрүттэспитэ. Олоҕун саха интеллигенциятын, суруйааччыларын көмүскүүргэ-харыстыырга, норуот интэриэһин туруулаһарга анаабыта. Ону таһынан, олохтоох дьону бырамыысыланнаска, көмүстээх Алдаҥҥа сыһыарар үлэни бастакынан саҕалаабыта. Николай Окоемов ССРС бастакы ыҥырыылаах Үрдүкү Сэбиэтин дьокутаата, баартыйа Саха уобаластааҕы кэмитиэтин иккис сэкирэтээрэ, ССКП XVII сийиэһин дэлэгээтэ.

«КИҺИ КИҺИТЭ, НОРУОТ КИҺИТЭ»

Биир дойдулаахтара устуоруйа саһарбыт сирэйдэрин хасыһан, саха омук олоҕун сарсыҥҥытын салайсыбыт килбиэннээх көлүөнэ чаҕылхай ыччата Николай Окоемов үлэтин-хамнаһын сырдатар «Киһи киһитэ, норуот киһитэ» диэн өйдөбүнньүк кинигэ таһаардылар. Ол туһунан төрөөбүт нэһилиэгин Курбуһах баһылыга Владимир Петров билиһиннэрдэ. Николай Николаевич өрөспүүбүлүкэ социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытыгар сүҥкэн кылаатын киллэрбитэ, оччотооҕу устуоруйаҕа кэрдиис кэм бэлитиичэскэй охсуһуу муҥутуур арҕаһыгар сылдьан, дьон туһугар, норуотун туһугар үлэлээбитэ диэн курбуһахтар ахталлар.

Дойдутун дьоно киэн туттар киһилэрин үтүө аатын кэнэҕэс көлүөнэҕэ үйэтитэргэ улуус, өрөспүүбүлүкэ таһымыгар үтүмэн үлэни ыыттылар. Бороҕоҥҥо кини аатынан уулусса, Окоемовка диэн нэһилиэк, Курбуһах орто оскуолата ааттаммыта, итиэннэ пааматынньыктар туруоруллубуттара. Ону таһынан, научнай-практическай кэмпириэнсийэлэр, тематическай уруоктар, быыстапкалар тэрилиннилэр, Уус Күөлгэ үбүлүөйдээх ыһыах ыытылынна. Социальнай эбийиэктэри саҥардыыга Курбуһах нэһилиэгин Уус Күөлүгэр үс куойка миэстэлээх амбулатория тутуллан үлэҕэ киирдэ, Суһал көмө тимир көлөтө бэрилиннэ. 50 миэстэлээх таас дьиэлээх «Чуораанчык» уһуйаан тутуута түмүктэнэн эрэр.

«КЫЫМ» ХАҺЫАТ ЭРЭДЭЭКТЭРЭ

Николай Окоемов I Курбуһах нэһилиэгэр элбэх оҕолоох дьадаҥы дьиэ кэргэҥҥэ 1897 с. сэтинньи 21 күнүгэр күн сирин көрбүтэ. Төрөппүттэрэ төһө даҕаны оҕолорун үөрэттэрэр кыахтара суоҕун иһин, билиигэ тулхадыйбат тардыһыытынан, бэйэтин баҕатынан Москубаҕа тиийэ Яков Свердлов аатынан коммунистическай университеты бүтэрбитэ. Төрөөбүт дойдутугар төннөн кэлэн, «Кыым» хаһыат эрэдээктэринэн, баартыйа Обкомун аҕытаассыйаҕа уонна маассабай хампаанньаҕа сэбиэдиссэйинэн үлэтин саҕалаабыта. Ол эрэн, Сэбиэскэй былааһы утарда диэн хара балыырга түбэһэн, 1939 с. Дьокуускай хаайыытыгар сырдык тыына быстыбыта, онтон 1956 с. үтүө аатын чөлүгэр түһэрбиттэрэ. Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Александр Жирков Николай Окоемов уонна Максим Аммосов иккиэн эт саастыыларын, 125 сылларын туолбуттарын туһунан эттэ.

