Байыаннай кэм сокуонунан буруйданыы уонна дьүүллэнии. Хаҕыс кэм хабыр сокуоннардааҕа. Оннук буолуохтааҕа да эбитэ буолуо. Сэриилэһэр боруоҥҥа «Хардыыны да кэннинэн чугуйубат туһунан» анал бирикээс тахсыбыта. Тыылга үлэҕэ хойутааһын, бааһынаҕа тохтубут бурдугу бэйэ туһатыгар ичигэстээһин иһин сууттанан, буруйу сүгүөххэ сөптөөҕө.
Дойду өлөр эбэтэр тиллэр боппуруоһа ыйанан турдаҕына, сокуон кытаанаҕар сигэнэр, ытыыр-соҥуур улахан ылыннарыыта суох буолуоҕа. Маннык уратылаах быһыыга-майгыга, бука, этиллэн эрдэҕэ: сокуон хабыр эрээри, кырдьыктаах дьүүллээх диэн. Баар, буола турар быһыы-майгы киһи кырдьыгын үрдүнэн турар буолан тахсар.
Сэрии сылларыгар Саха сиригэр 70 тыһ. кэриҥэ киһи сууттаммыта диэн буолар. Баҕар, мантан аҕыйах, баҕар өссө элбэх киһи сууттаммыт буолуон сөп. Арай биир суолу мунаарбакка этиэххэ сөп: атын быһыыга-майгыга эбитэ буоллар, байыаннай кэм суутун-сокуонун миэлиҥсэтигэр мэһиллиини ылыммат уонна билиммэт буоллахха, буруйдааһын 90 бырыһыана – олус хабыр суут көстүүтүнэн билиниллиэх этэ.
Милииссийэ Сунтаар оройуонунааҕы отделын учаастактааҕы боломуочунайа сержант Сеялов Чакыр нэһилиэгин олохтооҕо В.И.Ивановы доппуруостаабыт боротокуола
1941 с. Атырдьах ыйын 17 к.
Чакыр нассоветын дьиэтигэр Сунтаар районун НКВД участковай уполномоченнайа милиция сержана Сеялов бу күн ыйыттым Сунтаар районун Чакыр наслегын киһитэ Иванов Василий Иванович, 65 саастаах, колхоһа, партията, союһа суох, урут суутунан буруйдамматах, армияҕа сылдьыбатах, кэргэннээх, Чакыр наслегар олорор, омуга саха.
Дело туһунан көрдөрүүтэ:
Вопрос: Тоҕо колхоз бурдугун үүнэн турдаҕына уонна быһыллыбытын иннинэ уоран сиэтиҥ?
Ответ: «Ынах Маара» диэн сиртэн от мунньа сылдьан оҕолорунан ичигэстэтэн 4 киилэни аҕалан испитим, хааһылаан сиэм диэн, ону тутан ылбыттара. Аһылыга суох буолан хааһылаан сиэм диэн уонна уоран бурдугу тоноото диэн этиилэрэ сымыйалара. Габышев диэн сымыйалаан эппитин кирдиктэнэн колхоз правленията дьыала тэринэр. Мин ылбатаҕым, соруйан миигин 6 кэргэни хоргутан өлөрөөрү гынара буолуо. Колхозтан көҥүлэ суох бурдугу ичигэстээн сиэбиппэр бэйэбин буруйдааҕынан билинэбин. Бурдугу уоран тоноото диэн этиини буруйдааҕынан ааҕыммаппын. Мин урут колхоз тохтубут бурдугун сиир этим. онон охсон ичигэстээн сиэбитим.
Маны аахтаран иһиттим, мин эппитим киирбит: Иванов (неграмотный).
Ыйыттым: участковай уполномоченнай Сеялов.
СӨ НА. 755.П. 2. Уоп.1082. Дь. 8.Л.
БСК(б)П Чурапчытааҕы райкомун бүрүөтүн «1941 сылга оҕо ыалдьыытын кытта охсуһууга сэрэтэр дьаһаллар тустарынан» уурааҕа
1941 с. Сэтинньи 15 к.
Оройуоннааҕы доруобуйа харыстабылын сэбиэдиссэйэ Т.Большева дакылаатын истэн баран, БСК(б)П Чурапчытааҕы райкомун бүрүөтэ аҕалыллыбыт дааннайдар оройуоҥҥа оҕо өлүүтэ олус үрдүгүн бэлиэтиир. Ол курдук, оройуоҥҥа 1941 сыл тохсунньу 1 күнүттэн 1941 сыл алтынньытыгар диэри 564 оҕо төрөөбүт, мантан 505 оҕо өлбүт, ол эбэтэр өлүү 89%-ҥа тэҥнэспит. 1 сааһыгар диэри саастаах 170 оҕо өлбүт (31%).
Бу сыл 10 ыйыгар Белолюбскай нэһилиэгэр 16 оҕо төрөөбүтүттэн 15-һэ өлбүт. Чакыр нэһилиэгэр 18 оҕо төрөөбүтүттэн 15-һэ өлбүт. Хоптоҕо нэһилиэгэр 18 оҕо төрөөбүтүттэн 7-тэ өлбүт.
