Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -11 oC

Быйыл фольклорист Николай Емельянов төрөөбүтэ 100 сыла. Бу улахан учуонай туһунан филология билимин хандьыдаата, Гуманитарнай чинчийии уонна хотугу аҕыйах ахсааннаах омуктар кыһалҕаларын үөрэтэр институт ыстаарсай научнай үлэһитэ, П.А. Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата Светлана Дмитриевна Мухоплевалыын кэпсэттим.

Быйыл фольклорист Николай Емельянов төрөөбүтэ 100 сыла. Бу улахан учуонай туһунан филология билимин хандьыдаата, Гуманитарнай чинчийии уонна хотугу аҕыйах ахсааннаах омуктар кыһалҕаларын үөрэтэр институт ыстаарсай научнай үлэһитэ, П.А. Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата Светлана Дмитриевна Мухоплевалыын кэпсэттим.

 – Светлана Дмитриевна, ааҕааччы үксэ Николай Емельянов туһунан билбэтэ буолуо. Кини кимин билиһиннэр эрэ.

– ХХ үйэ биллиилээх фольклориһа Николай Васильевич Емельянов 100 сыл анараа өттүгэр, чопчулаатахха, 1921 сыл тохсунньу 8 күнүгэр Ньурба оройуонун Дьаархан диэн Марха өрүс үрдүгэр турар нэһилиэгэр төрөөбүтэ.

Кини научнай эйгэҕэ олоҥхону чинчийээччи быһыытынан аан дойдуга биллэр, эпосоведтар бары ытыктыыр киһилэрэ. Кини үлэлэрин тирэх матырыйаал быһыытынан мэлдьи туһаналлар.

Николай Васильевич сэбиэскэй кэмҥэ саха фольклорун уонна литературатын үөрэтиини иилээн-саҕалаан салайан кэлбит учуонайдартан биирдэстэрэ буоларын билиэх тустаахпыт.

62030512 fc5d 4796 bcc7 067d16d85548

– Олоҕун суолун сырдат эрэ.

–Учуонай төрөөбүтэ 100 сылын көрсө «Николай Васильевич Емельянов: жизненный путь ученого в фотографиях» диэн альбом бэчээттэнэн таҕыста.

Кинигэнэн сылыктаатахха, олоҥхону чинчийээччи Н.В. Емельянов төрөөбүт улууһугар Ньурбаҕа оскуоланы бүтэрээт, 1941 сылтан 1953 сылга диэри Сүлэ уонна Марха оскуолаларыгар учууталынан таһаарыылаахтык үлэлээбит. Манна биир түгэни тоһоҕолоон бэлиэтиэхпин баҕарабын. Николай Васильевич оскуола бастакы выпускниктарын кытта 1939 сыллахха тохсус кылааска бииргэ үөрэммит. Ол эрээри оччолорго бүрүүкээн турбут сэллик ыарыытыгар хаптаран, кинилэртэн доруобуйатынан хаалан хаалбыт. Сэриигэ эмиэ итинтэн сылтаан барбатах, аармыйаҕа сулууспаттан сыыйыллыбыт. Ол эрээри тохсус кылааска бииргэ үөрэммит оҕолорун кытта сибээһин үйэтин тухары быспатах. Хаартыскалар уонна суруктар бүгүн ол доҕордоһуу кэрэһитэ буолан, альбомҥа киирдилэр. Сэрии ыар сылларыгар Мархаҕа учууталынан үлэлии сылдьан, соҕотох балтын, бастакы кэргэнин, бииргэ үлэлиир доҕотторун уонна аймахтарын сүтэртээбит…

– Наукаҕа бастакы хардыыларын Ньурба5а оҥорбута дуо?

– “Оннук этэ” диэн чопчу бигэргэтэр кыах суох, ол эрээри оскуолаҕа үлэлии сылдьан, педагогическай институт филологическай факультетыгар кэтэхтэн үөрэммитин учуоттаан (1949-1953 сс.), наукаҕа бастакы хардыыларын Марха оскуолатыгар оҥорбута диэн этэр сөптөөҕө буолуо.

Николай Васильевич кэтэхтэн үөрэнэ сырыттаҕына, биллиилээх фольклорист Георгий Устинович Эргис бэлиэтии көрөн, аспирантураҕа киирэригэр сүбэлээбит. Уопсайынан, ити кэмҥэ Марха оскуолата олус айымньылаахтык үлэлииллэр эбит. Оскуола учууталларыттан Николай Васильевиһы кытары үлэлээбит 4 учуутал, кини үтүө холобурун батыһан, наука эйгэтигэр сыстыбыттар: Терентий Прокопьевич Борисов, Николай Васильевич Такыров, Иван Григорьевич Буслаев, Герасим Иванович Васильев. Бу дьон наука хандьыдааттара, дуоктардара буолбуттара. Биир кыракый кэлэктииптэн учуонай бөҕө тахсара сэдэх көстүү буолуо, буолаары буолан оччолорго.

