Тыа хаһаайыстыбата

2021 сыл тохсунньутугар «Мүрү-Ас» ТХПК дириэктэринэн Владимир Викторович Колесов анаммыта. В л а д и м и р Ко л е с о в туһунан кылгастык этэр буоллахха, кини Уус Алдантан төрүттээх, эрдэ 18 сыл устата Ньурба улууһугар тыа хаһаайыстыбатын эйгэтигэр үлэлээбит, кэпэрэтииби тэрийсибит, салайсыбыт уопуттаах киһи. Тэрилтэ салайааччыта этэринэн, уопсайа 22 үлэһиттээх. Сайыҥҥы кэмҥэ бөһүөлэктэргэ баар собуоттары, пууннары үлэлэттэхтэринэ, 40-тан тахса үлэһиттэнэллэр.

Былаан туолан эрэр

Владимир Колесов этэринэн, быйылгы былааҥҥа 1951 туонна үүтү тутуохтаахтарыттан, үлэлэһэр хаһаайыстыбалара 11 ый туругунан номнуо 1925 туоннаны туттарбыттар.

– Өтөрүнэн буолбатах кураан сайын ааста. Ол гынан баран, тыа хаһаайыстыбатын кэтээн көрөрбүнэн, быйыл хаһааҥҥытааҕар да элбэх үүтү ыатылар дии санаатым. Ону тэҥэ күһүн кэнчээри от баара тута биллибитэ, үүт кээмэйэ эбиллэн киирэн барбыта, – диэн кэпсэтээччим бэлиэтиир.

«Мүрү-Ас» үүтү тутууга ТПХК бэйэтин сыаҕын таһынан сайыҥҥы кэмҥэ Тандаҕа, Тиит-Арыыга, Окоемовкаҕа, Уус-Күөлгэ, Өнөргө, Баатаҕайга собуоттары үлэлэппит, итиэннэ Майаҕаска, Сыырдаахха, Бэйдиҥэҕэ үүт тутар пууннардаах. Маны таһынан тэрилтэ Арассыыйа Үлэҕэ Дьоруойа Михаил Готовцев (Танда) уонна Анатолий Бурнашев (Кэптэни) хаһаайыстыбаларын кытта ыкса үлэлэһэр.

Билиҥҥи туругунан туттарыллыбыт үүт харчыта барыта (11 ый толору) төлөнөн турар. Бииртэн үөрбүтүм диэн, ТХПК чааһынай уонна бааһынай хаһаайыстыба диэн араарбакка, баҕалаахтартан барыларыттан үүтү тута олорор эбит. Ону тэрилтэ салайааччыта маннык быһаарар:

– Быйыл кэтэхтэргэ ыанар ынахтарын төбөтүгэр 35 000 солкуобайы төлөөн баран, үүт кинилэртэн тутуллубат диэн арааран кэбиспиттэрэ. «Биһиги оннук хаһаайыстыбалартан лиитэрэтин 15-тии солкуобайга тутабыт», - диэн кэпсэппиппит. Ол кэпсэтии быһыытынан, баҕалаах дьонтон 16 туоннаттан тахса үүтү туттубут. Олор төлөбүрдэрин ким харчынан, ким бородууксуйанан ылар. Ол гынан баран, кэтэх хаһаайыстыбалар «төбө харчытыгар» көспүттэрэ тута көһүннэ. Былырыын тэрилтэ 2300-тэн тахса туонна үүтү туппут эбит буоллаҕына, быйыл 1951 т, онон кээмэй кыччаата. Эһиил тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ былааммытын 2100 туонна оҥороро буоллар диэн баҕа санаалаахпын.

Дьон дуоһуйар буолбут

Владимир Колесовтыын кэпсэтиибэр биир этиитин олус сэргии иһиттим.