1940 сылы кытта тэҥнээтэххэ, 1941 сылга улахан дьон өлүүтэ 26 %, оҕо – 6 % улааппыт. Оройуоннааҕы доруобуйа харыстабылын сэбиэдиссэйдэрэ Петров уонна Давыдов үлэни-хамнаһы быстар мөлтөхтүк тэрийиилэрин түмүгэр, оройуоннааҕы балыыһа медпууннарын үлэһиттэрэ нэһилиэнньэни чэбдигирдиигэ профилактическай дьаһаллары быстар мөлтөхтүк ыыппыттара, амбулаторнай көрүүнэн эрэ уолдьаспыттара. Ол түмүгэр оҕолор ортолоругар сыстыганнаах ыарыылар күүскэ тарҕаммыттара.
Райком уонна райсовет оройуоннааҕы доруобуйа харыстабылын үлэтинэн кэмигэр интэриэһиргээбэтэхтэрэ, хонтуруолга туппатахтара бэлиэтэниэхтээх. Оҕо ыалдьыытын уонна өлүүтүн намтатар, мэдиссиинэнэн хааччыйыыны тупсарар инниттэн, БСК(б)П райкомун бүрүөтэ уураахтыыр:
1.Оройуоннааҕы доруобуйа харыстабылын сэбиэдиссэйэ т. Мироновы 1 саастарыгар диэри саастаах оҕолору ый аайы үүт бородуукталарынан хааччыйалларыгар 1941 сыл сэтинньи 21 күнүгэр диэри холкуостарга ыйыы биэрэригэр эбээһинэстииргэ.
2.Райпотребсойуус бэрэссэдээтэлэ т. Петровка 1941 сыл сэтинньи 25 күнүгэр диэри сельпо бары туочукаларыгар бурдук, саахар уонна куруппа пуондалардаах ийэ уонна оҕо долбуурдарын тэрийэригэр. Мэдиссиинэ үлэһиттэрин ыспараапкаларынан күүһүрдүллүбүт аһатыыга наадыйар оҕолорго биэрэргэ.
3. Дизентериянан, токсическай диспепсиянан, дифтериянан, скарлатинанан, хуор уонна кириип ыарахан көрүҥнэринэн ыалдьыбыт оҕолору 100% госпитализациянан хабарга.
4.Бары медпууннар, быраастардааҕы учаастактар сэбиэдиссэйдэрин оҕолору уонна ийэлэри нэдиэлэҕэ 2 чаас консультациялааһынан хабалларыгар эбээһинэстииргэ.
5. Мэдиссиинэ бары учреждениеларыгар аһаах доруобуйалаах, болдьоҕун иннинэ төрөөбүт, чаастатык ыалдьар, мөлтөх саньытаарынай усулуобуйаҕа тутуллар оҕолору систиэмэлээх патронажтааһынан хааччыйарга.
6. Оройуоннааҕы ситэриилээх кэмитиэккэ 1941 сыл сэтинньи 25 күнүгэр диэри оройуон эпидемияны утары охсуһар былаанын бигэргэтэригэр сорудахтыырга.
7.Эпидемиолог сытыы инфекциянан ыалдьыы хас биирдии түбэлтэтин бэрэбиэркэлииригэр, туохтан төрүөттэммит биричиинэтин уонна госпитализацияламматах түбэлтэтин буларыгар, булгуччу аахта оҥорон, куоппуйатын оройуоннааҕы доруобуйа харыстабылыгар ыытан иһэригэр.
8. Оройуон ситэриилээх кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ хас кыбаартал аайы быраастааҕы учаастак сэбиэдиссэйин оҕо ыалдьыытын уонна өлүүтүн утары охсуһууга үлэ хаамыытын туһунан отчуотун истэригэр этии оҥорорго.
9. Оройуоннааҕы аптека 1942 сыл бастакы кыбаарталыттан саҕалаан битэмииннээх препараттары, эми уонна оҕону көрүүгэ-истиигэ аналлаах бары наадалааҕы аҕаларыгар эбээһинэстииргэ.
10. Оройуоннааҕы доруобуйа харыстабылын сэбиэдиссэйэ Большеваҕа 1942 сыл тохсунньу 1 күнүгэр диэри куурус нөҥүө 20 саньытаарынай боломуочуйалаахтары бэлэмнииригэр сорудахтыырга.
СӨ НА. 34 – П. 6.Уоп. 121. Дь. 119.Л.
Чурапчы оройуонун «Коммунизм кыһата» холкуос бэрэссэдээтэлэ биэс тулаайаҕы оҕо дьиэтигэр олохтуур туһунан көрдөһүү сайабылыанньата
1942 с. Олунньу 27 к.