– Ньурбатын олоҥхоһуттарын төһө чинчийбитий

– Николай Емельянов биир дойдулааҕа Г.В. Дуяков «Кыыс Дьуурайа» олоҥхотун ис хоһоонун «Сюжеты якутских олонхо» диэн кинигэтин «Айыы аймаҕын уонна урааҥхай саханы көмүскээччилэр» диэн үһүс бөлөҕөр киллэрэн бэчээттэппит. Кини бу эпическэй айымньыны олоҥхоһут тылыттан 1960 сыллаах эспэдииссийэтин кэмигэр учуутал Г.В. Федоровтыын сурукка түһэрбиттэр. Тус бэйэтин илиитинэн суруйбута баар.

Бу эспэдииссийэҕэ Николай Васильевич эдэр кэллиэгэтэ П.Е. Ефремов буолан сылдьыбыттар. Кинилэр Г.В. Дуяковтан ураты өссө Н.Г. Тагровтан «Уол Эр Соҕотох», И.М. Харитонов-Саакырдаахтан «Кулдус Бөҕө», С.В. Петровтан «Оҕо Дьулаахы бухатыыр» диэн барыта 4 олоҥхону толору суруйбуттар. Ону таһынан 2 олоҥхоттон быһа тардыыны уонна 3 олоҥхо ис хоһоонун сурукка тиспиттэр.

Ньурба улууһугар барыта 17 олоҥхоһуту кытары сирэй көрсөн, анкета толорбуттар. Онно норуот талааннаахтара толорор олоҥхолорун ааттарын киллэрбиттэр. Эспэдииссийэ кыттыылаахтара олоҥхоһуттар орто саастара 62 эбитин быһаарбыттар. Итиэннэ “уутуйан олоҥхолооботохторо 10-15 сыл буолбут” диэн бэлиэтээн туран, олоҥхоҕо болҕомто уурары наадалааҕынан аахпыттар.

Николай Васильевич уонна кини эдэр кэллиэгэтэ Прокопий Елисеевич олоҥхолору сурукка түһэрэн, докумуон толорон, Ньурба улууһа олоҥхо уутуйан олохсуйбут дойдута буоларын аан бастакынан наукаҕа ылыннарыылаахтык дакаастаабыт тулхадыйбат өҥөлөөхтөрүн бэлиэтиир тоҕоостоох дии санаатым.

– Үөрэппит оҕолоро, алтыспыт дьоно Емельяновы туох диэн ахтар этилэр?

– Николай Васильевич туһунан ахтыыны кини оскуолаҕа бииргэ үлэлээбит кэллиэгэтиттэн, педагогическай наука хандьыдаата Г.И. Васильевтан ылбыппыт. Ол ахтыы альбомҥа бэчээттэннэ. Ахтыыга Николай Васильевич сэбиэскэй учуутал, саабыс быһыытынан айымньылаах үлэтэ, үөрэххэ, наукаҕа тардыстара, Марха ыччатыгар үтүө холобур буолбут олоҕо сырдатыллар. Элбэх киһи, ол иһигэр мин тус бэйэм эмиэ, Николай Васильевич Мархатааҕы олоҕун билбэт этибит. Кинини фольклорист-учуонай эрэ быһыытынан көрөрбүт. Кини үөрэппит оҕолорун кытары, хомойуох иһин, кыайан көрсөн кэпсэппэтэхпит, онон тугу да этэр кыаҕым суох.

– Киһи быһыытынан хайдах эбитий?

– Сэрии сылларыгар тыылга элбэх кыһалҕаны көрсөн, киһи быһыытынан буспут-хаппыт, хатарыллыбыт Николай Емельянов олоҕу араас өттүттэн сыаналыыр, сахалыы сиэрдээх-майгылаах киһи этэ дии саныыбын. Ону кыыһа Г.Н. Попова (Емельянова), сиэн балта О.М. Попова, кэллиэгэлэрэ, холобур, педагог Г.И. Васильев, академик П.А. Слепцов, бэрэпиэссэрдэр Н.Н. Тобуроков, В.В. Илларионов ахтыылара туоһулууллар.

– Оттон учуонай быһыытынан хайдах сыаналыыгыт?