– Үүт туттарааччыларга көмө харчы 15 солкуобайынан үрдээбитэ лаппа билиннэ. Этэргэ дылы, дьон ынах эмиийин биисинэс курдук көрөр буолан эрэр. Ол курдук, кыра да, улахан да хаһаайыстыбалаахтар: «Биһиги үүт туттарар буоламмыт, ол төлөбүрэ үрдээн, бэйэбит ханна да кирэдьииккэ, иэскэ киирбэккэ, оппутун атыылаһар, тиэхиньикэбитин оҥостор эбэтэр саҥардар буоллубут», – диэн үөрэн кэпсииллэр. Онон дьон үүт туттарарыттан дуоһуйар буолла.

Сорох чааһынайдар үүттэрин суотугар сүөһүлэригэр эбии аһылык ылаллар эбит. Ити сыалга Владимир Колесов 56 туонна комбикорм аҕалтарбыт. Итиэннэ улахан хаһаайыстыбалаах Анатолий Бурнашев сайын окко киирэригэр үүтүн суотугар 2 охсор ылан биэрэллэрин көрдөспүтүн толорбуттар. Онон Владимир Викторович үүт туттарар дьон интэриэһин учуоттуура хайҕаллаах.

Бородууксуйулара баһаам

Күн бүгүн «Мүрү-Ас» ТХПК үрүҥ ас 12 көрүҥүн оҥорон таһаарар: үүт, кыра уонна үрдүк сыалаах холбуйуу сүөгэй (сливки), арыы уонна йогурт 3 арааһа, сыр («Полутвердый», «Голландский», «Мюрюнский»), иэдьэгэй, кэпиир, суорат, сайыҥҥы кэмҥэ быырпах, итиэннэ соторунан йодтаах үүт атыыга баар буолуо. Кыһыҥҥы кэмҥэ тымныйбытынан ситимнээн, чохоон оҥорон саҕалыахтаахтар. Маны тэҥэ 0,5-тээх иһиттэн саҕалаан, 19 лиитэрэлээххэ тиийэ нэһилиэнньэни ыраас уунан хааччыйаллар. Бу бородууксуйаларын Аллараа Бэстээххэ, Бороҕоҥҥо, Дьокуускайга батараллар.

Дьокуускайга тэрилтэ «Туйма» диэн (Суотту) ТХПК-ны кытта кыттыһан, үрүҥ астарын Бааһынай ырыынагар, итиэннэ Киров аатынан уулусса 12/1»в» дьиэтигэр атыылыыллар. Ону тэҥэ 43 маҕаһыыны кытта үлэлэһэр. Быйыл бэс ыйыгар 34 маҕаһыыны кытта үлэлии олорбут буоллахтарына, билигин атыылыыр 45 туочукалаахтар. Мин санаабар, бу үчүгэй көрдөрүү. Оттон Аллараа Бэстээххэ «Мүрү-Ас» ТХПК бородууксуйатын 4 маҕаһыыҥҥа тиксэрэр.

Түмсүүлээх кэлэктиип үлэтэ хоротуулаах

– Тэрилтэ үбүнэн 8 да 13-тээх гараас туттубут. Барыта бэйэбит дьоммут үлэлээтилэр. Инньэ гынан, тутууга мөлүйүөнүнэн солкуобайы бараабакка, 100-нэн тыһыынчаны эрэ ороскуоттаатыбыт. Маннык дьаһаныы кэлэктиип күүстээҕин уонна түмсүүлээҕин көрдөрөр. Субу курдук биир санаанан эһиил саас урут тэрилтэ эт оҥорор эрдэҕинэ үлэлээбит сыаҕын көтүрүөхпүт уонна эмиэ бэйэбит кыахпытынан каркаас матырыйаалынан саҥаны оҥостуохпут, – диэн үлэһиттэригэр эрэнэрин салайааччы биллэрэр.