Биһиги колхозтан детдомҥа 5 төгүрүк тулаайах оҕолору ыыппыппыт, ону детдом солбуйар заведующайа т. Сабылыскай туппатах. Барыта 60 оҕо баар үһү. Бу оҕолор онно детдом таһыгар ыалга таах хаалбыттар. Олус ыран хаалан, кинилэри тиэппит киһи 26/II түүн кэллэ. 27/II бу биир киһини ыыттым. Оҕолор онно тутуллалларын туһунан кыһанаргар көрдөһөбүн. Өскөтө аккаастаабыттарын курдук аккаастыы турар буоллахтарына, бу киһи баран аҕалар гына тэрийдим.
Бу оҕолору врач көрөн толору справка биэрбит доруобайдарын туһунан уонна бары докуменнарын илдьэ хаалбыттар. Оҕолор бэйэлэрэ маннык оҕолор:
Макаров Николай Прокопьевич – үөрэҕэ суох.
Макаров Михаил Прокопьевич – 3 кылаас үөрэхтээх.
Макарова Татьяна Прокопьевна – үөрэҕэ суох.
Макарова Мария Николаевна – 1 кылаас үөрэнээччитэ
Макаров Василий Николаевич – 1 кылаас үөрэнээччитэ.
Бу икки эрэ хаһаайыстыбаттан, төрүт хаалбыт төгүрүк тулаайах оҕолор. Көрөр-харайар аймах-хаан олохтуох да суох буолбут оҕолоро.
Киэҥник кэпсэтэн кыһамньыгын уураргар эрэнэбин уонна көрдөһөбүн.
Колхоз правлениетын председээтэлэ Е.Л.Аммосов
СӨ НА. 34 – П. 8.Уоп. 100. Дь. 9.Л.
САССР НХС «Сунтаар оройуонун нэһилиэнньэтин балаһыанньатын туһунан» уурааҕа
1943 с. Ахсынньы 11 күнэ
Чып кистэлэҥнээх
САССР Совнаркома Сунтаар оройуонун холкуостарыгар кэккэ сылларга курааннаан от уонна бурдук үүммэккэ, холкуостаахтар матырыйаалынай балаһыанньалара быста мөлтөөбүтүн уонна ол түмүгэр ыарыы өрө турбутун, өлүү-сүтүү үксээбитин бэлиэтиир.
Нэһилиэнньэ ыалдьыытын уонна өлүүтүн туоратар инниттэн, дьон ыарахан матырыйаалынай балаһыанньатын тупсарар сыалынан, САССР Совнаркома уураахтыыр:
1.Туорааһын быһыытынан, 1944 сыл балаҕан ыйын 1 күнүттэн Сунтаар оройуонун холкуостаахтарын 7800 киһини нуормалаах хааччыйыыга ыларга.
САССР Эргиэнин норуодунай хамыссарыйаатыгар (т. Диманштейҥа) бачча ахсааннаах холкуостаахтары 1944 сыл балаҕан ыйын 1 күнүттэн хааччыллар контингеҥҥа киллэрэригэр этии оҥорорго.
2. Саха сиринээҕи «Холбос» тэрийэр бүрүөтүн бэрэссэдээтэлэ т. Орлов Ньурба оройуонуттан 350 туонна ас-үөл бурдугун биэрэригэр эбээһинэстииргэ.
САССР Совнаркомун бэрэссэдээтэлин солбуйааччы С.З.Борисов
САССР Совнаркомун дьыалаларын управляющайа И.Горскай
СӨ НА. 50.П. 1. Уоп. 1792. Дь. 33.Л.
-
Информация о материале
-
Прокопий Иванов
Прокопий Иванов
-
-
1000
Байыаннай кэм сокуонунан буруйданыы уонна дьүүллэнии. Хаҕыс кэм хабыр сокуоннардааҕа. Оннук буолуохтааҕа да эбитэ буолуо. Сэриилэһэр боруоҥҥа «Хардыыны да кэннинэн чугуйубат туһунан» анал бирикээс тахсыбыта. Тыылга үлэҕэ хойутааһын, бааһынаҕа тохтубут бурдугу бэйэ туһатыгар ичигэстээһин иһин сууттанан, буруйу сүгүөххэ сөптөөҕө.
Дойду өлөр эбэтэр тиллэр боппуруоһа ыйанан турдаҕына, сокуон кытаанаҕар сигэнэр, ытыыр-соҥуур улахан ылыннарыыта суох буолуоҕа. Маннык уратылаах быһыыга-майгыга, бука, этиллэн эрдэҕэ: сокуон хабыр эрээри, кырдьыктаах дьүүллээх диэн. Баар, буола турар быһыы-майгы киһи кырдьыгын үрдүнэн турар буолан тахсар.
Сэрии сылларыгар Саха сиригэр 70 тыһ. кэриҥэ киһи сууттаммыта диэн буолар. Баҕар, мантан аҕыйах, баҕар өссө элбэх киһи сууттаммыт буолуон сөп. Арай биир суолу мунаарбакка этиэххэ сөп: атын быһыыга-майгыга эбитэ буоллар, байыаннай кэм суутун-сокуонун миэлиҥсэтигэр мэһиллиини ылыммат уонна билиммэт буоллахха, буруйдааһын 90 бырыһыана – олус хабыр суут көстүүтүнэн билиниллиэх этэ.