Сэбиэскэй былаас олохтонуоҕуттан дьылҕалара үөрэ-дьүөрэ барбытын, ону таһынан, Былатыан Ойуунускайы, Исидор Бараховы, Степан Аржаковы кытта чугастык билсэрин бэлиэтээтэ. Борохуот эрчимнээхтик эрдинэн барарыгар холоон, норуот күүрээннээх хардыытын аргыһа, норуот уола, баартыйа уола диэн өрө көтөҕүллэн, чугас доҕоругар бэйиэт Сергей Борогонскай хоһоон анаабыта. Оччолорго бары биир көлүөнэ дьоно сорохторо 1927 с. репрессияҕа түбэспиттэрэ. Николай Окоемов ити кэмҥэ Москубаҕа үөрэнэ барбыт буолан ордон хаалбыта. Саҥа былаас олохтоммут кэмигэр дойдутугар төннөн баран, Былатыан Ойуунускай, Максим Аммосов ааттарын-суолларын өрө тутан үлэлээбитэ.

САХА ДЬОНУН — БЫРАМЫЫСЫЛАННАСКА

«Олохтоох дьону бырамыысыланнаска сыһыарар үлэбитин аан бастаан Николай Окоемов тэрийэн ыыппыта. Кини туруорсуутунан, сахалар бастакы бөлөхтөрө көмүстээх Алдаҥҥа үлэлии барбыттара. Аны национальнай интеллигенцияны туруулаһан туран харыстаспыта-көмүскэспитэ. Баартыыйынай салайааччылартан саамай истиҥ-сылаас ахтыылары суруйааччылар Сэргэй Баһылайап, Амма Аччыгыйа, Күннүк Уурастыырап, Суорун Омоллоон киниэхэ анаабыттара. Ол кэмҥэ баартыыйынай үлэһит айар куттаах киһиэхэ кутталлаах буола сылдьыбыта.

Тутул кыһылыттан-үрүҥүттэн тутулуга суох, бэйэлэрин норуоттарын туһугар турууласпыт дьон хаһан баҕарар сыаналаналлар, ааттара ааттанар, кэнэҕэс ыччакка умнуллуо суоҕа», — диэн эттэ Александр Жирков. Уус Алдан улууһун социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытыгар кылаатын иһин Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччыта Махтал суругу Курбуһах нэһилиэгин дьаһалтатын сүрүннүүр үлэһитигэр Татьяна Ермолаеваҕа, Курбуһах орто оскуолатын устуоруйа уонна география учууталыгар Геннадий Пестряковка туттарда.

ОЙУУНУСКАЙДЫЫН БИИРГЭ ДУОБАТТЫЫР ЭТИЛЭР

СӨ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы, Николай Окоемов 125 сыллаах үбүлүөйдээх тэрээһинин өрөспүүбүлүкэтээҕи хамыыһыйатын бэрэссэдээтэлэ Сергей Местников биир дойдулааҕын туһунан бэрт истиҥ-иһирэх тыллары эттэ. Николай Окоемов хайдах да кыайан үөрэттэрэр кыаҕа суох дьадаҥы ыалга төрөөн баран сырдыкка, үөрэххэ тардыһыытынан, күүстээх санаатынан улуустааҕы алын сүһүөх оскуоланы бүтэрбитэ. Салгыы нэһилиэгин дьоно кини билиигэ тардыһыытын өйөөн, куоракка үөрэттэрэ ыыппыттара.