– Николай Васильевич саха фольклористиката академическай дьиссипилиинэ быһыытынан сайдыытын олугун охсубут, төрүт култуура, ол иһигэр олоҥхо, көлүөнэттэн көлүөнэҕэ быстыбакка сайда турарыгар тыын биэрбит учуонай уонна салайааччы буолар. Кини өрөбөлүүссүйэ иннинээҕи култуурунай нэһилиэстибэҕэ харыстабыллаах сыһыаны көрдөрбүт, бэйэтэ туспа көрүүлэрдээх учуонайдартан биирдэстэрэ. Ол курдук, кини Г.В. Ксенофонтов «Эллэйада», А.Е. Кулаковскай «Научные труды» үлэлэрэ күнү көрөллөрүгэр тус кылаатын киллэрбит. Николай Васильевич бэйэтин холобурунан саха норуота олорон ааспыт олоҕун, култууратын сыаналыырга уонна күннээҕи олоххо туһанарга ииппит-такайбыт учуонай. Ол да иһин кини үлэлэрэ күн бүгүҥҥэ диэри сыаналана тураллар, иккиһин бэчээттэнэллэр (холобур, «Саха өһүн хоһооннорун хомуура». Дьокуускай, 2017), омуктуу тылбаастаналлар («Сюжеты олонхо о родоначальниках племени». Анкара, 2016).

–Төрөөбүт улууһугар оҥорбут үтүөтүн ахтар буоллахха...

– Николай Васильевич саха норуотун фольклорун барытын кэлимсэ үөрэппит фольклорист, ол эрээри кини дойдутун кытары сибээһин быспатаҕа. Кини салайыытынан Ньурба улууһун фольклорун хомуйууга үлэлээбит эспэдииссийэлэр кылааттара сүҥкэн. Эппитим курдук, 1960 сыллаахха П.Е. Ефремовтыын сылдьан, Ньурба олоҥхо түөлбэтэ буоларын дакаастаабыттара. 1986 сыллаахха Новосибирскай фольклористарын кытары тэрийбит комплекснай эспэдииссийэтигэр норуот талааннаахтарын тыыннаах куоластара үйэтитиллибит, ырыаларын уһултарбыттар. Маны таһынан Николай Васильевич фолькору хомуйааччы, Чаппанда учуутала Н.Т. Степановы уонна ол кэмҥэ Ньурбаҕа култуура салаатын салайан олорбут К.Д. Уткины кытары алтыһан, биир санаанан үлэлииллэрэ. Биир дойдулаахтарыгар Николай Васильевич үтүө сүбэһит буолар эбит.

– Үлэтин утумнааччылара кимнээҕий?

– Гуманитарнай чинчийии уонна хотугу аҕыйах ахсааннаах омуктар кыһалҕаларын үөрэтэр институкка фольклор уонна литература салаатыгар Николай Васильевич Емельянов утумнааччылара үлэлииллэр, оттон М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университекка учууталын дьыалатын кини быһаччы аспирана, билигин бэрэпиэссэр, филология наукатын дуоктара, фольклорист В.В. Илларионов ситиһиилээхтик сайыннарар. Быйыл «Северо-Восточный гуманитарный вестник» диэн научнай сурунаал 2-с нүөмэригэр «Фольклористика уонна литературоведение» диэн түһүмэҕэр Н.В. Емельянов төрөөбүтэ 100 сылынан кини олоҕо, научнай үлэтэ киэҥник сырдатылынна. Бу кэпсэтиини сэҥээрбиттэр онно тахсыбыт ыстатыйалары ааҕаарыҥ, – диэн Светлана Мухоплева кэпсэтиини түмүктүүр.

Оттон бэйэм өттүбүттэн түмүк санаа үллэстэр буоллахха, мин биир кэмҥэ Н.В. Емельянов «Сюжеты якутских олонхо» диэн үлэтин үөрэппитим, чинчийэр үлэбэр туһаммытым. Оттон бүгүн учуонай олоҕун, наукаҕа бастакы хардыыларын, сыралаах үлэтин туһунан истэн, улахан учуонай туһунан билиибин өссө хаҥаттым.

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением
Лента новостей

Суоппар буолар уустугурда

Муус устар 1 күнүттэн байаҥкамаат бэбиэскэтиттэн куотунар дьону тырааныспары ыытар…
28.03.24 17:19
Лента новостей

Интерактивнай быыстапка

«Арассыыйа – Мин устуоруйам» мультимедийнай устуоруйа пааркатыгар кулун тутар 20 күнүттэн…
28.03.24 16:23