Милииссийэ Сунтаар оройуонунааҕы отделын учаастактааҕы боломуочунайа сержант Сеялов Чакыр нэһилиэгин олохтооҕо В.И.Ивановы доппуруостаабыт боротокуола
1941 с. Атырдьах ыйын 17 к.
Чакыр нассоветын дьиэтигэр Сунтаар районун НКВД участковай уполномоченнайа милиция сержана Сеялов бу күн ыйыттым Сунтаар районун Чакыр наслегын киһитэ Иванов Василий Иванович, 65 саастаах, колхоһа, партията, союһа суох, урут суутунан буруйдамматах, армияҕа сылдьыбатах, кэргэннээх, Чакыр наслегар олорор, омуга саха.
Дело туһунан көрдөрүүтэ:
Вопрос: Тоҕо колхоз бурдугун үүнэн турдаҕына уонна быһыллыбытын иннинэ уоран сиэтиҥ?
Ответ: «Ынах Маара» диэн сиртэн от мунньа сылдьан оҕолорунан ичигэстэтэн 4 киилэни аҕалан испитим, хааһылаан сиэм диэн, ону тутан ылбыттара. Аһылыга суох буолан хааһылаан сиэм диэн уонна уоран бурдугу тоноото диэн этиилэрэ сымыйалара. Габышев диэн сымыйалаан эппитин кирдиктэнэн колхоз правленията дьыала тэринэр. Мин ылбатаҕым, соруйан миигин 6 кэргэни хоргутан өлөрөөрү гынара буолуо. Колхозтан көҥүлэ суох бурдугу ичигэстээн сиэбиппэр бэйэбин буруйдааҕынан билинэбин. Бурдугу уоран тоноото диэн этиини буруйдааҕынан ааҕыммаппын. Мин урут колхоз тохтубут бурдугун сиир этим. онон охсон ичигэстээн сиэбитим.
Маны аахтаран иһиттим, мин эппитим киирбит: Иванов (неграмотный).
Ыйыттым: участковай уполномоченнай Сеялов.
СӨ НА. 755.П. 2. Уоп.1082. Дь. 8.Л.
БСК(б)П Чурапчытааҕы райкомун бүрүөтүн «1941 сылга оҕо ыалдьыытын кытта охсуһууга сэрэтэр дьаһаллар тустарынан» уурааҕа
1941 с. Сэтинньи 15 к.
Оройуоннааҕы доруобуйа харыстабылын сэбиэдиссэйэ Т.Большева дакылаатын истэн баран, БСК(б)П Чурапчытааҕы райкомун бүрүөтэ аҕалыллыбыт дааннайдар оройуоҥҥа оҕо өлүүтэ олус үрдүгүн бэлиэтиир. Ол курдук, оройуоҥҥа 1941 сыл тохсунньу 1 күнүттэн 1941 сыл алтынньытыгар диэри 564 оҕо төрөөбүт, мантан 505 оҕо өлбүт, ол эбэтэр өлүү 89%-ҥа тэҥнэспит. 1 сааһыгар диэри саастаах 170 оҕо өлбүт (31%).
Бу сыл 10 ыйыгар Белолюбскай нэһилиэгэр 16 оҕо төрөөбүтүттэн 15-һэ өлбүт. Чакыр нэһилиэгэр 18 оҕо төрөөбүтүттэн 15-һэ өлбүт. Хоптоҕо нэһилиэгэр 18 оҕо төрөөбүтүттэн 7-тэ өлбүт.
1940 сылы кытта тэҥнээтэххэ, 1941 сылга улахан дьон өлүүтэ 26 %, оҕо – 6 % улааппыт. Оройуоннааҕы доруобуйа харыстабылын сэбиэдиссэйдэрэ Петров уонна Давыдов үлэни-хамнаһы быстар мөлтөхтүк тэрийиилэрин түмүгэр, оройуоннааҕы балыыһа медпууннарын үлэһиттэрэ нэһилиэнньэни чэбдигирдиигэ профилактическай дьаһаллары быстар мөлтөхтүк ыыппыттара, амбулаторнай көрүүнэн эрэ уолдьаспыттара. Ол түмүгэр оҕолор ортолоругар сыстыганнаах ыарыылар күүскэ тарҕаммыттара.
Райком уонна райсовет оройуоннааҕы доруобуйа харыстабылын үлэтинэн кэмигэр интэриэһиргээбэтэхтэрэ, хонтуруолга туппатахтара бэлиэтэниэхтээх. Оҕо ыалдьыытын уонна өлүүтүн намтатар, мэдиссиинэнэн хааччыйыыны тупсарар инниттэн, БСК(б)П райкомун бүрүөтэ уураахтыыр:
1.Оройуоннааҕы доруобуйа харыстабылын сэбиэдиссэйэ т. Мироновы 1 саастарыгар диэри саастаах оҕолору ый аайы үүт бородуукталарынан хааччыйалларыгар 1941 сыл сэтинньи 21 күнүгэр диэри холкуостарга ыйыы биэрэригэр эбээһинэстииргэ.