Оччотугар тэрилтэ эһиилгиттэн эт тутан барыа, полуфабрикаттары оҥорон саҕалыа. Владимир Колесов сыах тутулуннаҕына, оскуолалары, оҕо биэбэйиктэрин кытта үлэлэһэр баҕалааҕын биллэрдэ. Ону ситиһэр инниттэн улуус дьаһалтатын таһымыгар кэпсэтиини тэрилтэни салайыаҕыттан ыытар. Бу баҕа санаата олоххо киирдэҕинэ, оҕолор алтаай дуу, бүрээт дуу этин буолбакка, олохтоох бааһынайдар туттарбыт эттэрин сиэхтэрэ.

Үлэһиттэргэ усулуобуйаны тэрийии

Саҥа салайааччы урукку тэрилтэттэн хаалбыт иэһи 2022 сыл бастакы кыбаартала бүтүөр диэри барытын сабар былааннаах. Оттон салгыы тэрилтэ эргинэр дохуотун элбэтэн, үлэһиттэрин хамнастарын үрдэтэр санаалааҕын эттэ. Билиҥҥи туругунан орто хамнас 30-тан тахса тыһыынча солкуобай эбит.

– Бастаан үлэлии киирэрбэр тэрилтэ кыра хамнастаах салааларын көрөн, үөрэтэн, кыратык ставкаларын үрдэппитим. Дьону онон көҕүлүүгүн буоллаҕа дии. Ону таһынан 80-120 тыһыынча туоннаҕа тиийэ үүт туттарар хаһаайыстыбаларбытыттан быһаччы сүөһү атыылаһабыт. Ону идэһэлээн, үлэһиттэрбитигэр чэпчэки сыанаҕа атыылыыбыт. Салалтабытыгар киилэтин 350 солк., сыахха үлэлээччилэргэ 300 солк. биэрэбит. Уу харчытыгар буолбакка, хамнастарын суотугар аахсабыт. Билигин аны убаһа ылан атыылаары сылдьабыт, – диэн Владимир Колесов үлэһиттэригэр болҕомто уурарын кэпсиир.

Маны таһынан кэмигэр уоппуска харчыта, итиэннэ 2 сылга биирдэ Арассыыйа иһигэр сынньаналларыгар айан төлөбүрэ төлөнөрүн иһитиннэрдэ. Быйыл сайын 2 киһи бырайыаһын төлөттөрбүт. Үлэ дуогабарыгар ити пууну киллэртэрбит.

Граннарга кыттыы

«Мүрү-Ас» ТХПК матырыйаалынай-тиэхиньиичэскэй базатын хаҥатаары, 2020 сылга министиэристибэ граныгар кыттыбыт. Куонкуруһу ааһаннар, үүт таһар 2 массыына, тоҥорор халадьыылынньык ылбыттар эбит.

– Грант отчуоттаммытын кэннэ, биир эбэтэр балтараа сылынан биирдэ хаттаан кыттыахха сөп. Онон аны саас кирсэн көрөрбүт саарбахтардаах буолла. Ити боппуруоһу өссө чопчулаһыахпыт. Улахан сыахпыт оборудованиеларын саҥардыахпытын наада. Сайыҥҥы кэмҥэ бородууксуйаны тарҕатарга рефрижератордаах анал тиэхиньикэ наада, онон 2022 сылга граҥҥа дуу, туох эмэ бырагыраамаҕа анньыһыахпыт. Оннук тиэхиньикэбит суох буолан, үүппүтүн куоракка тириэрдиигэ ыарахаттары көрүстүбүт. Түүн сөрүүҥҥэ эрэ тиэйэн ыытарбыт. Сороҕор куоракка тиийэн, атыыга барыар диэри аһыйан хаалааччы. Онон харайыы өттүгэр күүскэ үлэлэһээри сылдьабын.

Ити курдук, Владимир Колесов кэлэктиибин кытта биир сыаллаах үлэтин бар дьонун иннитигэр отчуоттаата. Бэйэм саҥа салайааччы баһаам үлэни ыыппытын, инникитин элбэх уонна кэскиллээх былааннардааҕын, тыа хаһаайыстыбатыгар үлэлии үөрүйэҕин, барытыгар быһаарсарын хайгыы санаатым.