 «Аҥаардас баҕа санаа күүһүнэн, Москубаҕа үрдүк үөрэҕи баһылаабыта, дойдуну салайар кыахтаах салайааччы буолан тахсыбыта. Олоҕун бартыыйынай, дьону иитэр-үөрэтэр үлэҕэ анаабыта. Бииргэ үлэлээбит дьоно Күннүк Уурастыырап, Амма Аччыгыйа кини туһунан сылаастык ахталлара. Былатыан Ойуунускайдыын эмиэ бииргэ олорон дуобаттаан, саахыматтаан санаа атастаһара, инники саха саргытын дьүүллэһэрэ. Оччолорго саҥа төрүттэммит аптаныамыйаҕа сүрдээх элбэх соруктар-дьаһаллар турбуттара, онно кини туруулаһан үлэлээбитэ.

Ол эрээри кини дьылҕата ыарахан, сымыйа балыырга түбэһэн, 1939 с. олунньутугар түрмэҕэ хаайыллыбыта. Кинини хас эмэ ый тухары араастаан эрэйдээн, ыган-түүрэн, сымыйаны кырдьык оҥотторо сатаабыттара. Кини ону төһө да кырбана сытан билиммэтэҕэ, доҕотторун уган биэрбэтэҕэ», — диэн кэпсээтэ Сергей Местников. Николай Окоемов өлбөөдүйбэт сырдык аатын үйэтитиигэ анаммыт тэрээһиннэри түмүктүүр мунньахха төрөөбүт улууһун бастыҥ үлэлээх дьонугар-сэргэтигэр махтал сурук туттардылар.

Сергей Местников «Саха АССР төрүттэммитэ 100 сыла» диэн үбүлүөйдээх бэлиэнэн Курбуһах нэһилиэгин үлэ уонна сопхуос бэтэрээнин Гаврил Васильевы, ОДьКХ Уус Алданнааҕы филиалын Курбуһахтааҕы учаастагын начаалынньыгын Семен Протопоповы наҕараадалаата. Үбүлүөйдээх тэрээһиннэри ыытарга кылааттарын иһин махтал суруктары СӨ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Николай Окоемов аатынан оскуола кэлэктиибигэр, бибилэтиэкэ ситимин Уус Алданнааҕы киинигэр уонна «ОФСЕТ» рекламнай-сырдатар тэрилтэҕэ туттарда.

НОРУОТУН ТУҺУГАР

Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Виктор Губарев төрөөбүт дойдутун, норуотун устуоруйатын, үлэлээн-хамсаан ааспыт көлүөнэ уопутун билбэт киһи инники сайдыыны кыайан уһансыбатын чорботон эттэ. Николай Окоемов 125 сааһын бэлиэтииргэ, кини сырдык аатын үйэтитиигэ биир дойдулаахтара, уус алданнар үгүс-үтүмэн үлэни ыыппыттарын, бүтүн өрөспүүбүлүкэ дьонун түмэ тардыбыттарын бэлиэтээтэ. Уус Алдан улууһун аҕа баһылыга Алексей Федотов норуот туһугар оҥоһуллубут үлэ дьон өйүгэр-санаатыгар хайаан да хааларын, итиэннэ Николай Окоемов төрөөбүт нэһилиэгэр, Курбуһахха олох-дьаһах сэргэхсийэн, үгүс үлэ барбытын билиһиннэрдэ. Ол курдук, социальнай эбийиэктэри тутуу саҕаланна, инникитин ититии, суол-иис боппуруоһун быһаарарга, улахан сынньалаҥ киинин тутууга бастакы олук уурулунна. Николай Окоемов аатын үйэтитиигэ сыралаах үлэлэрин иһин Уус Алдан улууһун аҕа баһылыгын Махтал суругун Алексей Федотов СӨ Национальнай архыыбын уонна «Саха» НКИХ кэлэктииптэригэр туттарда. Саха Сиригэр Сэбиэскэй былаас саҥа олохтонор кэмигэр сахатын норуотун туһугар үлэлээн-хамсаан ааспыт бөдөҥ бэлитиичэскэй, уопсастыбаннай диэйэтэл Николай Окоемов олорбут олоҕо кэнэҕэс ыччат кэпсээнэ буолан үйэлэри уҥуордаан, салҕана туруо.