2.Райпотребсойуус бэрэссэдээтэлэ т. Петровка 1941 сыл сэтинньи 25 күнүгэр диэри сельпо бары туочукаларыгар бурдук, саахар уонна куруппа пуондалардаах ийэ уонна оҕо долбуурдарын тэрийэригэр. Мэдиссиинэ үлэһиттэрин ыспараапкаларынан күүһүрдүллүбүт аһатыыга наадыйар оҕолорго биэрэргэ.
3. Дизентериянан, токсическай диспепсиянан, дифтериянан, скарлатинанан, хуор уонна кириип ыарахан көрүҥнэринэн ыалдьыбыт оҕолору 100% госпитализациянан хабарга.
4.Бары медпууннар, быраастардааҕы учаастактар сэбиэдиссэйдэрин оҕолору уонна ийэлэри нэдиэлэҕэ 2 чаас консультациялааһынан хабалларыгар эбээһинэстииргэ.
5. Мэдиссиинэ бары учреждениеларыгар аһаах доруобуйалаах, болдьоҕун иннинэ төрөөбүт, чаастатык ыалдьар, мөлтөх саньытаарынай усулуобуйаҕа тутуллар оҕолору систиэмэлээх патронажтааһынан хааччыйарга.
6. Оройуоннааҕы ситэриилээх кэмитиэккэ 1941 сыл сэтинньи 25 күнүгэр диэри оройуон эпидемияны утары охсуһар былаанын бигэргэтэригэр сорудахтыырга.
7.Эпидемиолог сытыы инфекциянан ыалдьыы хас биирдии түбэлтэтин бэрэбиэркэлииригэр, туохтан төрүөттэммит биричиинэтин уонна госпитализацияламматах түбэлтэтин буларыгар, булгуччу аахта оҥорон, куоппуйатын оройуоннааҕы доруобуйа харыстабылыгар ыытан иһэригэр.
8. Оройуон ситэриилээх кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ хас кыбаартал аайы быраастааҕы учаастак сэбиэдиссэйин оҕо ыалдьыытын уонна өлүүтүн утары охсуһууга үлэ хаамыытын туһунан отчуотун истэригэр этии оҥорорго.
9. Оройуоннааҕы аптека 1942 сыл бастакы кыбаарталыттан саҕалаан битэмииннээх препараттары, эми уонна оҕону көрүүгэ-истиигэ аналлаах бары наадалааҕы аҕаларыгар эбээһинэстииргэ.
10. Оройуоннааҕы доруобуйа харыстабылын сэбиэдиссэйэ Большеваҕа 1942 сыл тохсунньу 1 күнүгэр диэри куурус нөҥүө 20 саньытаарынай боломуочуйалаахтары бэлэмнииригэр сорудахтыырга.
СӨ НА. 34 – П. 6.Уоп. 121. Дь. 119.Л.
Чурапчы оройуонун «Коммунизм кыһата» холкуос бэрэссэдээтэлэ биэс тулаайаҕы оҕо дьиэтигэр олохтуур туһунан көрдөһүү сайабылыанньата
1942 с. Олунньу 27 к.
Биһиги колхозтан детдомҥа 5 төгүрүк тулаайах оҕолору ыыппыппыт, ону детдом солбуйар заведующайа т. Сабылыскай туппатах. Барыта 60 оҕо баар үһү. Бу оҕолор онно детдом таһыгар ыалга таах хаалбыттар. Олус ыран хаалан, кинилэри тиэппит киһи 26/II түүн кэллэ. 27/II бу биир киһини ыыттым. Оҕолор онно тутуллалларын туһунан кыһанаргар көрдөһөбүн. Өскөтө аккаастаабыттарын курдук аккаастыы турар буоллахтарына, бу киһи баран аҕалар гына тэрийдим.
Бу оҕолору врач көрөн толору справка биэрбит доруобайдарын туһунан уонна бары докуменнарын илдьэ хаалбыттар. Оҕолор бэйэлэрэ маннык оҕолор:
Макаров Николай Прокопьевич – үөрэҕэ суох.
Макаров Михаил Прокопьевич – 3 кылаас үөрэхтээх.
Макарова Татьяна Прокопьевна – үөрэҕэ суох.
Макарова Мария Николаевна – 1 кылаас үөрэнээччитэ
Макаров Василий Николаевич – 1 кылаас үөрэнээччитэ.
Бу икки эрэ хаһаайыстыбаттан, төрүт хаалбыт төгүрүк тулаайах оҕолор. Көрөр-харайар аймах-хаан олохтуох да суох буолбут оҕолоро.
Киэҥник кэпсэтэн кыһамньыгын уураргар эрэнэбин уонна көрдөһөбүн.
Колхоз правлениетын председээтэлэ Е.Л.Аммосов
СӨ НА. 34 – П. 8.Уоп. 100. Дь. 9.Л.
САССР НХС «Сунтаар оройуонун нэһилиэнньэтин балаһыанньатын туһунан» уурааҕа
1943 с. Ахсынньы 11 күнэ
Чып кистэлэҥнээх
САССР Совнаркома Сунтаар оройуонун холкуостарыгар кэккэ сылларга курааннаан от уонна бурдук үүммэккэ, холкуостаахтар матырыйаалынай балаһыанньалара быста мөлтөөбүтүн уонна ол түмүгэр ыарыы өрө турбутун, өлүү-сүтүү үксээбитин бэлиэтиир.
Нэһилиэнньэ ыалдьыытын уонна өлүүтүн туоратар инниттэн, дьон ыарахан матырыйаалынай балаһыанньатын тупсарар сыалынан, САССР Совнаркома уураахтыыр:
1.Туорааһын быһыытынан, 1944 сыл балаҕан ыйын 1 күнүттэн Сунтаар оройуонун холкуостаахтарын 7800 киһини нуормалаах хааччыйыыга ыларга.
САССР Эргиэнин норуодунай хамыссарыйаатыгар (т. Диманштейҥа) бачча ахсааннаах холкуостаахтары 1944 сыл балаҕан ыйын 1 күнүттэн хааччыллар контингеҥҥа киллэрэригэр этии оҥорорго.
2. Саха сиринээҕи «Холбос» тэрийэр бүрүөтүн бэрэссэдээтэлэ т. Орлов Ньурба оройуонуттан 350 туонна ас-үөл бурдугун биэрэригэр эбээһинэстииргэ.
САССР Совнаркомун бэрэссэдээтэлин солбуйааччы С.З.Борисов
САССР Совнаркомун дьыалаларын управляющайа И.Горскай
СӨ НА. 50.П. 1. Уоп. 1792. Дь. 33.Л.
Байыаннай кэм сокуонунан буруйданыы уонна дьүүллэнии. Хаҕыс кэм хабыр сокуоннардааҕа. Оннук буолуохтааҕа да эбитэ буолуо. Сэриилэһэр боруоҥҥа «Хардыыны да кэннинэн чугуйубат туһунан» анал бирикээс тахсыбыта. Тыылга үлэҕэ хойутааһын, бааһынаҕа тохтубут бурдугу бэйэ туһатыгар ичигэстээһин иһин сууттанан, буруйу сүгүөххэ сөптөөҕө.
Дойду өлөр эбэтэр тиллэр боппуруоһа ыйанан турдаҕына, сокуон кытаанаҕар сигэнэр, ытыыр-соҥуур улахан ылыннарыыта суох буолуоҕа. Маннык уратылаах быһыыга-майгыга, бука, этиллэн эрдэҕэ: сокуон хабыр эрээри, кырдьыктаах дьүүллээх диэн. Баар, буола турар быһыы-майгы киһи кырдьыгын үрдүнэн турар буолан тахсар.
Сэрии сылларыгар Саха сиригэр 70 тыһ. кэриҥэ киһи сууттаммыта диэн буолар. Баҕар, мантан аҕыйах, баҕар өссө элбэх киһи сууттаммыт буолуон сөп. Арай биир суолу мунаарбакка этиэххэ сөп: атын быһыыга-майгыга эбитэ буоллар, байыаннай кэм суутун-сокуонун миэлиҥсэтигэр мэһиллиини ылыммат уонна билиммэт буоллахха, буруйдааһын 90 бырыһыана – олус хабыр суут көстүүтүнэн билиниллиэх этэ.
Милииссийэ Сунтаар оройуонунааҕы отделын учаастактааҕы боломуочунайа сержант Сеялов Чакыр нэһилиэгин олохтооҕо В.И.Ивановы доппуруостаабыт боротокуола
1941 с. Атырдьах ыйын 17 к.
Чакыр нассоветын дьиэтигэр Сунтаар районун НКВД участковай уполномоченнайа милиция сержана Сеялов бу күн ыйыттым Сунтаар районун Чакыр наслегын киһитэ Иванов Василий Иванович, 65 саастаах, колхоһа, партията, союһа суох, урут суутунан буруйдамматах, армияҕа сылдьыбатах, кэргэннээх, Чакыр наслегар олорор, омуга саха.
Дело туһунан көрдөрүүтэ:
Вопрос: Тоҕо колхоз бурдугун үүнэн турдаҕына уонна быһыллыбытын иннинэ уоран сиэтиҥ?
Ответ: «Ынах Маара» диэн сиртэн от мунньа сылдьан оҕолорунан ичигэстэтэн 4 киилэни аҕалан испитим, хааһылаан сиэм диэн, ону тутан ылбыттара. Аһылыга суох буолан хааһылаан сиэм диэн уонна уоран бурдугу тоноото диэн этиилэрэ сымыйалара. Габышев диэн сымыйалаан эппитин кирдиктэнэн колхоз правленията дьыала тэринэр. Мин ылбатаҕым, соруйан миигин 6 кэргэни хоргутан өлөрөөрү гынара буолуо. Колхозтан көҥүлэ суох бурдугу ичигэстээн сиэбиппэр бэйэбин буруйдааҕынан билинэбин. Бурдугу уоран тоноото диэн этиини буруйдааҕынан ааҕыммаппын. Мин урут колхоз тохтубут бурдугун сиир этим. онон охсон ичигэстээн сиэбитим.
Маны аахтаран иһиттим, мин эппитим киирбит: Иванов (неграмотный).
Ыйыттым: участковай уполномоченнай Сеялов.
СӨ НА. 755.П. 2. Уоп.1082. Дь. 8.Л.
БСК(б)П Чурапчытааҕы райкомун бүрүөтүн «1941 сылга оҕо ыалдьыытын кытта охсуһууга сэрэтэр дьаһаллар тустарынан» уурааҕа
1941 с. Сэтинньи 15 к.
Оройуоннааҕы доруобуйа харыстабылын сэбиэдиссэйэ Т.Большева дакылаатын истэн баран, БСК(б)П Чурапчытааҕы райкомун бүрүөтэ аҕалыллыбыт дааннайдар оройуоҥҥа оҕо өлүүтэ олус үрдүгүн бэлиэтиир. Ол курдук, оройуоҥҥа 1941 сыл тохсунньу 1 күнүттэн 1941 сыл алтынньытыгар диэри 564 оҕо төрөөбүт, мантан 505 оҕо өлбүт, ол эбэтэр өлүү 89%-ҥа тэҥнэспит. 1 сааһыгар диэри саастаах 170 оҕо өлбүт (31%).
Бу сыл 10 ыйыгар Белолюбскай нэһилиэгэр 16 оҕо төрөөбүтүттэн 15-һэ өлбүт. Чакыр нэһилиэгэр 18 оҕо төрөөбүтүттэн 15-һэ өлбүт. Хоптоҕо нэһилиэгэр 18 оҕо төрөөбүтүттэн 7-тэ өлбүт.
1940 сылы кытта тэҥнээтэххэ, 1941 сылга улахан дьон өлүүтэ 26 %, оҕо – 6 % улааппыт. Оройуоннааҕы доруобуйа харыстабылын сэбиэдиссэйдэрэ Петров уонна Давыдов үлэни-хамнаһы быстар мөлтөхтүк тэрийиилэрин түмүгэр, оройуоннааҕы балыыһа медпууннарын үлэһиттэрэ нэһилиэнньэни чэбдигирдиигэ профилактическай дьаһаллары быстар мөлтөхтүк ыыппыттара, амбулаторнай көрүүнэн эрэ уолдьаспыттара. Ол түмүгэр оҕолор ортолоругар сыстыганнаах ыарыылар күүскэ тарҕаммыттара.
Райком уонна райсовет оройуоннааҕы доруобуйа харыстабылын үлэтинэн кэмигэр интэриэһиргээбэтэхтэрэ, хонтуруолга туппатахтара бэлиэтэниэхтээх. Оҕо ыалдьыытын уонна өлүүтүн намтатар, мэдиссиинэнэн хааччыйыыны тупсарар инниттэн, БСК(б)П райкомун бүрүөтэ уураахтыыр:
1.Оройуоннааҕы доруобуйа харыстабылын сэбиэдиссэйэ т. Мироновы 1 саастарыгар диэри саастаах оҕолору ый аайы үүт бородуукталарынан хааччыйалларыгар 1941 сыл сэтинньи 21 күнүгэр диэри холкуостарга ыйыы биэрэригэр эбээһинэстииргэ.
2.Райпотребсойуус бэрэссэдээтэлэ т. Петровка 1941 сыл сэтинньи 25 күнүгэр диэри сельпо бары туочукаларыгар бурдук, саахар уонна куруппа пуондалардаах ийэ уонна оҕо долбуурдарын тэрийэригэр. Мэдиссиинэ үлэһиттэрин ыспараапкаларынан күүһүрдүллүбүт аһатыыга наадыйар оҕолорго биэрэргэ.
3. Дизентериянан, токсическай диспепсиянан, дифтериянан, скарлатинанан, хуор уонна кириип ыарахан көрүҥнэринэн ыалдьыбыт оҕолору 100% госпитализациянан хабарга.
4.Бары медпууннар, быраастардааҕы учаастактар сэбиэдиссэйдэрин оҕолору уонна ийэлэри нэдиэлэҕэ 2 чаас консультациялааһынан хабалларыгар эбээһинэстииргэ.
5. Мэдиссиинэ бары учреждениеларыгар аһаах доруобуйалаах, болдьоҕун иннинэ төрөөбүт, чаастатык ыалдьар, мөлтөх саньытаарынай усулуобуйаҕа тутуллар оҕолору систиэмэлээх патронажтааһынан хааччыйарга.
6. Оройуоннааҕы ситэриилээх кэмитиэккэ 1941 сыл сэтинньи 25 күнүгэр диэри оройуон эпидемияны утары охсуһар былаанын бигэргэтэригэр сорудахтыырга.
7.Эпидемиолог сытыы инфекциянан ыалдьыы хас биирдии түбэлтэтин бэрэбиэркэлииригэр, туохтан төрүөттэммит биричиинэтин уонна госпитализацияламматах түбэлтэтин буларыгар, булгуччу аахта оҥорон, куоппуйатын оройуоннааҕы доруобуйа харыстабылыгар ыытан иһэригэр.
8. Оройуон ситэриилээх кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ хас кыбаартал аайы быраастааҕы учаастак сэбиэдиссэйин оҕо ыалдьыытын уонна өлүүтүн утары охсуһууга үлэ хаамыытын туһунан отчуотун истэригэр этии оҥорорго.
9. Оройуоннааҕы аптека 1942 сыл бастакы кыбаарталыттан саҕалаан битэмииннээх препараттары, эми уонна оҕону көрүүгэ-истиигэ аналлаах бары наадалааҕы аҕаларыгар эбээһинэстииргэ.
10. Оройуоннааҕы доруобуйа харыстабылын сэбиэдиссэйэ Большеваҕа 1942 сыл тохсунньу 1 күнүгэр диэри куурус нөҥүө 20 саньытаарынай боломуочуйалаахтары бэлэмнииригэр сорудахтыырга.
СӨ НА. 34 – П. 6.Уоп. 121. Дь. 119.Л.
Чурапчы оройуонун «Коммунизм кыһата» холкуос бэрэссэдээтэлэ биэс тулаайаҕы оҕо дьиэтигэр олохтуур туһунан көрдөһүү сайабылыанньата
1942 с. Олунньу 27 к.
Биһиги колхозтан детдомҥа 5 төгүрүк тулаайах оҕолору ыыппыппыт, ону детдом солбуйар заведующайа т. Сабылыскай туппатах. Барыта 60 оҕо баар үһү. Бу оҕолор онно детдом таһыгар ыалга таах хаалбыттар. Олус ыран хаалан, кинилэри тиэппит киһи 26/II түүн кэллэ. 27/II бу биир киһини ыыттым. Оҕолор онно тутуллалларын туһунан кыһанаргар көрдөһөбүн. Өскөтө аккаастаабыттарын курдук аккаастыы турар буоллахтарына, бу киһи баран аҕалар гына тэрийдим.
Бу оҕолору врач көрөн толору справка биэрбит доруобайдарын туһунан уонна бары докуменнарын илдьэ хаалбыттар. Оҕолор бэйэлэрэ маннык оҕолор:
Макаров Николай Прокопьевич – үөрэҕэ суох.
Макаров Михаил Прокопьевич – 3 кылаас үөрэхтээх.
Макарова Татьяна Прокопьевна – үөрэҕэ суох.
Макарова Мария Николаевна – 1 кылаас үөрэнээччитэ
Макаров Василий Николаевич – 1 кылаас үөрэнээччитэ.
Бу икки эрэ хаһаайыстыбаттан, төрүт хаалбыт төгүрүк тулаайах оҕолор. Көрөр-харайар аймах-хаан олохтуох да суох буолбут оҕолоро.
Киэҥник кэпсэтэн кыһамньыгын уураргар эрэнэбин уонна көрдөһөбүн.
Колхоз правлениетын председээтэлэ Е.Л.Аммосов
СӨ НА. 34 – П. 8.Уоп. 100. Дь. 9.Л.
САССР НХС «Сунтаар оройуонун нэһилиэнньэтин балаһыанньатын туһунан» уурааҕа
1943 с. Ахсынньы 11 күнэ
Чып кистэлэҥнээх
САССР Совнаркома Сунтаар оройуонун холкуостарыгар кэккэ сылларга курааннаан от уонна бурдук үүммэккэ, холкуостаахтар матырыйаалынай балаһыанньалара быста мөлтөөбүтүн уонна ол түмүгэр ыарыы өрө турбутун, өлүү-сүтүү үксээбитин бэлиэтиир.
Нэһилиэнньэ ыалдьыытын уонна өлүүтүн туоратар инниттэн, дьон ыарахан матырыйаалынай балаһыанньатын тупсарар сыалынан, САССР Совнаркома уураахтыыр:
1.Туорааһын быһыытынан, 1944 сыл балаҕан ыйын 1 күнүттэн Сунтаар оройуонун холкуостаахтарын 7800 киһини нуормалаах хааччыйыыга ыларга.
САССР Эргиэнин норуодунай хамыссарыйаатыгар (т. Диманштейҥа) бачча ахсааннаах холкуостаахтары 1944 сыл балаҕан ыйын 1 күнүттэн хааччыллар контингеҥҥа киллэрэригэр этии оҥорорго.
2. Саха сиринээҕи «Холбос» тэрийэр бүрүөтүн бэрэссэдээтэлэ т. Орлов Ньурба оройуонуттан 350 туонна ас-үөл бурдугун биэрэригэр эбээһинэстииргэ.
САССР Совнаркомун бэрэссэдээтэлин солбуйааччы С.З.Борисов
САССР Совнаркомун дьыалаларын управляющайа И.Горскай
СӨ НА. 50.П. 1. Уоп. 1792. Дь. 33.Л.
0
0
0
0
0
0
